Mια ποιητική τραγωδία, μια σπουδή πάνω στο μύθο, είναι το έργο «Νιόβη» του Γιώργου Στεφανακίδη. Πρόκειται για μια εστία κωδικών και συμβόλων που εκτίθεται στη σκηνή. Γραμμένο σε ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο, πάει ένα βήμα παραπέρα το μύθο της Νιόβης, αφού θέτει ένα κεφαλαιώδες ερώτημα: Τι απομένει σ’ έναν άνθρωπο που χάνει τα πάντα ανεπιστρεπτί;
Με πολύ εύστοχο τρόπο χρησιμοποιεί ο Γιώργος Στεφανακίδης το δεκαπεντασύλλαβο στίχο. Η επιλογή του αυτή ήταν σχεδόν ενστικτώδης. Ο αρχαίος αυτός ρυθμός, που ακονίστηκε μες στους αιώνες με το δημοτικό τραγούδι και ακροβατεί μεταξύ ποιητικού και πεζού λόγου, εμπεριέχει την αφαίρεση του αρχετυπικού. Άλλωστε, στο φυσικό κυματισμό της νεοελληνικής γλώσσας και στην καθημερινή ροή της ομιλίας μας υπάρχει δυνάμει ο ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος. Γι’ αυτό πολλές φορές μιλώντας φυσικά και αβίαστα, σχηματίζουμε χωρίς να το καταλάβουμε φράσεις που έχουν το μετρικό ρυθμό του δεκαπεντασύλλαβου στίχου. Αυτό και μόνο μας πείθει ότι ο δεκαπεντασύλλαβος έχει λαϊκή προέλευση. Στο μύθο της Νιόβης, της επαναστάτριας, της ηρωίδας του πόνου και της απώλειας, της μάνας που τα βάζει με ένα θεό, της απλοϊκής γυναίκας που σκοντάφτει πάνω στον πυρήνα της ύπαρξής της, ταιριάζει απόλυτα.
Ο μύθος της Νιόβης πραγματεύεται την αλαζονεία. Η Νιόβη, κόρη του Τάνταλου και της Διώνης, παντρεύεται τον Αμφίονα, βασιλιά της Θήβας, και αποκτά μαζί του πολλά και ωραία τέκνα που αποτελούσαν ζεύγη, τους Νιοβίδες. Οι πληροφορίες των αρχαίων ποιητών και συγγραφέων κυμαίνονται, από 12 μέχρι 20. Επικρατέστερη είναι αυτή των δεκατεσσάρων παιδιών (εφτά αγόρια και εφτά κορίτσια). Μάλιστα αναφέρεται πως οι εφτά πύλες της Θήβας είχαν τα ονόματα των κοριτσιών της.
Η ευλογία της ζωής της όμως γίνεται τελικά κατάρα και η Νιόβη τυφλωμένη από την περηφάνια φτάνει στο σημείο να προκαλέσει τους ίδιους τους θεούς. Φαίνεται πως κάποτε υπερηφανεύθηκε για την ευγονία και την ομορφιά των τέκνων της λέγοντας πως «ένα μόνο ζεύγος διδύμων έναντι των τόσων δικών της έχει να επιδείξει η Λητώ, η εκλεκτή του Δία» (εννοώντας την Άρτεμη και τον Απόλλωνα). Όταν το έμαθε στη συνέχεια η Λητώ αγανάκτησε και ζήτησε από τα παιδιά της να τιμωρήσουν την αλαζονική αυτή θνητή. Έτσι κατά τις παραδόσεις οι δύο θεοί τόξευσαν με τα αλάθητα βέλη τους, η μεν Αρτεμη τις κόρες, ο δε Απόλλωνας τους γιους. Από τον όλεθρο αυτό, κατά παραδόσεις, σώθηκαν μόνο δύο από τα τέκνα ο Αμύκλας και η Μελίβοια, κατ’ άλλους μόνο η Μελίβοια που όμως από την ταραχή της μετονομάσθηκε Χλώρις.
Σύμφωνα με τον Γιώργο Στεφανακίδη, η Νιόβη, αμφισβητώντας το Θείο, κάνει μια βουτιά στο κενό. Και στο κενό αυτό βρίσκει όλες τις απαντήσεις. Η τραγική απώλεια μεταμορφώνεται σε γνώση και η σκληρή Λητώ γίνεται μέσα σε μια νύχτα η αντανάκλαση του δικού της καθρέφτη.
Θα πρέπει να μελέτησε πολύ ο συγγραφέας, μουσικός και σκηνοθέτης όλες τις αρχαίες πηγές καθώς και πολλούς από τους αυτοσχέδιους λαϊκούς «ποιητές» που είχαν έμφυτη τη χάρη να συνθέτουν στίχους, ώστε να γράψει ένα πλήρες έργο, μύθο, ελεγεία και παραμύθι. Αντλώντας έμπνευση από μια ιστορία αρχαία, φριχτή και μαγνητική, όπως αυτή της Νιόβης, δημιούργησε μια μικρή ποιητική τραγωδία. Ο μύθος αυτός έχει παγκόσμια και διαχρονική ισχύ. Η δυναμική του υπερβαίνει τα ανθρώπινα όρια, όπως ο πόνος υπερβαίνει την ύπαρξη.
Από την απόλυτη ευτυχία μια γυναίκα περνά στην απόλυτη καταστροφή ακαριαία. Η Νιόβη όμως, αντί να τρελαθεί από την απώλεια, προβαίνει σε κάτι απείρως σημαντικότερο: προσπαθεί να κατανοήσει τον εαυτό της. Η εκδοχή του Γιώργου Στεφανακίδη αφορά τη συνειδητοποίηση και την αυτογνωσία. Την ικανότητα μιας κοινωνίας να ορίζει τη μοίρα της, να εξηγεί την αδυναμία της και να διδάσκεται από τα λάθη της.
Η παράσταση κατορθώνει, με τον αφαιρετικό της τρόπο, και τους εξαιρετικούς συντελεστές της να κάνει πιστευτό και χειροπιαστό έναν ολόκληρο μυθικό κόσμο. Θέτει ερωτήματα που ξεπερνούν το πλαίσιο του έργου και θέτουν επί τάπητος την υπόσταση κάθε διαφορετικού, συχνά αιρετικού και αντικομφορμιστή, ανθρώπου.
Πολλές φορές έχω θαυμάσει τις συνθετικές ικανότητες του Γιώργου Σταφανακίδη. Στη συγκεκριμένη δουλειά η μουσική κάνει διάλογο με το λόγο και αποτελεί το δεύτερο παράλληλο κείμενο της παράστασης. Η εκφραστική της δύναμη βρίσκει διέξοδο μέσα από τη χροιά των εγχόρδων και των κλασικών κρουστών.
Το έργο ζωντανεύει στη σκηνή από οκτώ πρόσωπα, τέσσερις ερμηνευτές και τέσσερις μουσικούς. Όλοι εξαίρετοι.
Η Εβελίνα Αραπίδη είναι η μούσα του συγγραφέα. Το έργο αφιερώνεται σ’ αυτήν. Κατανοώ τους λόγους. Είναι μοναδική ηθοποιός, υλοποιεί κάθε μορφή και χαρακτήρα. Στη σκηνή έμοιαζε με ιέρεια της αρχαιότητας. Η παρουσία της και μόνο μπορεί να σηκώσει το βάρος μιας συλλογικής δύναμης εξατομικεύοντάς την. Ως Νιόβη γίνεται φωνή, θρηνεί, λυγίζει, σπάει, δίνει σώμα στην ιδέα, πονά, σπαράζει.
Ο Βαγγέλης Ρόκκος είναι πάντα μια σταθερή αξία. Στο ρόλο του αφηγητή – Χορού λειτουργεί άψογα. Χρησιμοποιεί πνεύμα και τεχνική.
Η Μαίρη Στεφανακίδη με τη θαυμάσια φωνή της είναι μια ξεχωριστή και εκλεπτυσμένη καλλιτέχνις, που συνεχώς προοδεύει.
Πολύ καλή και η εκλεκτή Ίρις Χατζηαντωνίου ως Λητώ εκδικητική και ανελέητη. Λιτή και συνοπτική.
Τα σκηνικά – κοστούμια της Έφης Φουνκ και η κινησιολογία της Pauline Huguet έδιναν στην παράσταση μια αίσθηση ποιητικής τελετουργίας.
Η «Νιόβη» είναι μια μικρή, επική και ποικιλόμορφη παράσταση. Με δυνατά συναισθήματα και κριτική σκέψη. Την παρακολούθησα στο Ίδρυμα Κακογιάννη. Πιστεύω πως θα ταίριαζε πολύ και σε υπαίθριο θέατρο, κάτω από το φως των άστρων και του φεγγαριού.
Συντελεστές
“Νιόβη”
Συγγραφέας: Γιώργος Στεφανακίδης
Σκηνοθέτης: Γιώργος Στεφανακίδης
Ηθοποιοί: Εβελίνα Αραπίδη, Βαγγέλης Ρόκκος, Μαίρη Στεφανακίδη, Ίρις Χατζηαντωνίου
Πρωτότυπη μουσική: Γιώργος Στεφανακίδης.
Σκηνικά – κοστούμια: Έφη Φουνκ.
Κινησιολογία: Pauline Huguet.
Σχεδιασμός φωτισμών: Αλέκος Αναστασίου.
Promo Video: Γιώργος Στεφανακίδης.
Μουσικοί επί σκηνής: Κλεόδωρος Αγόρας (βιολί), Αντώνης Μανιάς (βιόλα), Βαρβάρα Τσότρα (τσέλο), Κώστας Κωσταντόπουλος (κλασικά κρουστά)
Πληροφορίες
Παίχτηκε από 7 μέχρι 11 Μαΐου στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης
Πειραιώς 206 (Ύψος Χαμοστέρνας), Ταύρος
Τηλ.: 210-3418550
Η συνέχεια του μύθου της Νιόβης
Τα νεκρά σώματα των Νιοβίδων έμειναν επί εννέα ημέρες άταφα, αφού ο Δίας μετέβαλλε σε λίθο όποιον επιχειρούσε να αποδώσει νεκρικές τιμές σ’ αυτά. Μόνο δε την ένατη μέρα υπέκυψαν οι θεοί, μετά τις ικεσίες της απέλπιδος μητέρας τους και τα ενταφίασαν οι ίδιοι σε δύο κοινούς τάφους (Παυσανίας ΙΧ 17, 2).
Οι τραγικοί ποιητές της αρχαιότητας χρησιμοποίησαν το μύθο της Νιόβης και ο μεν Αισχύλος εμφανίζει την ηρωίδα του παραδομένη σε βωμό και άδακρυ πόνου επί του τάφου των τέκνων της, ο δε Σοφοκλής την παρουσιάζει φυγάδα από τη Βοιωτία στη Σίπυλο συνεχώς θρηνούσα ικετεύοντας τους θεούς να ευσπλαχνισθούν τον πόνο της, μέχρι που ο οικτίρμων Ζευς τη μεταμορφώνει σε βράχο από τον οποίο μέρα και νύκτα στάλαζαν σταγόνες δακρύων. Ο Οβίδιος στις «Μεταμορφώσεις» του (VI 146 – 312) την παρουσιάζει να εκσφενδονίζεται από ανεμοστρόβιλο ήδη απολιθωμένη από τη Θήβα στη Σίπυλο και να σχηματίζει βράχο σε μορφή θρηνούσας γυναίκας. Πολλές επίσης εμπνεύσεις και έργα οφείλουν στο μύθο αυτό και οι εικαστικές τέχνες.
Κατ’ άλλη περιορισμένη εκδοχή του μύθου, λυδικής καταγωγής, η Νιόβη απέκτησε 20 τέκνα τα οποία στο τέλος θανάτωσε ή ιδια, και στη συνέχεια αυτοκτόνησε, όταν ο πατέρας τους, ο Ασσάων, φόνευσε το σύζυγό της Φίλοιτο προκειμένου να τη συζευχθεί.
