Της Ειρήνης Αϊβαλιώτου
Η σκηνοθέτις Λίνα Ζαρκαδούλα, ένας άνθρωπος πολυτάλαντος, αθεράπευτα ρομαντικός και με θετική αύρα, βούτηξε βαθιά στα νερά της συγγραφής.
Το πρώτο της βιβλίο, “Τα παγοπέδιλα” (Εκδόσεις Ενύπνιο), αποτελεί μια εξαιρετικής γραφής συλλογή διηγημάτων. Πρόκειται για ιστορίες που ακροβατούν ανάμεσα στην πραγματικότητα και το παραμύθι, το ρεαλιστικό και το ακραία υπερρεαλιστικό, που ζουν ανάμεσα στο σκοτάδι και το φως, ανάμεσα στην τρυφερότητα και τον κυνισμό, γλιστρούν με τα παγοπέδιλά τους στο χιόνι που ραγίζει απ’ το βάρος του ανεκπλήρωτου. Άλλωστε ποιος είπε ότι τα παραμύθια οφείλουν να έχουν αίσιο τέλος;
“Τα παγοπέδιλα” είναι μια ενδιαφέρουσα αναγνωστική εμπειρία, η οποία δημιουργεί συναισθήματα νοσταλγίας και αγάπης. Λέξεις, φράσεις, αφηγήσεις. Η συλλογή πραγματεύεται έναν ιδιαίτερα παραμυθένιο κόσμο μπολιασμένο με σύγχρονες κοινωνικές ευαισθησίες και η ώσμωση που δημιουργείται ανάμεσα στον αναγνώστη και τη συγγραφέα είναι καίρια και σημαίνουσα. Κάποιοι ήρωες την κράτησαν από το χέρι και την οδήγησαν ακριβώς εκεί όπου επιθυμούσαν. “Σ’ αυτή την περίπτωση έγραφα γι’ αυτούς”, μας λέει. “Κι είναι και μια ιστορία που την έγραψα για ένα αγαπημένο μου πρόσωπο που δεν είναι πια εν ζωή”, συμπληρώνει.
Η Λίνα, στη συνέντευξη που δίνει στο catisart.gr, μάς μιλά για το βιβλίο της, τις επιρροές της, τις μνήμες της, το θέατρο, σχολιάζοντας ταυτόχρονα την επικαιρότητα και καταθέτοντας τις σκέψεις της για τα προβλήματα της εποχής μας. “Είμαι θεατής του κόσμου”, μας επισημαίνει και οι απόψεις της σοβαρές και εύστοχες.
Λίνα, ποια ήταν τα αναγνώσματα των πρώτων παιδικών σου χρόνων;
* Είχα μανία με την αρχαία ελληνική μυθολογία, τους μύθους του Αισώπου, τα Ομηρικά Έπη, τις κωμωδίες του Αριστοφάνη διασκευασμένες για παιδιά. Επίσης με τον Παπαδιαμάντη, την Πηνελόπη Δέλτα, τον Ζαχαρία Παπαντωνίου, την Άλκη Ζέη, τον Ντίκενς, τον Θερβάντες. Είναι μεγάλη η λίστα.
Υπάρχει κάποια θρυλική αναγνωστική ιστορία της παιδικής σου ηλικίας;
* Νομίζω ότι η Οδύσσεια με στιγμάτισε ως παιδί και πως ο Όμηρος ερέθισε μ’ έναν πολύ ιδιαίτερο τρόπο τη φαντασία μου. Σκεφτείτε… μόλις τελείωσε ένας πόλεμος που διήρκεσε δέκα χρόνια και ο Οδυσσέας με τους συντρόφους του θέλουν να επιστρέψουν πια στο σπίτι τους, αλλά θα αντιμετωπίσουν χίλια εμπόδια, ανατροπές, πειρασμούς και έτσι θα χρειαστούν άλλα δέκα χρόνια μέχρι να καταφέρουν να φτάσουν επιτέλους στην Ιθάκη. Και μόνο το γεγονός ότι ο ποιητής είναι ο απόλυτος δάσκαλος του σασπένς αρκεί για να καθηλωθεί ο μικρός, αλλά και ο μεγάλος αναγνώστης. Υπάρχουν, όχι μόνο στην Οδύσσεια αλλά και στην Ιλιάδα, απίστευτες σκηνές που μένουν ανεξίτηλες στη μνήμη σου όσα χρόνια κι αν περάσουν.
Για να γράψεις, αντλείς έμπνευση ή υλικό και από προσωπικά σου βιώματα;
* Είμαι θεατής του κόσμου. Καταβροχθίζω τα πάντα με τα μάτια μου και, ούσα ανέκαθεν ιδιαίτερα παρατηρητική, προσέχω τις λεπτομέρειες. Οτιδήποτε, λοιπόν, μπορεί να σταθεί αφορμή για να γράψω, αρκεί να μου κινήσει το ενδιαφέρον και να μου γεννηθούν ερωτηματικά. Βρίσκω τον άνθρωπο συναρπαστικό, αλλά μπορεί να με συνεπάρει και μια απλή χειρονομία ή μια φράση που άκουσα, δηλαδή κάτι μικρό κι αποσπασματικό, ή ακόμα κι ένα αντικείμενο ή κάποιο κτήριο. Δεν καταφεύγω απαραίτητα σε δικά μου βιώματα, αλλά ό,τι γράφω γίνεται αυτόματα προσωπικό, αφού διέρχεται μέσα από το δικό μου πρίσμα.
Πόσο χρόνο χρειάστηκες για να γράψεις τα «Παγοπέδιλα»;
* Ξεκίνησα να γράφω το 2016 και πιο συστηματικά από το 2017. Στα «Παγοπέδιλα» υπάρχουν κάποια διηγήματα από τότε και άλλα που είναι πρόσφατα.
Ποιοι από τους ήρωες του βιβλίου σου χρειάζονται ιδιαίτερες συστάσεις;
* Ιδιαίτεροι είναι όλοι οι ήρωες και οι ηρωίδες μου. Δεν μπορώ και δεν θέλω να ξεχωρίσω κάποιον -ξυπνάει το μητρικό μου ένστικτο.
Για ποιον γράφεις;
* Γράφω για την απόλαυση της γραφής, άρα πρώτα απ’ όλα για μένα. Υπήρξαν, όμως, φορές που ένιωσα «μεσάζοντας». Κάποιοι ήρωες με πήραν από το χέρι και με οδήγησαν ακριβώς εκεί όπου επιθυμούσαν. Σ’ αυτή την περίπτωση έγραφα γι’ αυτούς. Κι είναι και μια ιστορία που την έγραψα για ένα αγαπημένο μου πρόσωπο που δεν είναι πια εν ζωή.
Τα παραμύθια πρέπει να έχουν αίσιο τέλος πάντα;
* Στη ζωή ή στη λογοτεχνία; Ονειρεύομαι το «happy end», το ποθώ και εξακολουθώ, ως αθεράπευτα ρομαντική, να πιστεύω στη δυνατότητα ύπαρξης ενός «για πάντα». Συμβαίνει όμως σπάνια, γι’ αυτό λέγονται και παραμύθια… Καταλήγω πως στη ζωή το πιο σημαντικό είναι να αφήνεσαι να ταξιδέψεις στην επιθυμία σου, ανεξαρτήτως από το πού αυτή θα καταλήξει. Στη λογοτεχνία, πάλι, ένα «happy end» κινδυνεύει να κάνει το παραμύθι ή τον μύθο κάπως βαρετό. Στις ιστορίες μου ρίχνω αυλαία εκεί που θεωρώ ότι ολοκληρώνεται ένας χαρακτήρας ή το επεισόδιο της ζωής του που θέλω ν’ αφηγηθώ ή, ακόμα, και σ’ ένα «κομβικό» σημείο, απ’ όπου η εξέλιξη μπορεί να είναι αίσια, μπορεί και όχι. Για παράδειγμα, στο «Κούκλο θα σε κάνω» σταμάτησα την ιστορία σ’ ένα σημείο που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως «happy end». Αλλά ειλικρινά, δεν ξέρω πώς θα εξελισσόταν η συγκατοίκηση της Καίτης με την Κλειώ, αν τις παρακολουθούσαμε περισσότερο. Θα μπορούσε να οδηγηθεί σε πολλές και διαφορετικές κατευθύνσεις. Εκεί παίρνει τη σκυτάλη ο αναγνώστης, του δίνεις την επιλογή να αφήσει τη φαντασία του ελεύθερη και τον κάνεις συμμέτοχο.
Με πόση λήθη φορτώνουμε τη μνήμη μας;
* Η μνήμη κουβαλάει στην πλάτη της τη λήθη ή ίσως και η λήθη κουβαλάει στη δική της τη μνήμη. Έτσι, όμως, ήταν πάντα και έτσι θα είναι. Πώς αλλιώς θα καταφέρναμε να προχωρήσουμε στη ζωή;
Είσαι σκηνοθέτις του θεάτρου. Το θέατρο είναι εξομολόγηση;
* Το θέατρο μπορεί να είναι χιλιάδες πράγματα και αυτό αποτελεί μέρος της αδιαφιλονίκητης μαγείας του. Μπορεί κάλλιστα, λοιπόν, να είναι και εξομολόγηση.
Το θέατρο σε έχει επηρεάσει στη γραφή σου;
* Έχω γαλουχηθεί μέσα στο θέατρο και αναπόφευκτα με έχει διαμορφώσει στον άνθρωπο που είμαι σήμερα. Φαντάζομαι πως, υπό αυτή την έννοια, έχει επηρεάσει και τη γραφή μου. Όμως, όσο έγραφα, το είχα αφήσει πίσω μου, τουλάχιστον σε συνειδητό επίπεδο. Ήθελα η αναμέτρηση με τη λογοτεχνία να είναι ένα νέο ταξίδι, χωρίς να κουβαλώ τα μπαγκάζια του θεάτρου.
Υπάρχει κάτι που σου άλλαξε τη ζωή; Ένα έργο τέχνης, μια παράσταση, ένα μουσικό κομμάτι;
* Η πρώτη μου φορά στον κινηματογράφο ως παιδί – η Τέχνη, εν προκειμένω η 7η, ως πύλη εισόδου σ’ έναν κόσμο μαγικό! Όταν στην εφηβεία μου διάβασα το «Έγκλημα και τιμωρία» του Ντοστογιέφσκι, με συγκλόνισε η συνειδητοποίηση πως η λογοτεχνία είναι τόσο ισχυρή. Πρώτη φορά στη ζωή μου, με αφορμή το συγκεκριμένο έργο ένιωσα πως εκτροχιάζεται η λογική μου τόσο σφοδρή ήταν ορισμένες φορές η ταύτισή μου με τον Ρασκόλνικοφ. Αργότερα, «Ο Κατσούρμπος» του Χορτάτση σε σκηνοθεσία Λευτέρη Βογιατζή, στο θέατρο της Οδού Κυκλάδων. Τότε ήταν που αποφάσισα να ακολουθήσω το θέατρο και όχι το σινεμά.
Τι να υποθέσουμε πως κρύβεις στα συρτάρια σου;
* Υπάρχει μια ηρωίδα που μου έχει «φανερωθεί», αλλά χρήζει ιδιαίτερης προσοχής και μεταχείρισης. Γι’ αυτό δεν έχω ασχοληθεί ακόμα μαζί της. Δίνω και στις δυο μας λίγο χώρο και χρόνο.
Γράφεις μόνο σε μικρή φόρμα ή να περιμένουμε και κάτι άλλο στο μέλλον;
* Αγαπώ πολύ τη μικρή φόρμα, θέλω να αφοσιωθώ στο διήγημα. Η αλήθεια όμως είναι ότι, όταν ξεκινάω μια ιστορία, δεν ξέρω πάντα πώς και πότε θα τελειώσει. Οπότε δεν γνωρίζω αν θα προκύψει ένα διήγημα, μια νουβέλα ή ένα μυθιστόρημα.
Είσαι τύπος μοναχικός ή κοινωνικός;
* Και τα δύο. Μπορώ να μιλήσω με οποιονδήποτε και ανά πάσα στιγμή, είτε περί ανέμων και υδάτων είτε αναπτύσσοντας μια μεστή συζήτηση, από την οποία προκύπτει μια βαθιά και γνήσια επικοινωνία, μια ουσιαστική επαφή. Αυτό θεωρητικά θα με κατέτασσε στους κοινωνικούς. Κι όμως, δεν εξαλείφει την ανάγκη μου να αποσύρομαι για να περνάω χρόνο με τον εαυτό μου ή με τους λίγους ανθρώπους που έχω επιλέξει και με έχουν επιλέξει ως συνοδοιπόρους στη ζωή. Εκείνους με τους οποίους υπάρχει αμφίδρομη κατανόηση.
Τι σου δημιουργεί αποστροφή στην ειδησεογραφία των ημερών;
* Αποστροφή μού δημιουργεί το γεγονός ότι ο άνθρωπος μοιάζει να μην έχει καταλάβει ακόμα πως το «Εγώ» είναι άγνωστο στη φυσική δομή του κόσμου, αλλά και ότι την ίδια στιγμή όλοι έχουμε ατομική ευθύνη απέναντι στην Ιστορία. Με σοκάρει και με θλίβει το ότι βγήκαμε από τα σπήλαια και φτάσαμε μέχρι το διάστημα, αλλά σαν να μην έχουμε διδαχτεί στο ενδιάμεσο τίποτα από την ιστορία μας. Η τρέχουσα ειδησεογραφία σου δίνει πολλές αφορμές για να νιώσεις έτσι. Πανδημία κορονοϊού, μεταναστευτικό, κλιματική αλλαγή στο παρά πέντε, συντάξεις στα 72… μοιάζει να μην έχει τελειωμό.
Ποια είναι η ευθύνη των νέων λογοτεχνών;
* Να θυμούνται γιατί αγαπούν κάποιον συγγραφέα (ή κάποιους συγγραφείς), αλλά να τον «ξεχνούν» όταν γράφουν. Κάθε νέος λογοτέχνης πιστεύω πως οφείλει να είναι αληθινός με τον εαυτό του, να μην αυτολογοκρίνεται. Να μη σταματά να γράφει, να σκίζει, να ξαναγράφει, να ξανασκίζει. Να μην πάψει ποτέ να αμφιβάλλει. Και να αφήνει ελεύθερη τη φαντασία του να καταλύσει την πραγματικότητα, δημιουργώντας και προτείνοντας μια νέα πραγματικότητα.
- Credits Photo: Γιάννης Βασταρδής / Μαρία Παναγιωτονάκου
∼
- Διαβάστε επίσης:
Κυκλοφορεί η συλλογή διηγημάτων της Λίνας Ζαρκαδούλα, “Τα παγοπέδιλα”
