Η Άνοια στην Τέχνη
Γράφει η Σύλβα Σαραφίδου (*)
Η άνοια είναι ο παθολογικός νευροεκφυλισμός του εγκεφάλου, ενώ το
Αλτσχάιμερ είναι ένας τύπος άνοιας, με τη μεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισης (50-
60% επί του συνόλου), και ίσως τη μεγαλύτερη αναγνωρισιμότητα.
Η ιδιόμορφη φύση της πάθησης έχει αποτελέσει τροφή για σκέψη: Στην
αρχαιότητα, η άνοια είχε απασχολήσει τον Ιπποκράτη- θεραπευτικά, τον Πλάτωνα-
κοινωνικά, ακόμη και τον Σόλωνα- νομικά. Τα ερωτήματα που την περιβάλλουν, οι
προκλήσεις που σχετίζονται με αυτή, καθώς και οι συνέπειές της, έχουν μετατραπεί
σε έμπνευση στις τέχνες:
Ο Macbeth, στο έργο του Shakespeare (1606), και στην όπερα του Verdi
(1847), εκδηλώνει συμπτώματα άνοιας, ως μέσο ανάδειξης υπαρξιακών ερωτημάτων,
ενώ ο Gulliver, στο ομότιτλο βιβλίο του Jonathan Swift (1726), συναντά στα ταξίδια
του τους Struldbruggs, έναν λαό αθάνατο, μα ανοϊκό- κάτι που δημιουργεί σκέψεις
επί της ανθρώπινης φύσης, του νοήματος και της ποιότητας ζωής- αποκαλύπτοντας
μία συλλογική διάσταση, καθώς παρότι αιωνόβιοι, θεωρούνταν νομικά νεκροί σε
ηλικία ογδόντα ετών.
Άνοια, με τη μορφή της λήθης, και της σύγχυσης για την πραγματικότητα, εμφανίζει ο Αντρέι Εφιμιτς Ράντγκιν, λησμονώντας πως ήταν γιατρός, και από λάθος μετατράπηκε σε έγκλειστος ψυχιατρείου, στον Θάλαμο #6, του Anton Τσέχοφ (1892)- ενώ παρόμοια σύγχυση παρουσιάζουν ήρωες των ιστοριών του H. P. Lovecraft (1890- 1937), έχοντας αντικρίσει τερατώδη πλάσματα, βιώνοντας τον υπερφυσικό τρόμο, χάνοντας έτσι τη λογική τους.
Στη σύγχρονη λογοτεχνία, “Ο Ιχνηλάτης” (2012), του Ντράγκαν Βελίκιτς,
αναπτύσσει τη σχέση του ήρωα με την ανοιακή μητέρα του, και “Το Ημερολόγιο”
(1996), του Nickolas Sparks, είναι η ιστορία αγάπης ενός ζευγαριού, όπως την
αφηγείται ημερήσια ο σύζυγος στην, ηλικιωμένη με άνοια πλέον, σύντροφό του,
έχοντας επιλέξει να ζει μαζί της στην κλινική, όπου οι δυο τους πεθαίνουν
ταυτόχρονα στο τέλος.
Η ιστορία μεταφέρθηκε στη μεγάλη οθόνη (2004) – η οποία τα τελευταία
χρόνια έχει φιλοξενήσει ταινίες με κεντρικό θέμα την άνοια. Η Julianne Moore, στο
έργο “Still Alice” (2011), υποδύεται μία νέα γυναίκα με άνοια, στα αρχικά στάδια της
πάθησης, και ο Anthony Hopkins υποδύεται τον ανοιακό πατέρα, στο έργο “The
Father” (2020).
Ο ελληνικός κινηματογράφος επικεντρώνεται στην άνοια, και τον
αγώνα του φροντιστή, στην ταινία ‘Θύμισέ μου’ (2019), ενώ αναφορές βρίσκονται και
στην ταινία του Χριστόφορου Παπακαλιάτη, ‘Αν’, (2012), όπου η μητέρα του
πρωταγωνιστή νοσεί, μπερδεύοντας τις χρονικές περιόδους.
Η άνοια έχει αποτελέσει έμπνευση και μουσικά, ιδιαίτερα σε σύγχρονα είδη
μουσικής, με κυρίως νέους ηλικιακά φανς: το κομμάτι “I, Dementia”, (2012), του
metalcore συγκροτήματος Whitechapel, έχει στίχους με βαθύ νόημα και έντονο
συναίσθημα (“get out of my head, someone save me from this madness, I’d rather be
dead”/ “mind is a powerful thing, set to self- destruct”).
Αντιθέτως, η άνοια και το Αλτσχάιμερ αναφέρονται συχνά από Έλληνες και ξένους ράπερς, των οποίων οι ρίμες αποτελούν είτε το αίτιο είτε τη θεραπεία αυτών- ενώ για τον γνωστό Αμερικανό ράπερ RZA, στο άλμπουμ Planetary Energy, “οι μάρτυρες ξεχνούν και παθαίνουν
Αλτσχάιμερ”- με τη νόσο να παίρνει την πρωτοφανή μορφή της “έμμεσης απειλής”!
Τέλος, με άνοια έχουν διαγνωστεί καλλιτέχνες, όπως η Rita Heyworth, o
Bruce Willis, o Willem de Kooning- του οποίου, αξίζει να σημειωθεί, πως η άνοια δεν
εμπόδισε την καλλιτεχνική φύση, και επιθυμία για δημιουργία.
Η άνοια και το Αλτσχάιμερ συνεχίζουν να εμφανίζονται σε καλλιτεχνικές δημιουργίες κάθε τύπου- παρουσιαζόμενα από ειλικρινή και συναισθηματικά, έως ανακριβή και προσβλητικά.
***
(*) Η Σύλβα Σαραφίδου είναι Νευροψυχολόγος, MSc, AKC, Ψυχοθεραπεύτρια Τεχνών, Συγγραφέας, PhDc
www.ideaspsychology.com
