Της Ειρήνης Αϊβαλιώτου
Λένε πως ένα ποίημα είναι σαν να ρίχνεται ένα μπουκάλι στη θάλασσα. Αν κάποιος το βρει, αυτό είναι αρκετό. Αραγε το βρήκαν αρκετοί; Ή μήπως στην ποίηση σημασία δεν έχει ο αριθμός;
Προσωπικά το βρήκα πρόσφατα – και μάλιστα αναπάντεχα – σ’ ένα δελτίο Τύπου που αφορούσε μια νεοεκδοθείσα ποιητική συλλογή.
«Με δανεικό μολύβι» ο τίτλος της συλλογής. Τίτλος φορτισμένος, με συνωστισμό δηλώσεων και συνυποδηλώσεων.
Η ποιήτρια Κλεονίκη Δρούγκα είναι μια ιδιαίτερη και μάλιστα πολύ εντυπωσιακή περίπτωση των γραμμάτων μας. Ποιήτρια – φιλόσοφος, με οξύνοια, τόλμη και ξεχωριστή παιδεία καθώς οι ιδεολογικοί προσανατολισμοί της στρέφονται σε σενάριο – κινηματογράφο, ποίηση, πεζογραφία και εκπαίδευση. Οι στίχοι της ξεχωρίζουν για την εκφραστική τους τόλμη, τις δυναμικές εικόνες, τη λογοτεχνική ευαισθησία και τις πρωτότυπες διανοητικές συλλήψεις.
«Δεν πετάμε ό,τι παλιώνει» γράφει σ’ ένα στίχο της η Κλεονίκη Δρούγκα, αναγνωρίζοντας την ακριβή θέση λέξεων, φράσεων, ξεχασμένων συναισθημάτων, πραγμάτων που σκέβρωσαν στον χρόνο. γιατί η ποίηση όπως κι η ζωή τα χρειάζεται.
Ερανίζοντας με γνώση και με εμβρίθεια, γράφει κάπου αλλού: σήμερα απ’ το πρωί/ την ησυχία των χαρτιών ταράζω/ τις σκέψεις συμμαζεύω/ στα βαθουλώματα κυμάτων τα πάθη/ ξεδιπλώνω/ στη θέση των παλιών πληγών/ βάλσαμο βάζω/ τα χλωρά με τα χλωρά/ τα ξερά όλα έξω.
Αναδιφεί, αναθεωρεί, αποδομεί, ευελπιστεί. Σκιαγραφεί αδρά το ύφος μιας σύγχρονης Ελλάδας, διασώζοντας θύλακες αυθεντικότητας, εικόνες μαγικές που αναδίδουν ιθαγένεια, με πολλά στοιχεία από εκείνη της μεταφυτευμένης υπαίθρου στον αθηναϊκό χώρο. Στιγμές ανόθευτες που ανανεώνουν την ποιητική γλώσσα.
Τώρα μιλώ στην κορνίζα μοντάρω λέξεις για φαντάσματα, γράφει. Διαβάζοντας αυτό το στίχο, δεν διστάζω να την αναζητήσω. Στο τηλέφωνο μού απαντά μια καλλιεργημένη φωνή. Ναι, συμφωνεί να μου δώσει συνέντευξη για το www.catisart.gr.
«Η ποίηση είναι ένας τρόπος να ερχόμαστε κοντά με τα τραύματά μας, προσωπικά ή κοινωνικά -επάγγελμα δεν είναι!», παρατηρεί.
Τι θα έλεγε σ’ ένα νέο ποιητή, τη ρωτώ. «Να είναι αναγνώστης καλός, να γράφει και να σβήνει και κάθε φορά να σβήνει καλύτερα, μέχρι να μάθει να γράφει καλύτερα -είμαι σίγουρη ότι ο καλός ποιητής για χρόνια πολλά σβήνει!», απαντά.
Μπλε τα νερά της Σμύρνης/ τις νύχτες γκριζάρουν/ βγάζουν λυγμούς ψιθυριστά/ με μάτια πρησμένα/ σπάνε τη μνήμη κομμάτια/ τον τόπο γεμίζουν πληγές/ τσούζουν οι πληγές σαν μπαίνουν στ’ αλάτι. [ ] Έδεσα κόμπο την αποστολή/ κι όταν στη Σμύρνη βρέθηκα/ κι ετοίμαζα την μηχανή είδα/ τα φύκια παραμέρισαν/ καλύτερα να φαίνεται ο βυθός.
Η ποίηση -λένε πάλι- είναι σαν τη θάλασσα, δεν τελειώνει, συνεχίζεται μέσα μας. Και η Κλεονίκη Δρούγκα έχει στιγμές από αφρισμένο πέλαγος.
«Αυτός ο Πόντος με τόσο νερό δεν/ φεύγει από πάνω μου», γράφει.
Τώρα μιλώ στην κορνίζα μοντάρω λέξεις για φαντάσματα
ένα μικρό καράβι
Ήταν ένα μικρό καράβι
που ήταν αταξίδευτο
στοίβαξε μέσα του κόρες και γιους εννιά
κι έκανε ένα μακρύ ταξίδι
με σίγουρο σχέδιο ευσπλαχνικό
μέσα εις τη Μεσόγειο.
Σε πέντε έξι εβδομάδες
τελειώσαν όλες οι τροφές
καμία υποψία τι θα γίνει
κι τότε ρίξανε τον κλήρο
να δούνε ποιος θα φαγωθεί
σε κάποιους τρέχανε τα σάλια
κι ο κλήρος πέφτει στα κορίτσια
που γίναν θάλασσα
κι ο κλήρος πέφτει στα αγόρια
που γίνηκαν αφρός.
Κι αν σας αρέσει αυτή η ιστορία
–σε ποιον αρέσει αυτή η ιστορία;
δεν θα την πούμε απ’ την αρχή, γιατί
στο βάθος του ορίζοντα τίποτε δεν είναι όμορφο·
μια κατηφόρα ανηφορίζουν
υποκίτρινα ράκη και
σκόνη σηκώνουν
να μιλήσω δυσ-τάζω.
Πού γεννηθήκατε, από πού κατάγεστε και τι είναι αυτό που θυμάστε έντονα από την παιδική σας ηλικία;
*Γεννήθηκα στην Κατερίνη Πιερίας αλλά σύντομα βρέθηκα στη Θεσσαλονίκη, καθώς ο πατέρας μου πήρε μετάθεση στην πόλη -ήταν δάσκαλος. Θυμάμαι με πολλή αγάπη τη γιαγιά μου τη Νίκη (ποντιακής καταγωγής), χάρη στην οποία γέμισα ζεστασιά μέσα μου, το παιχνίδι στη γειτονιά της Καλαμαριάς, όταν παρέες παιδιών βρισκόμασταν χωρίς απαγορεύσεις και φόβους και παίζαμε για ώρες, θυμάμαι τα Σαββατόβραδα που παρακολουθούσαμε όλη η οικογένεια μαζί ελληνική ταινία!
Ποια ήταν τα αναγνώσματα των πρώτων παιδικών σας χρόνων;
*Διάβασα πάρα πολύ Μενέλαο Λουντέμη -πολλές φορές τα ίδια βιβλία- και πάντα μου άρεσαν οι ιστορίες του Θεοτόκη, του Καρκαβίτσα, του Καραγάτση και του Βενέζη.
Τι ήταν αυτό που σας παρακίνησε να αρχίσετε να γράφετε ποίηση;
*Μια εσωτερική παρόρμηση τα συναισθήματά μου να γίνουν λέξεις κι ο χείμαρρος ιδεών να βρει διέξοδο.
Ποιες καταστάσεις σάς εμπνέουν και σας δίνουν κίνητρο για να γράψετε ένα ποίημα;
*Με εμπνέει ο χώρος του κινηματογράφου, στον οποίο βρίσκομαι -διδάσκω σενάριο στο Τμήμα Κινηματογράφου ΑΠΘ- με εμπνέει ό,τι μένει για πολύ χρόνο στο μυαλό μου, ό,τι με πονά, ή στην ανθρώπινη συμπεριφορά.
Ποιοι είναι οι αγαπημένοι σας ποιητές και με ποιους νιώθετε ότι έχετε μια σχέση εκλεκτικής συγγένειας ή διακειμενικής συνομιλίας;
*Ανάμεσα στους αγαπημένους μου ποιητές είναι ο Τίτος Πατρίκιος και η Βισουάβα Σιμπόρσκα, γιατί μπορώ να συνομιλώ μαζί τους με απλότητα, σε γλώσσα καθημερινή και δροσερή, καθαρή και κρυστάλλινη, χωρίς χρυσόσκονη.
Ποια είναι η άποψή σας για την ποίηση των πρώτων δεκαετιών αυτού του αιώνα; Υπάρχουν ενδείξεις μιας νέας γραφής; Έχουν εμφανιστεί πρωτοποριακά κινήματα;
*Με ορισμένες εξαιρέσεις νέας πρωτοποριακής καλής γραφής που αγγίζει τη σκέψη και συγκινεί με τη φρεσκάδα της δεν θεωρώ ότι έχει διαφοροποιηθεί η ποιητική γραφή πολύ.
Πιστεύετε ότι υπάρχει χώρος για ποίηση στην ηλεκτρονική εποχή που ζούμε, στον κόσμο της ψηφιακής πληροφορίας; Μπορεί η τεχνολογία να είναι ποιητική;
*Θα είμαι αισιόδοξη. Η τεχνολογία επιτρέπει στον άνθρωπο να διαβάσει τα πάντα που κυκλοφορούν στις διαδικτυακές λεωφόρους, να έρθει σε επαφή με την ποίηση, να κάνει μαθήματα online, να γευτεί με άλλους τρόπους αναγνώσεις κι ακούσματα και, γνωρίζοντάς τη γραφή, την ποίηση, ο ίδιος να εμπνευστεί, να γράψει. Σαφώς κάθε αναγνώστης χρειάζεται να επιλέξει τι θα κρατήσει και τι θα πετάξει από τα διαδικτυακά του αναγνώσματα.
Το πέρασμα του χρόνου και οι εμπειρίες που συσσωρεύονται επηρεάζουν αναπόφευκτα το ύφος και την οπτική ενός δημιουργού;
*Ο χρόνος είναι μια πολύπλευρη πραγματικότητα. Καθώς μεγαλώνουμε και ερχόμαστε αντιμέτωποι με τη φθορά, επαναπροσδιορίζουμε τις αντιλήψεις μας για τον κόσμο, τη γραφή, τις θεματικές και τη ζωή. Θα έλεγα μάλιστα ότι αυτή η αλλαγή είναι αναγκαία: να γίνεσαι πιο σοφός και να εκφράζεις αυτήν την εμπειρία και τη γνώση με όποιον τρόπο μπορείς καλύτερα.
Η περίοδος της πανδημίας που σηματοδότησε μια μεταιχμιακή εποχή επηρέασε τους θεματικούς σας άξονες;
*Νομίζω ότι κανένας δεν έμεινε ανεπηρέαστος από εκείνην την περίοδο απομόνωσης και φόβου! Τότε διάβασα πολύ και διόρθωσα πολύ. Τότε ήρθαν στην επιφάνεια κάποιες αξίες που τις είχα λησμονήσει και επηρέασαν και τις θεματικές μου: η αυτογνωσία, η ανάγκη να επαναπροσδιορίσουμε τη ζωή, να κάνουμε έναν απολογισμό, τι κερδίσαμε τι χάσαμε, τι άνθρωποι γίναμε και μια εσώτερη ανάγκη για επαφή με τον άλλον.
Είναι η ποίηση επάγγελμα;
*Η ποίηση είναι ένας τρόπος να ερχόμαστε κοντά με τα τραύματά μας, προσωπικά ή κοινωνικά -επάγγελμα δεν είναι!
Υπάρχει κάποιο στοιχείο που είναι κυρίαρχο στην ποίησή σας;
*Νομίζω πως στην ποίησή μου κυριαρχεί ο άνθρωπος, η ανθρώπινη συμπεριφορά στον άλλο κι ο έρωτας, ως κινητήριος δύναμη -αλλά και η θάλασσα ως χώρος ελευθερίας, φιλοσοφικών αναζητήσεων, ορίζοντας που μαλακώνει το βλέμμα, το μέσα, τρυφερό άγγιγμα.
Όταν ακούτε ότι διαβάζονται τα ποιήματά σας και αγγίζουν τον αναγνώστη, πώς αισθάνεστε;
*Αισθάνομαι μεγάλη χαρά, τιμή και βαθιά ευγνωμοσύνη για τους ανθρώπους που αφιερώνουν χρόνο να διαβάσουν το δικό μου βιβλίο, τα ποιήματά μου, και γενναιόδωρα τα δέχονται. Η αίσθηση είναι μεθυστική και με γεμίζει δικαίωση!
Υπάρχει διάχυτη η εντύπωση ότι ο ποιητής είναι ένας μοναχικός άνθρωπος, που για να δημιουργήσει χρειάζεται τη συνθήκη της μοναξιάς. Ισχύει αυτό στην περίπτωσή σας;
*Η γραφή δεν προϋποθέτει μοναχικούς ανθρώπους, κατ’ ανάγκη. Αναμφίβολα, η ποίηση είναι μια βαθιά εσωτερική διεργασία και χρειάζεται μοναχικότητα, όπως μοναχικότητα χρειάζεται κάθε γραφή. Προσωπικά, ωστόσο, έχω ανάγκη από στιγμές απομόνωσης και ανάγκη από στιγμές με τον άλλον, στιγμές εξωστρέφειας και επικοινωνίας, αλλά όχι άνοστης κι επιδερμικής επικοινωνίας.
Σε έναν νεότερο από σας άνθρωπο, που θέλει να ασχοληθεί σοβαρά με την ποίηση, τι συμβουλή θα δίνατε;
*Να είναι αναγνώστης καλός, να γράφει και να σβήνει και κάθε φορά να σβήνει καλύτερα, μέχρι να μάθει να γράφει καλύτερα -είμαι σίγουρη ότι ο καλός ποιητής για χρόνια πολλά σβήνει!
Η ελευθερία της τέχνης έχει και τα όριά της, κατά τη γνώμη σας;
Η τέχνη όταν είναι ανελεύθερη αυτοαναιρείται, χάνει κάθε νόημά της.
«Δεν πετάμε ό,τι παλιώνει», γράφετε σ’ ένα στίχο σας. Τι είναι αυτό που δεν θα θέλατε σε καμιά περίπτωση να πεταχτεί αλλά και τι θα πετούσατε χωρίς κανέναν ενδοιασμό;
*Δεν θα ήθελα να πεταχτούν φίλοι παλιοί, καλοί -κι ας έχουν κάνει τον κύκλο τους. Θα πετούσα ευχαρίστως βαρίδια-συναισθήματα.
Μετά την πρόσφατη ποιητική σας συλλογή «Με δανεικό μολύβι», τι θα μας χαρίσετε είτε στην ποίηση είτε σε άλλη μορφή τέχνης;
*Έχω γράψει σενάρια και ελπίζω να τα δω υλοποιημένα, γράφω πεζά και πάντα ποιήματα…
Ποια είναι η σχέση σας με τα ζώα; Στο σπίτι σας υπάρχει κατοικίδιο;
*Σήμερα που οι άνθρωποι δεν παίρνουν αυτό που έχουν ανάγκη συναισθηματικά από τον άνθρωπο, το παίρνουν από τα κατοικίδια. Έχω έναν σκύλο, που τον βρήκαμε αδέσποτο, και συχνά τον κοιτώ στα μάτια.
Σας ευχαριστώ πολύ!
*Κι εγώ σας ευχαριστώ!
∗∗∗
Κλεονίκη Δρούγκα, Με δανεικό μολύβι: Τώρα μιλώ στην κορνίζα μοντάρω λέξεις για φαντάσματα
