24.7 C
Athens
Παρασκευή 29 Μαρτίου 2024

«Σωφρονιστική Αποικία» της ομάδας «Σημείο Μηδέν»: συνάντηση με την ιστορική μνήμη

Πάνω: Μελέτης Ηλίας, Δαυίδ Μαλτέζε

 

Στη «Σωφρονιστική Αποικία», με την οποία συμμετείχε φέτος για πρώτη φορά στο Φεστιβάλ Αθηνών η ομάδα «Σημείο Μηδέν», καταλαβαίνουμε αμέσως ότι παρακολουθούμε μια μη πραγματική ιστορία. Μια πολυεπίπεδη και συμβολική υπόθεση. Η μηχανή είναι ένα διανοητικό κατασκεύασμα του συγγραφέα και ο σκηνοθέτης Σάββας Στρούμπος αφιέρωσε πολλές ώρες περισυλλογής και έρευνας, μέχρι να τελειοποιήσει την παράσταση στο μυαλό του και να της δώσει μιαν υπόσταση που να ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Είναι μια μηχανή που γοητεύει υπερβολικά και τους καλλιτέχνες και το κοινό. Εξάλλου και ο ίδιος ο συγγραφέας Φραντς Κάφκα πιθανόν να φαντάστηκε τον εαυτό του στη θέση του θύματος πολλές φορές. Η μηχανή στην ουσία είναι ο πρωταγωνιστής. Οι συντελεστές, ύστερα από ατέλειωτο χρόνο και κόπο, κατόρθωσαν να συλλάβουν την καθαρή εικόνα. Αυτό είναι ολοφάνερο. Ως εκ τούτου μετέφεραν στη σκηνή ένα πλήρες δημιούργημα που ασκεί βαθιά επίδραση στην ψυχή και στο πνεύμα αυτού ο οποίος γίνεται δέκτης του. Δέκτης της έννοιας «η νομή και η κατοχή του σώματος ως πολιτική πράξη». Το σώμα ως συνεχής στόχος υπό κατάκτηση.

Δέσποινα Χατζηπαυλίδου, Ελεάνα Γεωργούλη

Η ιδιομορφία των έργων του Κάφκα και το περιχαρακωμένο λογοτεχνικό του σύμπαν, που αφορά -θα υπέθετε κανείς- μόνο το συγγραφέα τους, στέκει ορόσημο στην ιστορία της λογοτεχνίας. Λίγοι συγγραφείς έχουν εξερευνήσει την ανθρώπινη προσπάθεια για γνώση και ασφάλεια όσο ο Τσέχος Φραντς Κάφκα, ένας από τους σημαντικότερους και λιγότερο κατανοητούς λογοτέχνες του 20ού αιώνα, παρά τους τόνους σελίδων και τις εκτενείς αναλύσεις του έργου του.
Είναι ο μόνος που κατάφερε να δημιουργήσει αυτό το ονειρικά αλλόκοτο κλίμα παραδοξότητας και παραλογισμού, το οποίο διαποτίζει την ατμόσφαιρα των κειμένων του. Η πλοκή ποτέ δεν είναι απολύτως ξεκάθαρη, ποτέ δεν είναι συμβατή με την πραγματικότητα, το μήνυμά του είναι πολυσύνθετο και δυσερμήνευτο. Το αποτέλεσμα όμως είναι ότι το κοινό γοητεύεται από αυτό που παρακολουθεί, επειδή είναι εξωλογικό, παράξενο, μυστηριακό και συγχρόνως πολύ εντυπωσιακό. Καθώς θέλει οπωσδήποτε να αναγνωρίσει ένα μήνυμα μέσα σε αυτό, καταφεύγει σε διάφορες ερμηνείες. Γεγονός επιθυμητό μιας και θέτει το νου σε μια διαδικασία προβληματισμού.
Η αισθητική αξία του έργου του συνιστά ένα μείζον λογοτεχνικό γεγονός που συζητήθηκε πολύ και επηρέασε καθοριστικά, έστω και εκ των υστέρων, την πορεία της μυθιστοριογραφίας.
Στη «Σωφρονιστική Αποικία» του Κάφκα ο άνθρωπος είναι η τροφή της εξουσίας. Το σώμα του λειτουργεί ως ακατανόητη και αφόρητη πραγματικότητα, αναγκαία για το σύστημα, αλλά και αναλώσιμη συγχρόνως. Ο Κάφκα έγραψε το μικρό αυτό διήγημα το 1914 μέσα στη φωτιά και το σπαραγμό του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Κατέγραψε σε αυτό άλλον έναν εφιάλτη του, όπως έκανε και στη «Μεταμόρφωση». Εν τούτοις το διήγημά του με τραγικό τρόπο αποδείχθηκε μια σκοτεινή προφητεία για τα δεινά των ανθρώπων στον 20ο και τον 21ο αιώνα. Η «Σωφρονιστική Αποικία» εκδόθηκε το 1919. Καταδεικνύει όμως φαινόμενα που στιγμάτισαν τη σύγχρονη ιστορική μνήμη, όπως τα στρατόπεδα γκούλαγκ, το Άουσβιτς, το Γκουαντάναμο, τα λευκά κελιά, τα ξερονήσια – τόπους εξορίας, το Άμπου Ντάμπι, πολύ πριν αυτά παρουσιαστούν.
Η υπόθεση μάς μεταφέρει σε μια απροσδιόριστη χωροχρονικά αποικία σωφρονισμού, όπου η «δικαιοσύνη» αποδίδεται με εξωφρενικό, όσο και ανορθόδοξο, τρόπο: Ο κατάδικος, ένας ανύποπτος άνθρωπος όπως και στη «Δίκη», χωρίς να γνωρίζει ούτε ποιο αδίκημα διέπραξε, ούτε ποια είναι η ποινή του, τοποθετείται σ’ ένα μηχάνημα βασανισμού, το οποίο εγγράφει μέχρι θανάτου στο σώμα του το νόμο που παραβιάστηκε. Το καθεστώς που επιβάλλει αυτή την τιμωρία αργοπεθαίνει, για ν’ αντικατασταθεί από ένα εξίσου βάρβαρο, αν και με πιο ανθρώπινο πρόσωπο καθεστώς.
Κατά μία έννοια, λοιπόν, η πολιτική σημασιοδότηση του έργου ως καταγγελία του φαινομένου «ολοκληρωτισμός» γίνεται από την πρώτη στιγμή σαφής. Χωρίς να αγνοηθεί η σημαντικότητα αυτής της πολιτικής προσέγγισης, έχει ενδιαφέρον να διερωτηθούμε όλοι μας τι άλλο υπάρχει πιο πέρα, μετά-το-πολιτικό, φέροντας τον απόηχο ή τη μνήμη του. «Για μας, λέει ο Σάββας Στρούμπος σε απόσπασμα από το κείμενό του “Στα χνάρια της Σωφρονιστικής Αποικίας”, η έρευνα επικεντρώνεται στο ζήτημα του εγκλεισμού του σύγχρονου ανθρώπου στην ίδια του την ύπαρξη, στα γρανάζια του κοινωνικού του σώματος».

Μελέτης Ηλίας

Ο Σάββας Στρούμπος είναι ένας επαναστάτης σκηνοθέτης που επιμένει και ευθαρσώς εκδηλώνεται θεατρικά. Στην παράστασή του με πολλή οξυδέρκεια έδωσε μια ευθύτατη οντολογική και ουμανιστική διάσταση. Βαρύ υλικό το έργο του Κάφκα, μεταφέρθηκε με εικόνες πολλές, έρρυθμες, υπαινικτικές, σημαίνουσες, εικόνες μελαγχολικές αλλά όχι βλοσυρές, που χαράχθηκαν στη μνήμη μας οριστικά. Άντλησε ελεύθερα αλλά με σεβασμό, προσοχή και πεποίθηση το υλικό της η ομάδα Σημείο Μηδέν και το αξιοποίησε με κατανόηση, σοβαρότητα και αίσθηση ευθύνης. Κράτησε τον πυρήνα του έργου παρουσιάζοντας μιαν ενδιαφέρουσα προσπάθεια, με κύρος, ακρίβεια και αμεσότητα.
Σωματικά γυμνασμένοι και θεατρικά μυημένοι οι ηθοποιοί Δαυίδ Μαλτέζε, Μελέτης Ηλίας, Ελεάνα Γεωργούλη, Δέσποινα Χατζηπαυλίδου έδωσαν μεγάλες ερμηνείες στους απαιτητικούς ρόλους που επωμίστηκαν.
Το σκηνικό του Ηλία Παπανικολάου ήταν μια εικαστική εγκατάσταση που θα μπορούσε σίγουρα να σταθεί σε οποιοδήποτε μουσείο σύγχρονης τέχνης. Τα κοστούμια του ιδίου καλλιτέχνη απλά και διαπολιτισμικά. Οι φωτισμοί της Χριστίνας Θανάσουλα έντυσαν μαγικά και συμβολικά την παράσταση. Το δε μουσικό περιβάλλον του Λεωνίδα Μαριδάκη συνάντησε επάξια την αγωνιώδη,  την εφιαλτική δύναμη του Κάφκα.
«Χάρη στον Κάφκα κατανόησα πώς ένα μυθιστόρημα μπορεί να γραφεί κι αλλιώς», συνήθιζε να λέει ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες. Χάρη στον Σάββα Στρούμπο, θα έλεγα εγώ, κατανόησα πώς μπορεί να μεταφερθεί ο Κάφκα στη σκηνή.
Εξαιρετική, σπάνια και καινοτόμα δουλειά, που σφραγίζει το τελετουργικό σωματικό θέατρο. Αξίζουν συγχαρητήρια σε όλους ανεξαιρέτως τους συντελεστές.

Δαυίδ Μαλτέζε

* Ο Κάφκα δεν ήταν συγγραφέας πλήρους απασχόλησης, αλλά πτυχιούχος Νομικής που εργαζόταν σε ασφαλιστική εταιρεία το πρωί και έγραφε στον ελεύθερο χρόνο του τα βράδια.
Αν δεν ήταν ο φίλος του, Μαξ Μπροντ, που δεν σεβάστηκε την επιθυμία του συγγραφέα να καταστραφεί το σύνολο του έργου του μετά τον πρόωρο θάνατό του από φυματίωση, κανείς δεν θα γνώριζε το λογοτέχνη που άλλαξε την ιστορία της γραφής, με το σκοτεινό και απειλητικό του σύμπαν: η «Δίκη», ο «Πύργος» και η «Αμερική» θα παρέμεναν ίσως για πάντα εκεί που τα προόριζε ο συντάκτης τους, στο ατέλειωτο καφκικό σκοτάδι…

Δέσποινα Χατζηπαυλίδου, Ελεάνα Γεωργούλη

* Είναι η δεύτερη φορά που η Ομάδα Σημείο Μηδέν προσεγγίζει το διήγημα του Φραντς Κάφκα, συνεχίζοντας τη μελέτη της πάνω στην από-ανθρωποποίηση του σύγχρονου ανθρώπου. Μάλιστα το διήγημα «Στη Σωφρονιστική Αποικία» υπήρξε η εναρκτήρια παράσταση της ομάδας, η οποία παρουσιάστηκε σε πανελλήνια πρώτη τον Φεβρουάριο του 2009 στο Χώρο Ιστορικής Μνήμης της Κοραή 4.

* Η μετάφραση και η σκηνοθεσία είναι του Σάββα Στρούμπου, η σκηνική εγκατάσταση και τα κοστούμια του Ηλία Παπανικολάου, η μουσική του Λεωνίδα Μαριδάκη, οι φωτισμοί της Χριστίνας Θανάσουλα, ενώ στη δραματουργία συνεργάστηκε η Σοφία Σιμελιτίδου.

* Τους ρόλους ερμήνευσαν: Δαυίδ Μαλτέζε, Μελέτης Ηλίας, Ελεάνα Γεωργούλη, Δέσποινα Χατζηπαυλίδου.

Λεπτομέρεια από τη σκηνική εγκατάσταση

* Η παράσταση παρουσιάστηκε στο Φεστιβάλ Αθηνών, Πειραιώς 260 (Αποθήκη), από τις 18 έως τις 20 Ιουνίου 2014.

* Φωτογραφίες: Εύη Φυλακτού

 

Σχετικά άρθρα

Κυνηγήστε μας

6,398ΥποστηρικτέςΚάντε Like
1,713ΑκόλουθοιΑκολουθήστε
713ΑκόλουθοιΑκολουθήστε


Τελευταία άρθρα

- Advertisement -