Της Ειρήνης Αϊβαλιώτου
Η αγαπημένη μας Σοφία Φιλιππίδου είναι η τρανταχτή απόδειξη του «καλός γίνεσαι, μεγάλος γεννιέσαι». Μια δημιουργός που μιλά απευθείας στην καρδιά των ανθρώπων με διεισδυτικότητα και απήχηση. Όταν την παρακολουθήσεις στο θέατρο, όλα είναι δυνατόν να συμβούν. Να δακρύσεις από τη συγκίνηση που θα σου δώσει αλλά και να κλάψεις από το γέλιο που θα σου χαρίσει. Κάθε μήνυμα που εκπέμπει από τη σκηνή, είναι κοφτερό σαν λεπίδι και καθηλωτικό.
Από την ημέρα που κατέβηκε στην Αθήνα από τη Θεσσαλονίκη, στις 17 Σεπτεμβρίου του ‘85, ημέρα της ονομαστικής της εορτής, «με μια βαλίτσα για ένα έργο που δεν τέλειωσε ακόμη», όπως παρατηρεί η ίδια, με την ίδια φρεσκάδα και νεότητα μάς έχει προσφέρει έναν πλούτο ασύλληπτων ερμηνειών. Στην τηλεόραση, στον κινηματογράφο, στο θέατρο. Επίσης, εκτός από υπέροχη ηθοποιός, μία από τις καλύτερες που διαθέτει το ελληνικό θέατρο σήμερα, η Σοφία είναι εμπνευσμένη σκηνοθέτης και σπουδαία συγγραφέας.
Τα τελευταία χρόνια κάνει χειροποίητο θέατρο, συλλαμβάνει τα πράγματα με το δικό της προσωπικό και ευφάνταστα μαγικό τρόπο και λόγω πείρας και ενστίκτου τα υλοποιεί η ίδια.
«Είμαστε υλικά στο αλχημιστικό καζάνι που ανακατεύονται για να γίνουν κάτι πιο ελαφρύ, πιο αγνό, πιο πολύτιμο: χρυσάφι ή πνεύμα. Κι αν πετύχει ο αλχημιστικός γάμος τότε γίνεται μαγεία», δηλώνει άλλωστε για το θέατρο και τους ηθοποιούς στη συνέντευξη που παραχώρησε στο catisart.gr.
Μετά την πετυχημένη συμμετοχή της ως Βρούτος στην παράσταση «Κοριολανός – Ιούλιος Καίσαρας» του Σαίξπηρ, η Σοφία Φιλιππίδου επέστρεψε φέτος σκηνοθετώντας τη «Μελάχρα» του Παντελή Χορν, που ήδη γνωρίζει τη μεγάλη αποδοχή του κοινού, αφού τα υλικά που έβαλε στο αλχημιστικό της καζάνι, όπως φαίνεται, έδεσαν… Ένα έργο που ανέβηκε από το θίασο της Μαρίκας Κοτοπούλη το 1909 και κρίθηκε αυστηρά από τους μεγαλύτερους κριτικούς της εποχής με αποτέλεσμα να κατέβει αμέσως. Ένα κοινωνικό δράμα στα όρια της άγριας φάρσας, με δυνατή πλοκή, που τολμάει μια εντυπωσιακή έξοδο στην ύπαιθρο κι έναν άμεσο δεσμό με τη φύση και τη ζωή. Ένα έργο που αναζητά την ελευθερία μέσω της αμεσότητας, της απλότητας κι ενός νέου πριμιτιβιστικού ύφους με πολλούς συμβολισμούς παρμένους από τα λαϊκά παραμύθια.
Η «Μελάχρα ή το Λουλούδι της Φωτιάς» του Παντελή Χορν, που παρουσιάζεται στο θέατρο «Σταθμός», είναι μια παράσταση που αφιερώνει στον πατέρα της, Φίλιππο Φιλιππίδη του Παντελή.
Ποια ήταν η πρώτη παράσταση που παρακολουθήσατε στη ζωή σας; Τι σας τη θυμίζει;
* Νομίζω πως πρώτη φορά είδα θέατρο στη Θεσσαλονίκη όταν ήμουν φοιτήτρια. Και ήταν το «Σλουθ» με τον Δημήτρη Χορν και τον Αλέκο Αλεξανδράκη μπορεί δε και πρώτα να είδα την Έλλη Λαμπέτη στο «Δεσποινίς Μαργαρίτα» ή στα μονόπρακτά της δεν θυμάμαι. Πριν από πολλά χρόνια στην περιοχή Καμάρα κοντά στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Τότε κατάλαβα πως υπάρχει κι άλλο θέατρο απ’ αυτό που κάναμε εμείς οι πειραματικές ομάδες. Θέατρο που στηρίζεται στους ηθοποιούς και μόνο στους ηθοποιούς, στο ταλέντο, τη γνώση και την ψυχή τους και κυρίως στην επικοινωνία που είχαν με τον κόσμο.
Γιατί επιλέξατε να ανεβάσετε Παντελή Χορν φέτος; Σε ποια ενδιαφέροντα και αναζητήσεις του σύγχρονου ελληνικού κοινού απαντάει η επιλογή αυτού του έργου;
* Αγαπάω πολύ τον Π. Χορν, τον εκτιμώ και τον θαυμάζω και πιστεύω πως δεν είναι ένας απλά καλός συγγραφέας που έγραψε ηθογραφίες αλλά ένας θεατράνθρωπος που ανανέωσε το νεοελληνικό θέατρο. Έγραψε στη δημοτική γλώσσα και με την ευρεία του γνώση και την ευρωπαϊκή του μόρφωση πλούτισε και εμβάθυνε το ελληνικό θέατρο.
Στη διάρκεια της προετοιμασίας της παράστασης, αισθανθήκατε να γεννώνται ερωτήματα;
* Βέβαια, πολλά ερωτήματα. Πάντα γεννιόνται ερωτήματα και δεν τελειώνουν οι απορίες. Έψαξα, διάβασα, μελέτησα αλλά άφησα και τη φαντασία, το ένστικτό μου και την καρδιά μου να με πάει… έτσι είναι η τέχνη. Διαρκής αναζήτηση…
Τι πρέπει να γνωρίζουμε για τους ρόλους και για τους ηθοποιούς της παράστασης;
* Οι θεατές δεν είναι υποχρεωμένοι να γνωρίζουν τίποτα όταν πάνε να δουν μια παράσταση. Στην αρχαιότητα υπήρχε ο μύθος και σήμερα πολλές φορές υπάρχει η φήμη ή ο μύθος ενός έργου επειδή είναι κλασικό και έχει περάσει στην ιστορία. Υπάρχει βέβαια το πρόγραμμα και τα δελτία Τύπου για να μας ενημερώνουν περίπου για το τι θα δούμε: Τον συγγραφέα, την εποχή, τα ρεύματα, τους ρόλους, την υπόθεση. Όλα αυτά όμως δεν είναι θέατρο. Θέατρο είναι η ώρα της παράστασης. Κι αν εκείνη την ώρα που έχουμε στη διάθεσή μας να αφηγηθούμε την ιστορία, να κάνουμε φόρμες θεατρικές, εικόνες και σχήματα δεν είναι μαγική και δεν μας συνεπαίρνει, τότε όλα τα λόγια πριν και μετά είναι άχρηστα. Ο κόπος, ο μόχθος, οι ώρες εργασίας κατά την προετοιμασία δεν είναι θέατρο, είναι άσκηση και προθέρμανση θεάτρου. Θέατρο είναι μόνο η παράσταση. Για τους ηθοποιούς καλό είναι να γνωρίζουμε με τον καιρό τις σκέψεις και τις απόψεις τους. Είναι οι πρωταγωνιστές της παράστασης και χωρίς αυτούς δεν γίνεται θέατρο.
Ποια στοιχεία του έργου θέλετε να υπογραμμίσετε στην παράσταση;
* Με ενδιαφέρει να πω την ιστορία αρχικά και να δημιουργήσω μια ατμόσφαιρα σε έναν ποιητικό χρόνο. Να τιμήσω τον συγγραφέα. Ανεβάζω το έργο και έχω στο μυαλό μου τον συγγραφέα. Πώς θα ήταν ευτυχισμένος και χαρούμενος. Θέλω ακόμη να μιλήσω για τα ίδια πράγματα που μιλάει αυτός, να κάνω διάλογο μαζί του. Σαν είμαστε σε ένα τραπέζι, σε ένα γεύμα με καλό φαγητό και κρασί και μιλάμε για την κοινή αγάπη μας. Βέβαια μια παράσταση πάντα καθώς δουλεύεται παίρνει απ’ όλους κάτι. Είμαστε υλικά στο αλχημιστικό καζάνι που ανακατεύονται για να γίνουν κάτι πιο ελαφρύ, πιο αγνό, πιο πολύτιμο: χρυσάφι ή πνεύμα. Κι αν πετύχει ο αλχημιστικός γάμος τότε γίνεται μαγεία.
Υπάρχει μια σύνδεση Χορν – Ίψεν;
* Πρόσεξα πως στη Μελάχρα υπάρχουν τα κλασικά Ιψενικά τρίγωνα και διάβασα στα «θεατρικά», που επιμελήθηκε η καθηγήτρια Έφη Βαφειάδη και σε κάποιες κριτικές από το 1909 ότι, ας πούμε, η Μελάχρα εισέρχεται στη σκηνή σαν άλλη Χίλντε από τον «Αρχιμάστορα Σόλνες». Με αυτά τα δεδομένα και μελετώντας τα έργα του μπορώ να πω πως ο Παντελής Χορν ήταν γνώστης του ευρωπαϊκού θεάτρου και των μεγάλων ποιητικών και θεατρικών κινημάτων της εποχής. Με αυτήν την έννοια υπάρχει πνευματική σύνδεση.
Υπάρχουν κοινά σημεία ανάμεσα στον Παντελή Χορν, τον Ζαν Ζενέ, τον Σαρλ Μπωντλαίρ και τον Φ.Γκ. Λόρκα;
* Ο Φ. Γκ. Λόρκα αγάπησε τους Τσιγγάνους και έγραψε την ποιητική συλλογή «Τσιγγάνικα Τραγούδια», ένα εκ των οποίων μελοποιήσαμε στην παράσταση σε διασκευή και μουσική Ματούλας Ζαμάνη. Ο Ζαν Ζενέ στον «Σχοινοβάτη» του μιλάει για την τέχνη αυτού που εκτίθεται στη σκηνή γενικά και για το σχοινί του καθενός πάνω στη σκηνή. Δεν υπάρχει καλύτερη συγγένεια από αυτή με τη «Μελάχρα», που είναι θεατρίνα σε περιοδεύοντα θίασο αλλά και καλύτερη συγγένεια για όλους όσοι ασχολούνται με την έκθεση του εαυτού τους στα φώτα αλλά και με το κυνήγι του εαυτού μας πάνω στη σκηνή. Όσο για τον Μπωντλαίρ είναι πάνω από συγγένειες και κοινά σημεία. Το μεγαλείο της ποίησής του και της προσωπικότητάς του θα μας εμπνέει πάντα. Το ποίημα «Μέθα» που απαγγέλλεται στην παράσταση μιλάει για τη μέθη από κρασί, από αρετή και ποίηση!
Τι χώρο έχετε φτιάξει για να τοποθετήσετε τη δράση του έργου;
* Έναν αφηρημένο χώρο τέχνης με χειροποίητες κατασκευές που δεν περιγράφεται σε συνεντεύξεις. Είναι μόνο για την παράστασή μας και έγινε ειδικά για το έργο. Στο συγκεκριμένο θέατρο.
Το έργο όταν πρωτοπαίχτηκε δεν ενθουσίασε. Του αξίζουν κι άλλες ευκαιρίες, πιστεύετε;
* Ναι βέβαια, γι’ αυτό άλλωστε το ανεβάζω. Και είναι δεύτερη φορά. Πρώτη φορά το ανέβασα με τη φοιτητική μου ομάδα το 2006.
Στο θέατρο υπάρχουν αποτυχίες που βαραίνουν περισσότερο από τις επιτυχίες;
* Οι αποτυχίες είναι μεγάλα μαθήματα ζωής και σαν έτσι πρέπει να τις βλέπουμε. Βέβαια κάποιοι χάσανε τεράστια ποσά σε άλλες εποχές. Όμως αν δεις την αποτυχία σαν ευκαιρία να συλλογιστείς και να μάθεις, μπορεί να σε οδηγήσει σε άλλα μονοπάτια σε άλλους δρόμους. Μια αποτυχία μπορεί να σου αλλάξει τη ζωή στο καλύτερο. Αλλά μπορεί και να σε στείλει… Όμως μια αποτυχία στο θέατρο αν δεν είναι οικονομική καταστροφή ε, δεν είναι δα και τίποτα σπουδαίο. Εδώ τείνει να γίνει η επιτυχία κάτι αδιάφορο μέσα στο χάος των πολλών παραστάσεων.
Θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε τη «Μελάχρα» κι ένα ρομαντικό παραμύθι;
* Είναι πολύ σκληρό και άγριο έργο για να το δούμε μόνο σαν παραμύθι. Είναι ένα δράμα στα όρια της άγριας φάρσας, αφού η μοίρα παίζει σκληρά παιχνίδια με τους ήρωες του έργου. Είναι πολύ ανθρώπινο έργο για να είναι παραμυθένιο.
Ο Παντελής Χορν ήταν τολμηρός -για την εποχή του- συγγραφέας;
* Ακριβώς αυτό ήταν τολμηρός και πρωτοπόρος. Γι’ αυτό άλλωστε και πέθανε πικραμένος.
Η θέση των Τσιγγάνων στην κοινωνία μας σήμερα είναι ανάλογη με αυτή που περιγράφεται στο έργο;
* Ακόμη και το έργο που γράφτηκε το 1909 αναφέρεται «σε ένα τσιγγανοχώρι στα περασμένα χρόνια». Επομένως μιλάμε για πιο πίσω ακόμη στα όρια του θρύλου για τους τσιγγάνους νομάδες, τις μετακινήσεις τους, τα ήθη και τα παγανιστικά τους έθιμα, όταν ήταν σιδηρουργοί και μόνο αυτοί κατείχαν την τέχνη της φωτιάς και της κατασκευής χρηστικών αντικειμένων από σίδερο, από μέταλλα, ακόμη και στολίδια και κοσμήματα από χρυσάφι. Κάτι σαν νέοι αλχημιστές. Αυτούς τους παλιούς Τσιγγάνους ύμνησε και ο Κ. Παλαμάς στον «Δωδεκάλογο του Γύφτου». Αυτοί τότε είχαν μια δική τους ελευθερία, μια δική τους ζωή! Από τότε αλλάξανε πολλά, οι Τσιγγάνοι σήμερα είναι με το ένα πόδι μέσα στα διαμερίσματα και με το άλλο στα τσαντίρια και στους καταυλισμούς. Δεν είναι οι τεχνίτες εκείνες της πολύ παλιάς εποχής. Γίνεται μια προσπάθεια χειραγώγησής τους και ενσωμάτωσής τους στον κοινωνικό ιστό με τα γνωστά προβλήματα. Φυσικά ούτε ο Παλαμάς ούτε και ο Χορν μας συστήνει να γίνουμε Τσιγγάνοι. Δεν είναι εκεί το θέμα. Όμως η ζωή τους ενδείκνυται και εμπνέει για ποιητικούς συμβολισμούς!
Θεωρείτε το σκηνογράφο, τον ενδυματολόγο, το φωτιστή, όλους τους συντελεστές, το ίδιο σημαντικούς για μια παράσταση;
* Ναι όλους τους θεωρώ σημαντικούς! Στην περίπτωσή μου επειδή δουλεύω χρόνια μόνη μου, κάνω χειροποίητο θέατρο, συλλαμβάνω τα πράγματα με ένα δικό μου προσωπικό τρόπο και λόγω πείρας τα εκτελώ μόνη μου. Έχω μια σφαιρική άποψη για όλη την παράσταση σαν ένα έργο τέχνης. Έτσι αναλαμβάνω την καλλιτεχνική επιμέλεια και έχω συνεργάτες και βοηθούς τώρα πλέον για όλα.
Στο ημερολόγιό σας ποια μέρα της ζωής σας θα μείνει ανεξίτηλη;
* Θυμάμαι ότι κατέβηκα στην Αθήνα στις 17 Σεπτεμβρίου του ‘85. Ημέρα της ονομαστικής μου γιορτής. Κατέβηκα με μια βαλίτσα για ένα έργο που δεν τέλειωσε ακόμη.
Πιστεύετε ότι έχουμε ικανή θεατρική παιδεία στην Ελλάδα;
* Όχι δεν έχουμε. Όμως ο καθένας μπορεί να μελετήσει και να σπουδάσει μόνος του αν έχει όρεξη για μάθηση και επιθυμία για εμβάθυνση στη ζωή, την ύπαρξη, τον κόσμο. Η περιοχή της γνώσης είναι ένας ωκεανός.
Ποιος μπορεί να είναι ο ρόλος ενός πνευματικού ανθρώπου στη σημερινή ελληνική κοινωνία;
* Ο πνευματικός άνθρωπος δεν έχει κάποια σπουδαία θέση στην κοινωνία. Αν είχε θα μπορούσε με τα λόγια και τα έργα του να αλλάξει τον κόσμο. Γιατί οι πνευματικοί άνθρωποι ζωντανοί και πεθαμένοι τα έχουν πει και τα έχουν γράψει όλα. Όμως δεν νομίζω πως υπάρχει ανάγκη για αλλαγή. Είμαστε αυτάρκεις με τον εαυτό μας, με το εγώ μας και με τα δικά μας. Ο καθένας με τα δικά του, σε καμιά επικοινωνία με τον άλλο.
Τέλος, ποια είναι η σχέση σας με τα ζώα; Συμβιώνετε με κάποιο κατοικίδιο;
* Πάντα ζούσα με ζώα. Με σκυλιά πρώτα, μετά με γατιά. Την 1η Ιανουαρίου πέθανε η τελευταία μας γάτα, η Ελενίτσα. Από τότε το σκέφτομαι.
Σας ευχαριστώ πολύ!
* Και εγώ σας ευχαριστώ!
***
- Διαβάστε επίσης:
Η Σοφία Φιλιππίδου επιστρέφει με τη “Μελάχρα ή Το Λουλούδι της Φωτιάς” του Παντελή Χορν
Η Σοφία Φιλιππίδου γράφει για την Ελενίτσα. Η μπύρα του Σαββάτου 16 / «Το χώμα ήταν απαλό»
«Κοριολανός – Ιούλιος Καίσαρας». Τέσσερις σπουδαίες κυρίες σε ανδρικούς σαιξπηρικούς ήρωες
- Αποκλειστικές φωτογραφίες: catisart.gr
