Γράφει η θεατρολόγος Μαρία Μαρή
Στο έργο «Παλινωδία ή Ορφέας και Ευρυδίκη» παρακολουθούμε τη διαδρομή του μύθου του Ορφέα και της Ευρυδίκης μέσα στη λογοτεχνία, τη μουσική και γενικά τις τέχνες.
Είναι μια παράσταση σε σύλληψη και σκηνοθεσία της Βαρβάρας Νταλιάνη. Εμείς σταθήκαμε τυχεροί και είδαμε την πρόβα τζενεράλε, οπότε καταθέτουμε τις εντυπώσεις μας.
«Παλινωδία ή Ορφέας και Ευρυδίκη» λοιπόν, γιατί όμως παλινωδία;
Παλινωδία σημαίνει η με νέα ωδή αναίρεση του περιεχομένου προηγούμενης ωδής. Χαρακτηριστική έμεινε στην ιστορία η «παλινωδία του Στησιχόρου» με την οποία ο ποιητής Στησίχορος εγκωμίασε την ωραία Ελένη όταν σε προηγούμενη ωδή του την εξύβριζε.
Αυτός ο απόλυτος έρωτας, όπου ο ένας, ο Ορφέας, έβλεπε τον εαυτό του στα μάτια του άλλου, της Ευρυδίκης, και τούμπαλιν γνωρίζει μια κάποια αναίρεση όταν ο Christoph Willibald Gluck στην όπερά του Orfeo ed Euridice, ενώ ο Ορφέας φτάνει στον Κάτω Κόσμο, στον Άδη για να φέρει πίσω την αγαπημένη του Ευρυδίκη, πλησιάζοντας στην επιφάνεια, χαλαρώνει το χέρι με το οποίο την κράταγε μέχρι εκείνη την ώρα σφιχτά, σα να το ξανασκεφτόταν, σα να δείλιαζε, που αυτός αναμείχθηκε με τέτοια πράγματα.
Η Ευρυδίκη το αντιλήφθηκε και δεν ήθελε πια να τον ακολουθήσει. Έτσι χάθηκε για πάντα.
Αυτό δεν αμφισβητεί τον έρωτα, όπως αγνά και βαθιά τον έχουν νιώσει και οι δυο, απλά δεν χωρεί κανένα πισωγύρισμα στο απόλυτο του ερωτικού πάθους.
Ένας από τους πιο δημοφιλείς μύθους όλων των εποχών και αγαπημένος των δημιουργών κάθε αιώνα ζωντανεύει ξανά επί σκηνής.
Ο Ορφέας και η Ευρυδίκη γνωρίζονται, ερωτεύονται και παντρεύονται, όμως την ημέρα του γάμου τους η Ευρυδίκη πεθαίνει. Ο Ορφέας την αναζητά στον Κάτω Κόσμο θέλοντας να την ξαναφέρει πίσω στη ζωή. Αυτό συνδέεται με τη δημιουργία του σύμπαντος.
Στο δράμα ο μύθος του Ορφέα τροφοδότησε θεατρικά έργα του Τεννεσσί Ουίλλιαμς, όπως «ο Ορφέας στον Άδη» (Orpheus Descending, 1957). Η σκηνή με την Κάρολ, την ξεπεσμένη κόρη μιας αριστοκρατικής οικογένειας και τον Βαλ, τον μουσικό, που δεν έχει πατρίδα, εμφανίζεται λειτουργικά στην παράσταση.
Η Παράσταση
Στη σκηνή του θεάτρου «Φούρνος», τέσσερεις ηθοποιοί (Γιάννης Κόραβος, Νίκος Κουκάς, Παναγιώτα Παπαδοπούλου, Λίνα Πάτσιου) εναλλάσσονται στους ρόλους του Ορφέα και της Ευρυδίκης παρουσιάζοντας με μια σύγχρονη οπτική το γνωστό μύθο.
Μέσα από μια πολυπρισματική αφήγηση, η σκηνοθέτις Βαρβάρα Νταλιάνη εξετάζει τον μύθο, όχι μόνο μέσα από τα δραματουργικά και καλλιτεχνικά του διακείμενα, αλλά και μέσα από τις φιλοσοφικές, τελετουργικές και επιστημονικές του προεκτάσεις. Ταιριάζει έξυπνα τα κείμενα μεταξύ τους, ώστε να δημιουργεί μια παράσταση με ειρμό. Έχει μελετήσει βαθιά τον μύθο και τον έχει διδάξει στους ηθοποιούς της.
Η μουσική συνοδεύει πάντα τον έρωτα. Όλα προκύπτουν φυσικά, χωρίς επιτήδευση. Ο Ορφέας (Γιάννης Κόραβος) παίζει υπέροχα σαξόφωνο, ενώ σε διαφορετικές στιγμές ακούγονται ανάλογες μουσικές, ή οπερατικό τραγούδι.
Με αφορμή τις πολλαπλές εκδοχές η παράσταση αφορά τους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους κατανοούμε τον έρωτα και το θάνατο διαχρονικά. Παρουσιάζεται έτσι η διαρκής ανάγκη του ανθρώπου να αφηγείται την ίδια ιστορία.
Στην «Παλινωδία ή Ορφέας και Ευρυδίκη», ζωντανεύει η μεγαλύτερη θυσία που έγινε ποτέ για τον έρωτα.
Ο Ορφέας στον Κάτω Κόσμο μαθαίνει από έναν μελισσοκόμο κακά νέα για την ανθρωπότητα. Είμαστε το τελευταίο γένος του ανθρώπου, το πέμπτο, το εκφυλισμένο, άνθρωποι άδικοι και μοχθηροί. Πολλοί άνθρωποι έχουν περάσει από το σημείο που βρίσκονται ο Ορφέας και η Ευρυδίκη και έχουν πει τα ίδια λόγια αγάπης, έχουν δώσει παρόμοιους όρκους, έχουν πιει από το ίδιο ποτήρι.
Ο Ορφέας όπως και πολλοί σαν αυτόν πιστεύουν ότι είναι αυτός ο μοναδικός, ότι αυτό είναι πρωτόγνωρο, ότι μόνο εκείνος βιώνει αυτόν τον έρωτα, ενώ η Ευρυδίκη βλέπει διορατικά τους αμέτρητους ανθρώπους, που έχουν περάσει από εκεί, από το ίδιο σημείο, μιαν άλλη χρονική στιγμή.
Η ερώτηση της Ευρυδίκης στο Ορφέα είναι αντίστροφη: «Πιστεύεις ότι θα με κάνεις δυστυχισμένη;». Πάντα ο φόβος της εγκατάλειψης. Αυτός νιώθει αμήχανα. Δεν θέλει να την αφήσει, δεν έχει τέτοια πρόθεση. Η κοπέλα πνίγεται μέσα στην αβεβαιότητα για το μέλλον, νιώθει καθώς λέει μια νοσταλγία για το μέλλον. Πώς μπορείς να ελέγξεις κάτι που δεν υπάρχει;
Το δακτυλίδι, από χορδή μουσικού οργάνου, που της φορά στο χέρι ο Ορφέας, είναι η επικύρωση της αγάπης τους, για μια ζωή γεμάτη υποσχέσεις και μουσική. Ρομαντική σκηνή, βγαλμένη από μπαρόκ τοιχογραφία.
Το 1599, ήταν το έτος κατά το οποίο καταγράφεται η πρώτη όπερα, μελόδραμα «Ορφέας και Ευρυδίκη» του Τζιάκομο Πέρι, αρχή πολλών αληθινών αριστουργημάτων. Παρουσιάστηκε με την ευκαιρία των γάμων του Ερρίκου Δ΄ με τη Μαρία των Μεδίκων. Η σκηνοθέτις Βαρβάρα Νταλιάνη έξυπνα έστησε τη σκηνή με το βασιλικό ζευγάρι θεατές.
To «Lasciate mi morire» – αφήστε με να πεθάνω – από την όπερα «Ορφέας» του Κλαούντιο Μοντεβέρντι είναι ο βαρύς θρήνος του Ορφέα για τη γυναίκα του, που χάθηκε και θεωρεί τον εαυτό του υπεύθυνο για αυτό. Η γυναίκα του πέθανε την ημέρα του γάμου τους.
Οι ερμηνείες των ηθοποιών είναι λεπτές και ουσιαστικές, γίνονται υπερβατικά όντα. Ο Ορφέας και η αγαπημένη του ζούσαν την απόλυτη αγάπη μέσα στη διάφανη σιωπή.
Μια παράξενη γυναίκα με αδιάβροχο συγχαίρει τον Ορφέα για τον γάμο του και συνάμα τον συλλυπείται. Είναι η θεά Δήμητρα, που ο Άδης της έκλεψε την κόρη της, την Περσεφόνη.
Όταν εκείνη έρχεται κοντά της η φύση χαίρεται και ανθίζει, όσο λείπει για έξι μήνες η Δήμητρα φέρνει συννεφιά και κακοκαιρία, η φύση πεθαίνει. Εκείνη του μιλά για την ευκαιρία, που έχει να φέρει πίσω τη γυναίκα του από τον Άδη.
Η Κάρολ στον «Ορφέα στον Άδη» του Τεννεσί Ουίλλιαμς τον ενημερώνει ότι οι πεθαμένοι είναι μέσα του. Όλα είναι ρόλοι του λέει. Εκείνος ψάχνει τη γυναίκα του. Η τέλεια μύηση είναι μια πρόβα θανάτου, στην οποία ο μυημένος κατακερματίζεται ψυχικά για να μπει στη συνέχεια στην εντέλειά του.
Στα «Γεωργικά» του ο Βιργίλιος παρουσιάζει τον μελισσοκόμο που οδήγησε την Ευρυδίκη στον Κάτω Κόσμο. Την αγάπησε και την ημέρα του γάμου της, την κυνήγησε, της ξομολογήθηκε τον έρωτά του και εκείνη πέθανε, ίσως από φίδι ή από άλλη αιτία. Αγαπώντας την Ευρυδίκη και οι δυο, μελισσοκόμος και Ορφέας, παραβίασαν το νόμο των πραγμάτων. Ο μελισσοκόμος ανέβηκε από τον Κάτω Κόσμο και ο Ορφέας κατέβηκε στον Άδη.
Ο Οβίδιος περιγράφει στις «Μεταμορφώσεις», πως ο Ορφέας, οδηγώντας την Ευρυδίκη στον Πάνω Κόσμο, δεν τηρεί αυτό που του είπαν οι θεοί να μη γυρίσει να την κοιτάξει. Εκείνος μπαίνει στον πειρασμό, αμφισβητεί και την οδηγεί στον θάνατο για δεύτερη φορά.
Η Αχμάτοβα λέει ότι δεν ζηλεύεις κάποιον που έχεις αγαπήσει απλά χάνεται ένας κόσμος. Όπου κι αν ζούμε, ζούμε για λίγο, σαν αιθέριες υπάρξεις. Όλα έχουν ένα τέλος.
Ο Ορφέας μετά από αυτόν τον δισταγμό με την Ευρυδίκη, έχασε τη μουσική του και δεν ξανατραγούδησε, έτσι για πένθος.
Οι θεοί δε έστειλαν τις Μαινάδες όλες με το πρόσωπο της Ευρυδίκης και τον διαμέλισαν.
Όλα τα πράγματα επιτελούν τον σκοπό τους και χάνονται, όπως οι μέλισσες, όπως τα άστρα, που όταν γεράσουν καταστρέφονται για να δημιουργήσουν κάτι νέο.
Ο κόσμος προήλθε από τον διχασμό που δεν είναι άλλο από τον πολλαπλασιασμό. Έτσι ο Ορφέας αναμείχθηκε με τα μυστήρια και έγινε μύστης.
Ο Διόνυσος ήταν ο τελευταίος παντοκράτορας του κόσμου. Οι Τιτάνες τον ζήλεψαν και τον διαμέλισαν. Από τα κομμάτια του προέκυψαν οι θνητοί, γι’ αυτό αυτοί περιέχουν θεϊκή φύση.
Οι άνθρωποι είναι συμπαντικά όντα φτιαγμένα από αστερόσκονη. Στη αρχή όλα ήταν μια μάζα, που πολλοί την ονόμαζαν Έρωτα. Από αυτή την ύλη προέκυψαν εκρήξεις και δημιουργήθηκαν οι αστερισμοί και η γη και έγινε το bing bang.
***
Έτσι συνδέεται η κοσμογονία με την ιστορία του Ορφέα και της Ευρυδίκης και αποτυπώνεται ποιητικά στη σκηνή του Φούρνου, που επιμελήθηκε ο Γιώργος Βουρνουζούσης.
Έξυπνη σύλληψη που καλεί τους ηθοποιούς να αποδείξουν τη δεινότητά τους. Υπέροχη, εκφραστική, πολυπρόσωπη, με δυνατή τεχνική η Παναγιώτα Παπαδοπούλου.
Εναλλακτικός και πολυτάλαντος ο Γιάννης Κόραβος άλλοτε Μελισοκόμος, μουσικός, αφηγητής.
Με πείρα η Λίνα Πάτσιου και ο Νίκος Κουκάς, έδωσαν το δικό τους στίγμα στην παράσταση. Η Λίνα Πάτσιου συγκλονιστική στον ρόλο της Κάρολ και ο Νίκος Κουκάς, ο γνήσιος ρομαντικός Ορφέας.
Υπέροχη η κίνηση όλων που δίδαξε η Χρυσάνθη Φύτιζα.
Σημαντικοί οι φωτισμοί του Φίλιππου Τρέπα, για το πέρασμα από την πραγματικότητα, στην ανάμνηση, στον Κάτω Κόσμο, στην υπερβατική φύση του κόσμου.
Μια παράσταση με μεγάλο ενδιαφέρον, που θέτει πολλά ερωτήματα, ενώ ευχαριστεί εικαστικά και ερμηνευτικά τον θεατή.
Μια παράσταση που αξίζει να τη δούμε…
***
«Παλινωδία ή Ορφέας και Ευρυδίκη» στο Θέατρο Φούρνος σε σκηνοθεσία Βαρβάρας Νταλιάνη
