«Τρωάδες» του ΚΘΒΕ στην Επίδαυρο: Ακολουθώντας, βήμα προς βήμα, την ανθρώπινη πορεία προς την πτώση

Γράφει η Ειρήνη Αϊβαλιώτου

Οι μαγικοί τόποι, γεννούν μαγικούς μύθους. Η Επίδαυρος ανήκει αναμφίβολα σ’ αυτούς τους τόπους. Ανάμεσα στους μύθους της (από την Παρασκευή 18 και το Σάββατο 19 Αυγούστου 2023) συγκαταλέγεται πλέον και η μεγάλη κυρία του θεάτρου μας, Ρούλα Πατεράκη.

Το κοινό, που κατέκλυσε το αργολικό θέατρο και τις δύο ημέρες, υποδέχτηκε με ενθουσιασμό και συγκίνηση την αξεπέραστη Ρούλα Πατεράκη, στο ρόλο της Εκάβης.

Είχα την τύχη να βρίσκομαι εκεί την Παρασκευή όταν η μεγάλη παραγωγή του ΚΘΒΕ «Τρωάδες» του Ευριπίδη έδωσε την πρώτη επιδαύρια παράστασή της σε μετάφραση Θόδωρου Στεφανόπουλου και σκηνοθεσία Χρήστου Σουγάρη. Με ένα δυνατό επιτελείο ηθοποιών και συντελεστών και τη Ρούλα Πατεράκη, μεγαλοπρεπή, λυγισμένη και κλονισμένη, στο ρόλο της Εκάβης.

Πατρίδα μου, δύσμοιρή μου πατρίδα…
Με δάκρυα στα μάτια σε αφήνω
Τώρα βλέπεις το θλιβερό τέλος…

Τραγωδία του Ευριπίδη αποτελεί ένα αμείλικτο «κατηγορώ» για τις φρικαλεότητες του πολέμου κι ένα σπαρακτικό αίτημα για αλληλεγγύη και ανθρωπισμό.

Τα πρόσωπα του έργου

Ποσειδώνας, Αθηνά, Εκάβη, Χορός από αιχμάλωτες Τρωαδίτισσες, Ταλθύβιος (αγγελιοφόρος), Κασσάνδρα, Ανδρομάχη, Μενέλαος, Ελένη, Αστυάνακτας, Ακόλουθοι, Στρατιώτες.

Η υπόθεση

Το έργο εκτυλίσσεται στο στρατόπεδο των Αχαιών, στα παράλια της λεηλατημένης Τροίας. Οι αιχμάλωτες Τρωαδίτισσες και η βασίλισσά τους, Εκάβη, θρηνούν για τα δεινά τους. Όσες έχουν απομείνει ζωντανές από την ξεκληρισμένη βασιλική οικογένεια θα δοθούν δώρο στους Αχαιούς, ενώ ο εγγονός της Εκάβης, ο μικρός Αστυάνακτας, γκρεμίζεται από τα τείχη, θύμα της σκληρότητας των κατακτητών. Οι φλόγες αφανίζουν την Τροία και οι γυναίκες, απελπισμένες, οδηγούνται στα πλοία που θα τις μεταφέρουν πέρα από το Αιγαίο, σκλάβες στα σπίτια των νικητών.

Οι Τρωάδες είναι ένα από τα έργα της τριλογίας «Αλέξανδρος και Παλαμήδης», που έχει ως φόντο τους ηττημένους του Τρωϊκού Πολέμου. Ανέβηκε μαζί με το σατυρικό δράμα «Σίσυφος» την άνοιξη του 415 π.Χ, κατά τη διάρκεια της εορτής των Διονυσίων στην Αθήνα. Στον σχετικό θεατρικό διαγωνισμό, ο Ευριπίδης κατέλαβε τη δεύτερη θέση, πίσω από τον άγνωστο σήμερα Ξενοκλή.

Σύμφωνα με τον θεατρικό κριτικό Στάθη Δρομάζο, οι «Τρωάδες» δεν είναι καθόλου αριστοτελικό έργο (σ.σ. με αρχή, μέση και τέλος). «Μπορούμε να πούμε ότι είναι ο πρόδρομος του θεάτρου – ντοκουμέντο». Δεν έχει θεατρική πλοκή ή ανέλιξη χαρακτήρων. Οι ηθοποιοί μπαίνουν στη σκηνή για να κλάψουν, να καταραστούν και να φύγουν».

Ιστορικό πλαίσιο

Το 415 π.Χ., που ανέβηκαν οι «Τρωάδες», οι Αθηναίοι ήταν μπλεγμένοι στον Πελοποννησιακό Πόλεμο για 17ο χρόνο και προετοίμαζαν την καταστροφική, όπως αποδείχτηκε, εκστρατεία στη Σικελία, ενώ τον προηγούμενο χρόνο (416 π.Χ.), είχαν διαπράξει το ανοσιούργημα της σφαγής των κατοίκων της Μήλου, που επιζητούσαν την ουδετερότητά τους ανάμεσα στις δύο μεγάλες δυνάμεις του ελληνικού χώρου, την Αθήνα και τη Σπάρτη.

Συγκλονιστική ερμηνεία

Αφοπλιστική στο ρόλο της Εκάβης, η Ρούλα Πατεράκη, έδωσε μια συγκλονιστική ερμηνεία κι άφησε το προσωπικό της αποτύπωμα στην πρώτη της εμφάνιση ως ηθοποιός στην Επίδαυρο, μαζί με ένα σπουδαίο επιτελείο πρωταγωνιστών: τον Δημήτρη Πιατά, τον Αλέξανδρο Μπουρδούμη, τη Μαρία Διακοπαναγιώτου, τη Μαρίζα Τσάρη, την Κλειώ Δανάη Οθωναίου, τη Λουκία Βασιλείου και τον Αντώνη Καφετζόπουλο, καθώς κι έναν εξαιρετικό 20μελή θίασο γυναικών στο Χορό.

ΟΙ ερμηνείες διακρίθηκαν για τη λιτότητά τους και ταυτόχρονα τον αφοπλιστικό τρόπο με τον οποίο «τρύπωσαν» στην ψυχή μας και «συνομίλησαν» μαζί της.

Ο δε Χρήστος Σουγάρης σκηνοθέτησε τις «Τρωάδες» αφουγκραζόμενος τους ψιθύρους ενός ανθρώπου που υπερασπίζεται πεισματικά την τέχνη του και μετατρέπει κατά τον καλύτερο και λειτουργικότερο τρόπο τις εικόνες του περίγυρου σε δραστική θεατρική ουσία.
Ο Χρήστος Σουγάρης ως δημιουργός προέρχεται από μια μια χαμηλόφωνη γενιά, τη γενιά της κρίσης και φέρει την εξευγενισμένη ατμόσφαιρα μελαγχολίας και δημιουργικότητας που εκείνη έχει γεννήσει. Τα ίχνη του Στάθη Λιβαθινού και των μεγάλων σκηνοθετών – δασκάλων του καιρού του είναι εμφανή στη θεατρική του δουλειά. Ωστόσο ο Χρήστος Σουγάρης αφομοιώνει το κλίμα αυτό της κρίσης, θέτοντας τη δική του προσωπική σφραγίδα και μετατοπίζοντας τη θεατρική κατάσταση σε ένα διαφορετικότερο πλαίσιο: συνδυάζει τα πράγματα με τις αιτίες τους και τις καταστάσεις με την προοπτική τους.
Με τη μεγαλύτερη δυνατή αφαιρετικότητα, σχεδόν με ένα λακωνικό και απέριττο τρόπο,  αλιεύει τα γεγονότα της επικαιρότητας και τα παραθέτει σε αντίστιξη με τις ακμές των βιωμάτων του. Μετέρχεται έναν ελεγειακό τόνο και μια διαυγή θεατρική γλώσσα, κατακτώντας ένα αυστηρά οριοθετημένο νόημα, χωρίς τον κίνδυνο του εκτροχιασμού του σε παρακείμενους ειρμούς. Ο Χρήστος Σουγάρης μας οδήγησε άμεσα εκεί που έπρεπε εξαρχής. Στον πυρήνα των Τρωάδων. Με τον τρόπο αυτό η σκηνοθεσία του αντικαθρεπτίζει τους αθέατους μηχανισμούς φθοράς και διάβρωσης του ανθρώπινου προσώπου. Ανακαλύπτει αυτές τις καταστάσεις που δρουν υπογείως και ανεπαισθήτως υποσκάπτουν τη σωματική και ψυχική σύσταση του ανθρώπου. Οι Τρωάδες του του ακολουθούν έτσι, βήμα προς βήμα, την ανθρώπινη πορεία προς την πτώση και τον θάνατο.

Ο Χρήστος Σουγάρης, μέσα από μια χαμηλόφωνη σκηνοθετική ματιά, «κατέθεσε» μια τρυφερή ουμανιστική ανάγνωση ενός έργου που θέτει υπό αμφισβήτηση την έννοια του νικητή και ηττημένου, αναδεικνύοντας την αλαζονεία αυτού που κυριαρχεί και την ίδια στιγμή το μεγαλείο αυτού που έχει χάσει τα πάντα.

Με την εμπνευσμένη μετάφραση του Θεόδωρου Στεφανόπουλου, μέσα σε ένα λιτό σκηνικό τοπίο, με ένα πιάνο επί σκηνής όπου ο σημαντικός Στέφανος Κορκολής έπαιξε ζωντανά, ξεδιπλώνοντας με το μοναδικό μουσικό του ύφος τον μελωδικό κόσμο που συνέθεσε για τις «Τρωάδες», δημιουργώντας μια ξεχωριστή ατμόσφαιρα συγκίνησης.

Όλοι οι πρωταγωνιστές και ο Χορός υπερασπίστηκαν έξοχα τους χαρακτήρες και την τραγωδία που κλήθηκαν να υπηρετήσουν ακολουθώντας τη δική τους στυλιστική γραφή, πεισματικά προσηλωμένοι στην τέχνη τους, στις θεματικές αναζητήσεις τους, με το βλέμμα τους στραμμένο στο θέατρο και στην Ιστορία.

Αυστηρή και λιτή σε παρουσιαστικό, ντυμένη με ένα πανωφόρι στα χρώματα του πολέμου και μικρές λάμψεις περασμένου μεγαλείου η Ρούλα Πατεράκη στο ρόλο της Τρωαδίτισσας βασίλισσας έφερνε στο νου γλυπτό που οδηγούσε συνειρμικά σαν κιβωτός στην απώλεια, στο θρήνο, σε πρόσωπα και πράγματα τεθνεώτα. Και θα παρομοιάσω την ερμηνεία της με την ποίηση του Όμηρου, που ανήκε στους ηττημένους και τους νεκρούς αναζητώντας ίχνη και μνήμες από το παρελθόν.

Δικαίως στην υπόκλιση του θιάσου, όρθιοι οι θεατές, δεν άφηναν τους ηθοποιούς και τους συντελεστές να εγκαταλείψουν την ορχήστρα, ενώ οι επευφημίες και τα ηχηρά «μπράβο», με αποκορύφωμα την αποθέωση της Ρούλας Πατεράκη, κράτησαν πολλά λεπτά μετά το πέρας της παράστασης.

Καταχειροκροτήθηκαν οι «Τρωάδες» με τη Ρούλα Πατεράκη στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου

Αποθεώθηκαν οι «Τρωάδες» του ΚΘΒΕ στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου – Δείτε φωτογραφίες

***

Για το Ηρώδειο. Κυριακή 10 Σεπτεμβρίου

ΤΟ ΕΙΣΙΤΗΡΙΟ ΣΑΣ ΕΔΩ ΜΕ ΕΝΑ “ΚΛΙΚ”