Η μόδα είναι η τάση που έχει ο άνθρωπος να επεμβαίνει στη φύση. Ωστόσο, η τριχοφυΐα έχει λόγο ύπαρξης. Η τρίχα είναι νηματοειδές βιολογικό υλικό που φύεται από το δέρμα. Αποτελείται από την πρωτεΐνη κερατίνη. Υπάρχουν δύο είδη τριχών, οι τελογενείς, που είναι παχιές και μακριές και οι χνοώδεις που είναι λεπτές και κοντές και αποτελούν το χνούδι.
Προστασία
Ο θύλακας της τρίχας είναι το σημείο στο δέρμα από όπου φύεται η τρίχα. Στο θύλακα είναι προσκολλημένοι σμηγματογόνοι αδένες που εκκρίνουν το σμήγμα, ουσία που λιπαίνει τις τρίχες και το δέρμα. Στο θύλακα επίσης αναρτάται και ένας μυς, ο ορθωτήρας μυς της τρίχας που μπορεί και σηκώνει την, συνήθως γερμένη, τρίχα κάθεται στην επιφάνεια του δέρματος.
Οι τρίχες πληροφορούν την επιδερμίδα μας για τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος και ισορροπούν τον οργανισμό μας. Αν κάνει κρύο, το δέρμα συσφίγγεται και οι τρίχες ορθώνονται, παράγοντας, με την κίνηση αυτή, ενέργεια θερμαντική, ενώ αν κάνει ζέστη σκεπάζουν προστατευτικά το δέρμα. Όμως, εκτός από το δέρμα, οι τρίχες προστατεύουν ακόμα τη μύτη (όσφρηση, πνεύμονες) και τα αυτιά (ακοή) από τυχόν εισβολείς που μπορεί να είναι έντομα ή σκόνη.
Λεπτομέρεια από τον Δίσκο της Φαιστού όπου απεικονίζεται μορφή με σχεδόν ξυρισμένο το κρανίο και λοφίο στην κορυφή της κεφαλής.
Στις θρησκείες
Σε πολλές θρησκείες συναντάμε την υποχρεωτική αφαίρεση των τριχών ως ένδειξη αγνότητας. Οι Βουδιστές και οι Χριστιανοί μοναχοί κατά τη χειροτονία τους δέχονται την κουρά, ενώ στην Ταϊλάνδη ξυρίζουν, εκτός από το κεφάλι τους, και τα φρύδια τους. Σε πολλές βουδιστικές χώρες ξυρίζουν τα κεφάλια των παιδιών. Μόνο στα αδύναμα ή άρρωστα παιδιά αφήνουν μια μικρή τουφίτσα μαλλιών, για να ξεχωρίζουν και να μπορούν να αξιολογούν την κατάσταση της υγείας τους (η οποία έχει εμφανή αντιστοιχία στην ποιότητα και την υγεία των μαλλιών).
Κούρεμα
Σε ασθενείς που χειρουργούνται, οι τρίχες, όσο μικρές κι αν είναι, αφαιρούνται για την αποφυγή μολύνσεων. Σήμερα σε πολλά νοσοκομεία αυτό θεωρείται περιττό. Στους άνδρες, το κούρεμα εφαρμόζεται κυρίως στο στρατό, όπου δικαιολογείται με το πρόσχημα της υγιεινής. Η πρακτική ίσχυε από πολύ παλιά και μέχρι πρότινος, δηλαδή μέχρι την εποχή της διάδοσης των εντομοκτόνων και των εντομοαπωθητικών.
Dante Gabriel Rossetti (1828-1882)
Αποτρίχωση
Πρώτα απ’ όλα παρατηρούμε ότι η αποτρίχωση εφαρμόζεται κυρίως στις γυναίκες. Ας κοιτάξουμε φωτογραφίες γυναικών στη θάλασσα από την εφεύρεση της φωτογραφίας ως σήμερα… Οι μόνες τρίχες που επιτρέπονται ή επιβάλλονται να έχουν οι γυναίκες είναι τα μαλλιά. Αυτός ο όρος γεννά μόδες οι οποίες διαφοροποιούνται χρονικά και τοπικά. Μήπως όμως η πρακτική της αποτρίχωσης λειτούργησε ως πρόσχημα και για την επιβολή ιδεολογικών προτύπων;
Ας δούμε με τη σειρά διάφορες περιπτώσεις. Η γενική αποτρίχωση που εφαρμόζεται εδώ και αιώνες από τις γυναίκες αποσκοπεί στο να κάνει τη γυναίκα να μοιάζει με έφηβη. Έτσι, διαφοροποιείται ακόμα περισσότερο από τον άνδρα. Εφόσον φαίνεται ανώριμη, μπαίνει σε κατώτερη μοίρα από εκείνον, που κυβερνά γενικά τη ζωή (στο σπίτι, στο κράτος κ.λπ.). Ας μην παραβλέπουμε πως ο Θεός είναι γένους αρσενικού!
Ήδη από την εποχή των Φαραώ, οι γυναίκες του παλατιού εφάρμοζαν γενική αποτρίχωση ως ένδειξη αγνότητας, πρακτική στην οποία βλέπουμε την αναφορά στο άνηβο παιδικό, άσπιλο και αμόλυντο σώμα.
Στην αττική κωμωδία (5ος-4ος αι. π.Χ.) έχουμε τη μαρτυρία για τη (βίαιη) αφαίρεση των τριχών του εφηβαίου (παράτιλμος) καθώς και για ξύρισμα της κεφαλής του μοιχού. Συγχρόνως, συναντάμε και συντεχνία των κουρέων που ασχολούνταν με την αισθητική της κόμης, των χεριών και των ποδιών.
Οι Ρωμαίοι, με τη σειρά τους, που έδειξαν μια υπερβολή στην πολυτέλεια, φρόντιζαν το σώμα τους να έχει όψη τελείως φτιαχτή. Οι νεαροί Ρωμαίοι αφαιρούσαν τις τρίχες από τις γάμπες τους χρησιμοποιώντας διάφορες μεθόδους, όπως το τρίψιμο με πυρακτωμένο κέλυφος καρυδιού, ώστε οι τρίχες να ξαναφυτρώνουν μαλακές, τη ρητίνη ή το αίμα νυχτερίδας, που θεωρείτο ειδικό για τα φρύδια (γυναίκες και άνδρες).
Για τους άνδρες δεν θεωρείτο ωραίο να έχουν φαλάκρα, γι’ αυτό και οι αυτοκράτορες φορούσαν στεφάνια ώστε να κρύψουν την έλλειψη μαλλιών. Μαρτυρίες της εποχής (1ος αιώνας μ.Χ.) αναφέρουν πως η ερωμένη του Νέρωνα, Ποππαία, αφαιρούσε τρίχες από το στήθος, τις μασχάλες, τα πόδια, τα μπράτσα, το άνω χείλος και τη μύτη της.
Αν προσέξουμε τις απεικονίσεις γυναικών σε μεσαιωνικές αποτυπώσεις (δυτικός κόσμος) θα δούμε πως τα μέτωπά τους είναι αφύσικα μεγάλα, ως ένδειξη εξυπνάδας, γιατί ξύριζαν μέρος του κεφαλιού τους, συχνά αφαιρούσαν και τα φρύδια τους, και φορούσαν περίτεχνα καλύμματα κεφαλής. Είναι η εποχή που οι Ιππότες έφεραν από την Αφρική την τεχνική της αποτρίχωσης με φυσικό κερί μέλισσας που έκανε θραύση έναντι της παραδοσιακής δυτικής μεθόδου στην οποία χρησιμοποιούνταν καυστικά προϊόντα όπως ο ασβέστης και το θειούχο αρσενικό. Μετά την αποτρίχωση, έβαζαν αίμα νυχτερίδας ή βατράχου ή στάχτη εμποτισμένη με ξύδι για να εμποδίσουν τις τρίχες να ξαναφυτρώσουν γρήγορα.
Σε πολλά μουσουλμανικά κράτη, οι γυναίκες ακόμα και σήμερα πρέπει να κρύβουν τα μαλλιά τους (τις μόνες τρίχες που επιτρέπεται να έχουν στο σώμα τους) γιατί, ως κατ’ εξοχήν γνώρισμα του γυναικείου φύλου, έχουν σεξουαλικούς συμβολισμούς.
Στον δυτικό κόσμο, η αποτρίχωση παίζει κυρίως αισθητικό ρόλο. Σήμερα τα κοντά γυναικεία ρούχα και τα πολύ μικρά μαγιό έχουν ως συνέπεια την αφαίρεση τριχών σε πολλά σημεία του σώματος. Η αποτρίχωση του εφηβαίου που σήμερα έχει γίνει τόσο της μόδας, μπορεί να οφείλεται σε λόγους τόσο αισθητικούς όσο και υγιεινής. Ο κινηματογράφος, κυρίως ο πορνογραφικός, παίζει πρωτεύοντα ρόλο στο θέμα αυτό, με τις γυναίκες οι οποίες εμφανίζονται άτριχες, προκειμένου να δείχνουν ξεκάθαρα τα γεννητικά τους όργανα.
“Woman Drying Her Hair” Edgar Degas – Pastel
Μουστάκι, γένι ή μούσι
Μέχρι τον 19ο αιώνα, η μόδα στον δυτικό κόσμο ήταν οι νέοι άνδρες να έχουν μουστάκι και μεγαλώνοντας να αποκτούν γένι ή μούσι. Στην Ανατολή το γένι θεωρείται ακόμα ένδειξη σοφίας, καθώς ο σοφός δεν ασχολείται με την εμφάνισή του αλλά καλλιεργεί το πνεύμα του. Αντίθετα, η αμερικανική κοινωνία της δεκαετίας του ’50, άκρως πουριτανή, συνέδεε τις τρίχες με τη σεξουαλικότητα. Έτσι, στον αμερικανικό κινηματογράφο της εποχής εφαρμοζόταν η αποτρίχωση στους άνδρες, ώστε να μη σκανδαλίζουν και να μη θίγουν τα χρηστά ήθη. Σε μεταγενέστερη εποχή, στην Ευρώπη, η ανδρική αποτρίχωση θεωρήθηκε γνώρισμα των ομοφυλόφιλων, ενώ σήμερα έχει γενικευθεί σε όλον τον ανδρικό πληθυσμό. Αργότερα, παρατηρήθηκε μια τάση στις γυναίκες να αφήνουν τις τρίχες σε ορισμένα, κατ’ επιλογή, σημεία του σώματος, ως ένδειξη χειραφέτησης.
Στο στρατό κουρεύουν τους άνδρες «με την ψιλή», εξαφανίζοντας, στην πραγματικότητα, τα διακριτά γνωρίσματα της προσωπικής εμφάνισης, επομένως και ταυτότητας, γεγονός που καλλιεργεί το ομαδικό πνεύμα. Τον καιρό του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, πέρα από τους στρατιώτες, το ξύρισμα των μαλλιών και της γενειάδας ισοδυναμούσε με μαρτύριο και ταπείνωση γιατί καθιστούσε τα άτομα αγνώριστα και ομοιόμορφα (στρατόπεδα συγκέντρωσης κ.λπ.). Η πρακτική αυτή συνέχισε να εφαρμόζεται στις φυλακές ως το 2003, οπότε το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έκρινε ότι το ξύρισμα του κεφαλιού ως μέρος πειθαρχικής τιμωρίας αποτελεί παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ως αντίδραση στη στρατοκρατική αντίληψη της ομοιομορφίας που εκφράζει το ανδρικό κοντοκουρεμένο κεφάλι, οι άνδρες της δεκαετίας του ’70 άφηναν μακριά μαλλιά, μούσι και μουστάκι ως ένδειξη αποδοκιμασίας στον πόλεμο του Βιετνάμ.
Σήμερα, το ξύρισμα του κεφαλιού στους άνδρες συνήθως καθρεφτίζει την έγνοια να μη φανεί η φαλάκρα (γνώρισμα ωρίμανσης) και εφαρμόζεται πριν ακόμα τους πέσουν τα μαλλιά, ώστε η φάση αυτή να περάσει απαρατήρητη. Οι άνδρες κάνουν αποτρίχωση, επίσης, για να διευκολύνονται σε αθλήματα όπως η ποδηλασία ή το κολύμπι, στα οποία οι τρίχες δρουν ως εμπόδιο λόγω τριβής με τον αέρα ή το νερό, καθώς ο χρόνος μετριέται πλέον ηλεκτρονικά, με ακρίβεια κλασμάτων του δευτερολέπτου.
“Combing the Hair” – Edgar Degas
Η δύναμη του ανθρώπου
Επίμονη και οικουμενική είναι η πεποίθηση ότι στα μαλλιά βρίσκεται όλη η δύναμη του ανθρώπου και πως αυτή χάνεται όταν κοπούν. Στο χρηματιστήριο αξιών του ανθρώπινου νου τα μαλλιά είχαν και έχουν τη σημασία τους. Το γένος των ανθρώπων πιάστηκε από τα μαλλιά του για να προσδιοριστεί εθνοτικά, πολιτικά, θρησκευτικά και κοινωνικά. Σε ό,τι αφορά τις γυναίκες: «Τα μαλλιά τους εκπέμπουν ακτίνες που ερεθίζουν τους άντρες!», γράφει η συγγραφέας Πολυτίμη Καζάκου-Μπότουλα στο βιβλίο της “Πιάνοντας την ιστορία από… τα μαλλιά” (Εκδόσεις Παπαζήση), όπου αναφέρεται εκτενών στο ρόλο των μαλλιών στην ανθρώπινη ιστορία.
Γιάννης Ρίτσος
Η Γυναίκα με τα Λυτά Μαλλιά
Ολόγυμνη, ξέπλεξε ώς κάτω τα μακριά μαλλιά της·
ντύθηκε τα μαλλιά της· κοίταξε ολόγυρα. Κανένας
δεν πρόσεξε τη γύμνια της ούτε καν τα μαλλιά της. Κάτω
περνούσε η νεκροφόρα. Τό ’να άλογο την κοίταξε.
Κατέβηκε γρήγορα τη σκάλα. Μια τούφα απ’ τα μαλλιά της
πιάστηκε στο κιγκλίδωμα· τα τράβηξε· μπήκε στ’ αμάξι·
ξάπλωσε· σταύρωσε τα χέρια· σφάλισε τα μάτια
ξέροντας πως μια τούφα απ’ τα μαλλιά της είχε μείνει
εκεί στα κάγκελα, μέσα στον κόσμο, κι ίσως αύριο κιόλας
η θυρωρός γκρινιάζοντας να τα πετάξει στα σκουπίδια.
Αθήνα, 2, ΧΙΙ.72
Από την ποιητική συλλογή: Προσωπίδες (1972-1973).
Από το βιβλίο: Γιάννης Ρίτσος, «Ποιήματα», τ. ΙΑ΄, Κέδρος, Αθήνα 1993, σελ. 121.
John Everett Millais (1829-1896)
Ο κύκλος ζωής της τρίχας
Καθημερινά χάνουμε 50 έως 80 τρίχες. Οι νέες τρίχες, με μέσο κύκλο ζωής από 2 έως 7 έτη, αντικαθιστούν εκείνες που χάνουμε καθημερινά. Κάθε θύλακος τρίχας παράγει μια νέα τρίχα, η οποία αναπτύσσεται σε διαδοχικούς κύκλους πριν πέσει. Ο κύκλος ζωής της τρίχας διακρίνεται σε τρεις φάσεις: αναγένεση, καταγένεση και τελογένεση.
Ανάπτυξη της τρίχας
Κάθε τρίχα αναπτύσσεται από τον θύλακο της τρίχας και κάθε θύλακος έχει τον δικό του κύκλο ζωής. Αυτό σημαίνει ότι κάθε τρίχα αναπτύσσεται ξεχωριστά από τις άλλες γύρω της. Αν όλοι οι θύλακοι ήταν συγχρονισμένοι, τα μαλλιά θα αναπτύσσονταν όλα ταυτοχρόνως, γεγονός που θα σήμαινε ότι θα υπήρχαν περίοδοι όπου θα ήμασταν όλοι φαλακροί και άλλες που τα κεφάλια μας θα ήταν γεμάτα μαλλιά! Η περίοδος όπου τα μαλλιά αναπτύσσονται ενεργά ονομάζεται φάση αναγένεσης και διαρκεί 1 έως 3 ή 4 χρόνια. Στη φάση αυτή, ο βολβός της τρίχας που βρίσκεται στη βάση του θυλάκου αναζωογονείται και στη συνέχεια παράγει την τρίχα. Τα μαλλιά μας αναπτύσσονται περίπου 1 εκατοστό τον μήνα. Η δεύτερη φάση ονομάζεται καταγένεση ή μεταβατική φάση και διαρκεί περίπου 2 έως 3 εβδομάδες. Εδώ ολοκληρώνεται η φάση παραγωγής της τρίχας, όταν ο θύλακος υποχωρεί από την επιφάνεια του τριχωτού. Η τρίχα παύει να αναπτύσσεται και παραμένει στη φάση αυτή για λίγες εβδομάδες πριν περάσει στη φάση ηρεμίας.
John William Waterhouse (1849-1917)
Η ιστορία της αποτρίχωσης
Οι αρχαιολόγοι έχουν στοιχεία για τη χρήση αποτριχωτικών το 4000 π.Χ. Η αρχαιολογική σκαπάνη έδειξε πως οι άντρες ξύριζαν το πρόσωπό τους έως και 2.000 χρόνια πριν, με τη χρήση ακονισμένης πέτρας και κοχυλιών για να απομακρύνουν τρίβοντας τις ανεπιθύμητες τρίχες.
Οι Σουμέριοι απομάκρυναν τα μαλλιά με τσιμπιδάκια. Οι αρχαίοι Άραβες χρησιμοποιούσαν νήματα. Η διαδικασία της αποτρίχωσης λεγόταν threading και οι γυναίκες τύλιγαν βαμβακερά νήματα στα δάκτυλά τους και τα πέρναγαν γρήγορα πάνω από τα πόδια τους ώστε να περικυκλώνουν τις τρίχες και να τις τραβούν.
Οι Αιγύπτιοι, συμπεριλαμβανομένης της Κλεοπάτρας, επίσης έκαναν το ίδιο, μερικοί με μπρούτζινα ξυράφια που τα έπαιρναν και στους τάφους τους, κάποιοι άλλοι έκαναν αποτρίχωση με ζάχαρη και άλλοι με μέλι μελισσών. Μεταξύ των αρχαίων Αιγυπτίων, ένα φρεσκοξυρισμένο πρόσωπο ήταν σύμβολο status.
Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, οι Αιγύπτιοι που ήταν ξυρισμένοι πάντα, ύστερα από κάποιο θάνατο άφηναν τα μαλλιά τους και τα γένια τους να μεγαλώσουν. Και τα δύο φύλλα ξυρίζονταν εντελώς και φορούσαν περούκες. Η πρακτική της αποτρίχωσης δεν περιοριζόταν μόνο στο πρόσωπο και στα κεφάλια. Οι Αιγύπτιες χρησιμοποιούσαν κερί για τα πόδια τους. Χρησιμοποιούσαν επίσης αποτριχωτικά φτιαγμένα από άμυλο, αρσενικό και ασβέστη. Αυτό το πάθος για την αποτρίχωση σχετιζόταν και με θέματα υγιεινής, καθώς το ζεστό ανατολίτικο κλίμα βοηθούσε τα μικρόβια και τις αρρώστιες να πολλαπλασιάζονται και η αποτρίχωση σε όλο το σώμα ήταν μια μέθοδος προληπτική ενάντια στις μολύνσεις.
Οι Μικρασιάτες χρησιμοποιούσαν μια μέθοδο αποτρίχωσης που ονομαζόταν sugaring και συμπεριλάμβανε την εφαρμογή μιας φυσικής αλοιφής από λεμόνι και άλλα φυσικά συστατικά με βάση τη ζάχαρη. Με το απαλό μείγμα έτριβαν ή τράβαγαν τις τρίχες. Η υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη εμπόδιζε την ανάπτυξη των βακτηριδίων στα ζεστά κλίματα. Η μέθοδος αυτή είχε γεννηθεί κατά τις φήμες από τα γαμήλια τελετουργικά της Μικράς Ασίας σύμφωνα με τα οποία τη νύχτα πριν από το γάμο, οι νύφες αφαιρούσαν τις τρίχες από όλο το σώμα τους εκτός από τα φρύδια και τα μαλλιά τους. Σύμφωνα με το τελετουργικό η νύφη διατηρούσε το άτριχο σώμα κατά τη διάρκεια του γάμου της, σαν σύμβολο καθαριότητας και σεβασμού προς τον σύζυγο. Οι Μεσοποτάμιοι έβγαζαν τις πολλές τρίχες από τα φρύδια τους με τσιμπιδάκια. Κατά τη διάρκεια των ανασκαφών στο Ur., πρωτεύουσα της Χαλδαίας, οι αρχαιολόγοι βρήκαν τσιμπιδάκια σε ένα τάφο του 3500 π.Χ.
Οι Ρωμαίοι άντρες ξύριζαν το πρόσωπό τους, ενώ ο αυτοκράτορας Ιούλιος Καίσαρας, έβγαζε τις τρίχες του προσώπου του με τσιμπιδάκια. Στους ρωμαϊκούς χρόνους το πρώτο ξύρισμα ενός νέου θεωρείτο ή άφιξη του αντρισμού και της ενηλικίωσης και προσφερόταν σαν τάμα στον αγαπημένο τους Θεό.
Στο Πακιστάν, στην πεδιάδα του ποταμού Indus, η υγιεινή ήταν θρησκευτικά αναγκαία για τους αρχαίους Ινδούς. Στην αρχαία Ινδία, ο θώρακας, οι τρίχες της ήβης ξυρίζονταν και το πηγούνι και το κάτω χείλος ξυριζόταν κάθε 4η ημέρα.
John Sloan – Sunday, Women Drying Their Hair
Το ιδεώδες
Ένα κορμί χωρίς τρίχες ήταν το ευρωπαϊκό ιδεώδες εμπνευσμένο από τους Έλληνες και τους Ρωμαίους. Οι Αγγλοσάξονες χρησιμοποιούσαν τσιμπιδάκι για να βγάζουν τις τρίχες από τα φρύδια και άλλα σημεία του σώματος. Τον 15ο αιώνα ήταν στη μόδα να έχουν βγαλμένα φρύδια και ξυρισμένο έως ψηλά το μέτωπο. Το ψηλό μέτωπο συνέχισε να είναι στη μόδα όλα τα χρόνια της Ελισάβετ. Εάν μια γυναίκα δεν είχε ψηλό μέτωπο έβγαζε τα μπροστινά μαλλιά για να το αποκτήσει. Λέγεται ότι οι μητέρες συχνά χρησιμοποιούσαν αμυγδαλέλαιο στο μέτωπο των παιδιών τους με την ελπίδα ότι δεν θα φυτρώσουν εκεί μαλλιά. Επίσης χρησιμοποιούσαν επιδέσμους εμποτισμένους σε ξύδι και περιττώματα γάτας.
Λέγεται ακόμα ότι ο Δούκας του Νιούκαστλ, πλήρωνε 50 λίρες για να έχει η γυναίκα του μόνιμη αποτρίχωση στο πρόσωπό της, αλλά σε γράμμα του 1755 ο Οράτιος Γουλαπόλ αναφέρει ότι μόλις ο Δούκας «συνταξιοδοτήθηκε» μπορούσε να αφήσει επιτέλους τη γενειάδα του τόσο πολύ όσο και της δούκισσάς του!
Στις αρχές του 18ου αιώνα (1700-1737) το βιβλίο του Lemery «Curiosa Arcana», που εκδόθηκε το 1711, δίνει την ακόλουθη συνταγή: Για την απομάκρυνση των τριχών πάρτε τα τσόφλια από 52 αβγά, να τα κάνετε πολύ μικρά και να τα βάλετε στη φωτιά. Μετά βάζετε το νερό αυτό εκεί όπου θέλετε να κάνετε την αποτρίχωση. Για τις κυρίες προτείνονται τα περιττώματα γάτας τα οποία πρέπει να γίνουν σκόνη και να εμποτιστούν σε δυνατό ξύδι ώστε να έχει την ίδια επίδραση στις τρίχες.
Έπρεπε να φτάσουμε στα τέλη του 18ου αιώνα για να σχεδιαστεί το πρώτο εργαλείο σχεδιασμένο για αποτρίχωση, όπως ένα ασφαλές ξυράφι. Εφευρημένο το 1762 από έναν Γάλλο μπαρμπέρη, τον Jean Jacks Perret, ήταν μια μεταλλική λεπίδα τοποθετημένη κατά μάκρος σε ένα κομμάτι μέταλλο έτσι ώστε να προστατεύει το χέρι που το κρατάει.
Οι αυτόχθονες Αμερικανοί φαίνεται πως ξυρίζονταν με λαβίδες (τσιμπιδάκια), ενώ οι γυναίκες εφάρμοζαν καταπλάσματα καυστικής αλυσίβας.
Το κερί ήταν πάντα μία ιεροτελεστία για τις Βραζιλιάνες γυναίκες οι οποίες χρησιμοποιούσαν εκκρίσεις από το δέντρο Coco de Mono για να απομακρύνουν τις τρίχες. Σήμερα, οι μητέρες «μυούν» τις κόρες τους από την ηλικία των 15 στην αποτρίχωση με κρύο κερί.
Ξύρισμα
Η πρώτη επανάσταση του ξυρίσματος έγινε από έναν πωλητή που εφεύρε το ξυραφάκι, King Gillete. Ενώ είχε την ιδέα για τα ξυραφάκια μιας χρήσης το 1895, έπρεπε να φτάσουμε στο 1903 οπότε και συνεργάστηκε με τον William Nickerson, έναν καθηγητή του Μ.Ι.Τ. (Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης), για να βγει το προϊόν τελικά στην αγορά με εκπληκτική επιτυχία. Το 1915 το Gillette παρουσίασε το πρώτο ξυράφι ειδικά για γυναίκες. Το 1931 ανακαλύφθηκε από τον Jacob Schick η ηλεκτρική ξυριστική μηχανή και το 1940 εμφανίστηκε στην αγορά από την Remington η πρώτη ηλεκτρική ξυριστική μηχανή ειδικά για γυναίκες. Το 1975 εμφανίστηκε το πρώτο ξυραφάκι μιας χρήσης για γυναίκες, και το 1995 έχουμε το πρώτο ζελέ ξυρίσματος, χωρίς σαπούνι.
“Mother combing Sara’s hair”, Mary Stevenson Cassatt
Αποτριχωτικές κρέμες
Το πρώτο σύγχρονο αποτριχωτικό, Nair® Lotion, «γεννήθηκε» στη Νέα Υόρκη από την Carter-Wallace, Inc το 1940, και ήταν αποτέλεσμα των ελλείψεων του πολέμου επειδή οι κάλτσες ήταν σπάνιες και τα πόδια ήταν γυμνά. Επίσης έκαναν εισαγωγή ανάλογων προϊόντων και από τη Γαλλία. Μια άλλη φίρμα, η Sally Hansen, εισήγαγε στην αγορά την απροτριχωτική κρέμα προσώπου, Facial Hair Creme Remover, το 1981 και την αποτριχωτική λοσιόν με baby oil το 1985.
Κρύο κερί
Το σύστημα με τις ταινίες από κερί ξεκίνησε στα τέλη 1960 και αρχές 1970. Η διαδικασία προέρχεται από τη μέθοδο αποτρίχωσης με ζάχαρη στη Αρχαία Μέση Ανατολή. Κατά τη διάρκεια αυτών των χρόνων, ένας χημικός παρήγαγε μια κολλώδη ουσία την οποία χρησιμοποιούσε, κολλημένη σε ένα χαρτί, για να αφαιρέσει τις τρίχες από τη ρίζα τους. Υπήρξαν όμως κάποια προβλήματα. Ενώ, οι τρίχες έπρεπε να βγαίνουν κολλημένες στην κολλώδη αυτή ουσία, όχι μόνο δεν έβγαιναν, γιατί έσπαγαν, αλλά επίσης η κόλλα τραβούσε το δέρμα και προκαλούσε ερεθισμούς και κοκκινίλες.
Ζεστό κερί
Το κερί ήταν γνωστό στην Ευρώπη από πολύ παλιά. Η Αμερική το γνώρισε κυρίως μέσα από τα ινστιτούτα ομορφιάς, γι’ αυτό και την ονόμαζαν European Hair Removal ή European Salon Formulα. Η φήμη του κεριού είναι αυξανόμενη με όλη την ποικιλία των προϊόντων που υπάρχουν για το σπίτι, τα οποία είναι εύχρηστα και οικονομικά. Η πρώτη μέθοδος αποτρίχωσης με κερί, που έχει ακόμη μεγάλο κοινό αναφέρεται στη θέρμανση συμπαγούς κεριού, το οποίο ζεσταίνεται, απλώνεται στο δέρμα και το τραβάμε για να αφαιρέσουμε τις τρίχες.
Ένας κύκλος 3 φάσεων
Τα μαλλιά μας έχουν τη δυνατότητα να μεγαλώνουν για 100 με 125 χρόνια. Πολύς χρόνος, ο οποίος μπορεί να διαιρεθεί σε 25 κύκλους ζωής 4 με 5 ετών ο καθένας Περίπου 50 με 100 τρίχες κατά μέσον όρο πέφτουν κάθε μέρα. Τα μαλλιά που πέφτουν μπορούν να αντικατασταθούν με νέα μαλλιά.
Portrait of a Young Woman (Botticelli, Frankfurt)
Τριχόπτωση
Αιτίες και χαρακτηριστικά
Μια υπερβολική τριχόπτωση θεωρείται ασυνήθιστη. Είναι η επιβεβαίωση του γεγονότος ότι υπάρχει διαταραχή στον κύκλο ζωής της τρίχας. Αυτό ονομάζεται αλωπεκία. Είτε η αλωπεκία είναι μόνιμη η προσωρινή χαρακτηρίζεται πάντα από μείωση της πυκνότητας των μαλλιών και στους άντρες και στις γυναίκες
Τα μαλλιά είναι κάτι περισσότερο από απλά νήματα πρωτεΐνης. Είναι από τις πιο δυνατά κομμάτια της γλώσσας του σώματος που έχουμε κατακτήσει. Προσαρμόζονται, εξαφανίζονται και αναδιαμορφώνονται, ακριβώς όπως και η λεκτική επικοινωνία. Εκτός από τον ορισμό τους, ακόμη και τα ίδια τα μαλλιά (και ό,τι έχει να κάνει με αυτά) είναι μπερδεμένα και ενδεικτικά των αντιλήψεων της κοινωνίας κατά τη διάρκεια της ιστορίας.
«Τα μαλλιά είναι ένα από τα ισχυρότερα σύμβολα προσωπικής και συλλογικής ταυτότητας. Είναι ένα ισχυρό σύμβολο, πρώτον επειδή είναι φυσικά (σε αντίθεση με τα ρούχα) και ως εκ τούτου, πολύ προσωπικά, και δεύτερον, επειδή αν και είναι προσωπικά, είναι ταυτόχρονα σε δημόσια θέα και όχι ιδιωτική», λέει στο VICE ο Anthony Synnott, καθηγητής κοινωνιολογίας και ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο Concordia του Μόντρεαλ. «Είναι απίστευτο τι μπορούν να κάνουν. Μπορείς να εκφραστείς μέσα από αυτά και λειτουργούν ως ένα σύστημα επικοινωνίας, ως μέσο διαμαρτυρίας, ως προσδιορισμός της ταυτότητας και ως παράγοντας αλλαγής».
Οι πλεξούδες
Οι πλεξούδες είναι ίσως από τα παλιότερα χτενίσματα που έχουν καταγραφεί και σήμερα βρίσκονται στο επίκεντρο συζητήσεων γύρω από θέματα ισότητας και πολιτιστικής ιδιοποίησης. Τσακωνόμαστε για αυτά εδώ και αιώνες. Ρίξαμε μια ματιά 30.000 χρόνια πίσω, στην Αφροδίτη του Βίλλεντορφ –ένα αγαλματίδιο από ασβεστόλιθο που απεικονίζει μια γυναικεία μορφή και βρέθηκε στην Αυστρία– και την αρχαία Αίγυπτο, όπου βρέθηκε μια εικόνα που απεικονίζει πλεξούδες σε μια νεκρόπολη που ονομάζεται Σακκάρα και λέγεται ότι προέρχεται από την πρώτη δυναστεία του φαραώ Μήνη. Παρατηρώντας την τέχνη από την Εποχή του Χαλκού μέχρι την Εποχή του Σιδήρου, βλέπουμε ότι κάθε άνδρας και το σκυλί του ποζάρουν με πλεξούδες στα μαλλιά και τα μούσια: οι Σουμέριοι, οι αρχαίοι Αιγύπτιοι, οι αρχαίοι Έλληνες, οι Βαβυλώνιοι, οι Χετταίοι, οι Κιλίκιοι, οι Γεωργιανοί, οι Αρμένιοι.
Εκτός από την ομορφιά που προσέδιδαν, οι πλεξούδες ήταν και ένα μέσο επικοινωνίας. Είσαι παντρεμένος; Πενθείς; Ψάχνεις σύντροφο; Τα μαλλιά είχαν την απάντηση. Επίσης, αν ήθελες να καυχηθείς για τον πλούτο σου και το κοινωνικό σου στάτους σε μια εποχή χωρίς WiFi και Instagram, μπορούσες να το πεις με τις πλεξούδες σου. Η ίδια η πράξη της πλέξης, επίσης, είχε κοινωνική σημασία – όχι επειδή ο χρόνος που έπαιρνε οδηγούσε αναπόφευκτα και στη διήγηση ιστοριών, αλλά λόγω της παράδοσης της ενίσχυσης των δεσμών μεταξύ των γενεών, που συνέβαινε με τη μετάδοση των δεξιοτήτων τους.
H έρευνα αυτή, μας θύμισε την άποψη της Audre Lorde για την περιποίηση του εαυτού (εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι η περιποίηση του εαυτού δεν περιορίζεται φυσικά σε καμία περίπτωση στις εξωτερικές παρεμβάσεις, όπως τα χτενίσματα): «Η περιποίηση του εαυτού μου δεν πηγάζει από φιλαρέσκεια, αλλά από το ένστικτο της επιβίωσης και αυτό είναι μια πολεμική τακτική».
Zinaida Serebriakova. Γραμματόσημο της Σοβιετικής Ένωσης
Πίσω στην ιστορία
Η φροντίδα του εαυτού και πιο συγκεκριμένα των μαλλιών, έχει τις ρίζες της στις κοινωνικές δομές. Παρατηρούμε αυτήν την προκλητική δημόσια στάση στην Ιαπωνία της δεκαετίας του ’20 και του ’30, όπου οι γυναίκες έκαναν το λεγόμενο «μίμι-κακούσι» (μεταφράζεται ως «κρύψιμο αυτιών» και σημαίνει κυριολεκτικά αυτό). Τα μαλλιά κάλυπταν τα αυτιά και πιάνονταν σε κότσο στο ύψος του αυχένα. Σύντομα, υιοθετήθηκαν επίσης οι μπούκλες και η περμανάντ. Ήταν ένα αρκετά αμφιλεγόμενο στυλ, καθώς αντιπροσώπευε τις δυτικές επιρροές που οι Ιάπωνες υποτίθεται ότι απέρριπταν σθεναρά. Οι γυναίκες που είχαν αυτήν την κώμη, είχαν τσαμπουκά και μαγκιά.
Ιστορικά, τα μαλλιά έχουν χρησιμοποιηθεί τόσο για να αντικατοπτρίσουν, όσο και για να ανατρέψουν τις προσδοκίες που υπήρχαν από τα φύλα. Το μήκος των μαλλιών από μόνο του είναι έναν ενδιαφέρον κομμάτι της ιστορίας των μαλλιών σε κάθε δεδομένη χρονική περίοδο. Το μήκος τους μπορεί να συμβολίζει αξιοπρέπεια και να προσδίδει κύρος, στο ένα φύλο. Όμως στο άλλο φύλο, μπορεί να συμβολίζει την πλήρη απόρριψη των κοινωνικών προσδοκιών. Η Αμερικανίδα κοινωνιολόγος Rose Weitz ισχυρίστηκε κάποτε ότι ο πιο διαδεδομένος κανόνας για τα μαλλιά σε κάθε κουλτούρα είναι ότι τα μαλλιά της γυναίκας πρέπει να διαφέρουν από του άνδρα.
Οι γυναίκες καλούνται να αφιερώνουν πολλή ενέργεια και οικονομικούς πόρους για τον καλλωπισμό τους, όμως αν κάνει κάτι τέτοιο ο άνδρας, θεωρείται ματαιόδοξος, αν όχι θηλυπρεπής». Προσθέτει, επίσης, ότι «Οι άνδρες στην κουλτούρα μας υποτίθεται ότι δεν πρέπει να θέλουν να μοιάσουν με τις γυναίκες και στο πλαίσιο αυτού, δεν πρέπει να ακολουθούν τις ίδιες πρακτικές ομορφιάς με εκείνες».
Υπάρχει επίσης η ιστορία διαμαρτυρίας του Francis Russell, του 15ου Δούκα του Μπέντφορντ. Κατά τη Νεοκλασική Εποχή, κάπου στα τέλη του 18ου αιώνα, οι άνδρες ξεκίνησαν να κουρεύουν κοντά τα μαλλιά τους, ως πράξη αλληλεγγύης στον Δούκα, ο οποίος έκοβε κοντά τα μαλλιά του διαμαρτυρόμενος για έναν φόρο για την πούδρα μαλλιών. Λέγεται μάλιστα ότι ανάγκαζε τους εταίρους του να πληρώνουν πρόστιμο σε περίπτωση που είχαν μακριά και πουδραρισμένα μαλλιά.
Η δεκαετία του ’50
Στη δεκαετία του ’50, οι συντηρητικές δυτικές γυναίκες πήγαιναν στο κομμωτήριο σχεδόν κάθε εβδομάδα, για να τελειοποιήσουν τα φουσκωτά, bouffant χτενίσματά τους. Αυτό από μόνο του αντικατόπτριζε τη μεταπολεμική στάση απέναντι στον χρόνο και το χρήμα, όμως αποτελούσε και μια συνήθεια απέναντι στην οποία έμελλε να επαναστατήσει η επόμενη γενιά. Οι νεότερες, ολοένα και πιο απελευθερωμένες εκδοχές αυτών των γυναικών, εξέλιξαν σύντομα το look στο λεγόμενο «beehive» ή «σφηκοφωλιά» – ένα πιο χαοτικό αντίγραφο του bouffant, που αντανακλούσε τη νοοτροπία ενάντια στους κανόνες της εποχής. Όμως, στη δεκαετία του ’60, αυτές οι νεαρές γυναίκες σταμάτησαν να αμφισβητούν τις μητέρες τους και ξεκίνησαν να υιοθετούν τους ρόλους των δύο φύλων με το κούρεμα pixie.
Τα 80s
Ας προχωρήσουμε στη δεκαετία του ’80. Σε μια δεκαετία υπερβολής, ακόμη και ο πιο απαθής ψηφοφόρος μπορούσε να έχει μπούκλες Jheri, μαλλιά «γλειμμένα» προς τα πίσω με κερί και κυματιστά μαλλιά εμπνευσμένα από τον Elvis. Όμως η επανάσταση του punk στην Αγγλία αγνόησε πλήρως τη δυαδικότητα των φύλων. Άσχετα με το φύλο σου, τα μαλλιά έπρεπε να είναι σηκωμένα καρφιά και ξυρισμένα στο πλάι και να έχουν οποιοδήποτε χρώμα, εκτός από το φυσικό σου. Μια από τις ψηλότερες μοϊκάνες μέχρι σήμερα έφτανε στο ένα μέτρο και δέκα εκατοστά και χρειάστηκαν τρεις λακ και τρία μεγάλα μπουκάλια ζελέ, για να κρατηθεί όρθια. Ίσως το πιο αντιφατικό κομμάτι αυτής της ιστορίας είναι οι ρίζες που έχει αυτό το στυλ στην άνθηση της χρηματιστηριακής αγοράς – όταν οι νέοι είχαν αρκετά χρήματα, για να πειραματιστούν περισσότερο με τα μαλλιά τους, από ό,τι με την ταυτότητά τους, πράγμα που δεν είναι και πολύ punk, αν το καλοσκεφτείς.
Χρησιμοποιώντας τη στάση του punk ως μέσο για να μιλήσει για τα ξανθά μαλλιά, η Debbie Harry επιχείρησε να ανατρέψει την αντίληψη ότι εκφράζουν αδυναμία και να βάλει τέλος στη γελοιοποίησή τους. Ξεχώρισε από την υπόλοιπη μπάντα, στάθηκε μπροστά σε ένα κοινό που κατά βάση επικεντρώνονταν και θαύμαζε άνδρες καλλιτέχνες, ονόμασε το συγκρότημά της Blondie (Ξανθούλα) και τραγούδησε για τις φυλλάδες που καταστρέφουν ζωές και για εργαζόμενους του σεξ που είχαν σχέσεις με την Αστυνομία. Και όλα αυτά τα έκανε χρησιμοποιώντας πολλά είδη μουσικής, με κάτι παραπάνω από μεγάλη επιτυχία.
Portrait of Mademoiselle Legrand, Pierre Auguste Renoir
Το ξανθό
Όλως περιέργως, η ιστορία της προέλευσης των ξανθών μαλλιών περιλαμβάνει γενετικές μεταλλάξεις, πράγμα που σίγουρα δεν ακούγεται τόσο σέξι όσο η ίδια η πλατίνα. Για να αποφύγουμε τα στερεότυπα με τις ξανθιές, η μετάλλαξη είναι μόνο επιφανειακή. Σε έρευνα που διεξήχθη από το Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ πριν από λίγα χρόνια, διαπιστώθηκε ότι τα ξανθά μαλλιά είναι το αποτέλεσμα μιας εφηβικής γενετικής μετάλλαξης – η αλλαγή ενός και μόνο «γράμματος», με τη μετατροπή του Α σε G, κάτι που είναι αμελητέο, αν σκεφτεί κανείς τα τρία δισεκατομμύρια «γράμματα» που απαρτίζουν το ανθρώπινο DNA.
«Αυτό είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα στη Βιολογία, που δείχνει τον τρόπο με τον οποίο ελέγχονται τα χαρακτηριστικά, καθώς και το πόσο επιφανειακή είναι η διαφορά των ξανθών μαλλιών», είπε στο National Geographic ο καθηγητής εξελικτικής Βιολογίας και επικεφαλής της έρευνας David Kingsley. Έτσι, για παράδειγμα, ο χαρακτηρισμός «χαζή ξανθιά» για τη Marilyn Monroe, δεν είναι απλώς άδικος, δεδομένης της ευστροφίας της, αλλά δεν έχει και καμία επιστημονική βάση.
Τα μαλλιά που περνάνε μηνύματα εξελίσσονται συνεχώς και οι δυνατότητές τους είναι ιστορικά απεριόριστες – και μιλάμε απλώς για τις τρίχες στο κεφάλι: αν θέλετε να εμβαθύνετε πάνω στην αποτρίχωση με λέιζερ και τις ψεύτικες τρίχες για το εφηβαίο, κάντε το μόνοι σας, επειδή αυτά είναι μια εντελώς διαφορετική ιστορία.
Sleeping Girl – Roy Lichtenstein, 1964
Η ιστορία της βαφής μαλλιών
Το ταξίδι της βαφής των μαλλιών αρχίζει στην Αίγυπτο από την εποχή των Φαραώ και φτάνει στις μέρες μας, έχοντας εξελιχθεί βέβαια τεχνολογικά, αλλά υπηρετώντας τις ίδιες επιθυμίες καλλωπισμού.
Η ανώτερη τάξη στη Αίγυπτο έβαφε τα μαλλιά με χένα για να μη φαίνονται οι γκρίζες τρίχες. Αργότερα τη σκυτάλη πήραν οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι οι οποίοι χρησιμοποιούσαν εκχυλίσματα από διάφορα φυτά για να αλλάξουν το χρώμα των μαλλιών. Οι Ρωμαίοι πρώτοι χρησιμοποίησαν μόνιμη βαφή και οι πρώτοι ανακάλυψαν τη κατάμαυρη βαφή. Πέρασαν μερικοί αιώνες για να χρησιμοποιηθούν διαφορετικά χρώματα βαφής. Οι ιστορικοί αναφέρουν ότι στη Ρώμη οι εκδιδόμενες γυναίκες ήσαν υποχρεωμένες να βάφουν τα μαλλιά τους ξανθά. Παράλληλα με του Έλληνες και τους Ρωμαίους και άλλοι λαοί έβαφαν τα μαλλιά τους είτε για να δηλώνουν ιεραρχία ή για να εκφοβίζουν τον εχθρό στη μάχη.
Πολύ αργότερα ο Άγγλος William Henry Perkin προσπαθώντας να ανακαλύψει αντίδοτο κατά της μαλάριας, ανακάλυψε τη συνθετική βαφή. Εν συνεχεία ο Γερμανός χημικός August Wilhelm von Hoffman προχώρησε ανακαλύπτοντας την παραφαινυλενοδιαμίνη (PPD) η οποία χρησιμοποιείται μέχρι τις μέρες μας.
Το 1907 ο Γάλλος χημικός Eugene Schueller με τη παραφαινυλενοδιαμίνη δημιούργησε την πρώτη συνθετική βαφή για μαλλιά η οποία κατέληξε με το γνωστό σε όλους μας όνομα L’Oréal. Από τη δεκαετία του ’70 οι κοινωνίες γίνονται ανεκτικότερες στους διαφορετικούς χρωματισμούς μαλλιών για να φτάσουμε στο σήμερα όπου οι γυναίκες, αλλά και οι άντρες, χρησιμοποιούν όλα τα χρώματα του ουράνιου τόξου για να βάψουν τα μαλλιά τους μονόχρωμα ή πολύχρωμα!
Μέχρι και σήμερα στις συνθετικές βαφές μαλλιών χρησιμοποιείται σε μεγάλο βαθμό η παραφαινυλενοδιαμίνη ή οποία θεωρείται και είναι παλαιά, και γι’ αυτό το λόγο γίνονται έρευνες για να αντικατασταθεί ύστερα από έναν αιώνα χρήσης.
Η Alexander Hair έχοντας γνώση στη χημεία που εφαρμόζεται στην περιποίηση μαλλιών αλλά και στη χρήση των προϊόντων, επεξεργάστηκε ερωταπαντήσεις για το θέμα της βαφής των μαλλιών σας. Αυτές τις ερωταπαντήσεις θα τις βρείτε εδώ.
Στην Αναγέννηση οι κομμώσεις των γυναικών ήταν διαφορετικές και πολύπλοκες.
Τα μαλλιά ήταν μακριά ή κυματιστά πιασμένα σε κότσο.
Χρησιμοποιούσαν διάφορα διαδήματα, όπως κορδέλες, κοσμήματα, καρφίτσες και χρυσά νήματα. Επίσης χρησιμοποιούσαν περούκες και ποστίς σε μαύρα, ξανθά, κόκκινα και άσπρα χρώματα.
Αργότερα έκαναν κομμώσεις ψηλά χτενισμένες και με μεγάλο όγκο.
Τα περίτεχνα αυτά χτενίσματα τα διακοσμούσαν με λουλούδια, φτερά, υφάσματα, κοσμήματα κ.ά.
Τα ρούχα ήταν εντυπωσιακά και ιδιαίτερα με πλούσια υφάσματα και όγκους, διακοσμημένα με κορδέλες, λουλούδια, φιόγκους κ.ά.
Το 19ο αιώνα είναι η εποχή του ρομαντισμού όπου χτένιζαν τα μαλλιά τους με μπούκλες, τα οποία άλλοτε τα έπιαναν και άλλοτε όχι.
Για το βάψιμο των μαλλιών εφάρμοζαν φυτοβαφές, καθώς και μεταλλικά στοιχεία τα οποία αναμείγνυαν με νιτρικό νάτριο, προκαλώντας όμως ημικρανίες και πρηξίματα.
Οι άνδρες είχαν τα μαλλιά τους κοντά, άλλοι είχαν έντονες φαβορίτες και άλλοι όχι.
Διαχρονικά οι πολιτικές πεποιθήσεις, η θρησκευτική και κοινωνική ταξινόμηση των πολιτών, εμπεριέχουν και κανόνες για τα μαλλιά μας. Άλλο χτένισμα οι άρχοντες, διαφορετικό οι υπήκοοι και οι δούλοι, άλλο μήκος οι Ινδουιστές, άλλο οι Μουσουλμάνοι, υποχρεωτικές οι δύο πλαϊνές μπούκλες των ορθόδοξων Εβραίων και το θέμα δεν τελειώνει εδώ.
Σε ό,τι αφορά τις γυναίκες, μακραίωνη είναι η παράδοση της κάλυψης των μαλλιών τους. Στην αρχαία Ασσυρία ανακαλύφθηκε τον 8ο αιώνα π.Χ. η πρώτη γραπτή νομική επιβολή της. Αφορά αποκλειστικά τις έντιμες, ενώ οι δούλες και οι γυναίκες ελευθερίων ηθών κυκλοφορούν υποχρεωτικά ακάλυπτες. Η ιδέα διαχέεται και στη λεκάνη της Μεσογείου.
Οι πατριαρχικές κοινωνίες καθιερώνουν το ταμπού της κόμης και ο θρησκευτικός φανατισμός τα θεωρεί επικίνδυνο ερωτικό σύμβολο. Σήμερα η κάλυψη των μαλλιών των γυναικών συνοδεύεται και από στέρηση βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι γυναίκες σε αυτές τις κοινωνίες δεν απολαμβάνουν όσα κατακτήσαμε εμείς στη Δύση, ύστερα από αγώνες βεβαίως.
Αν ο Θεός γνώριζε πόσα προβλήματα θα δημιουργούσαν τα μαλλιά μας, γράφει η Μαργιάν Σατραπί, θα μας έκανε όλες φαλακρές. Να το συμπληρώσω: Όλους. Και τους άντρες, όπου υφίστανται κι αυτοί περιορισμούς. Ευτυχώς ρωγμές σε αυτά τα συστήματα αρχίζουν να εμφανίζονται.
Προλήψεις, προκαταλήψεις, δεισιδαιμονίες και προγονικές αφέλειες για τα μαλλιά ταλανίζουν πολλούς λαούς. Τα μαλλιά μας εκπέμπουν μηνύματα υπακούοντας σε γραπτούς και άγραφους κανόνες.
- Γιατί αυτό το θέμα απασχολεί πολλούς; Είναι το πρώτο ορατό σημάδι στο πρόσωπό μας. Άλλωστε το γεγονός ότι δεν είμαστε όλοι ίδιοι το πληρώσαμε ακριβά σε διακρίσεις, υποψίες, επιθέσεις και προκαταλήψεις. Ως απόδειξη καθαρότητας μιας φυλής εναντίον της άλλης και κυρίως ως απόδειξη υπεροχής. Ο Αριστοτέλης μάλιστα προσπαθεί να ανιχνεύσει τον χαρακτήρα των ανθρώπων από το χρώμα και την υφή των μαλλιών στα «Φυσιογνωμικά» του. Vir pilosus, seu fortis, seu libidinosus έλεγαν οι αρχαίοι Ρωμαίοι, δηλαδή, ο τριχωτός άντρας είναι δυνατός, είναι λάγνος ενώ στην ελληνική λαϊκή παράδοση «Τα ρούχα δείχνουν άνθρωπο και το μαλλί γυναίκα κι αν είναι εκατό χρονών μοιάζει για πέντε-δέκα».
- Οι μυθικοί ήρωες ανεμίζουν τα μαλλιά τους και τα κατορθώματά τους εξυπακούονται. Ο βαβυλωνιακός ήρωας Γιλγαμές και ο Σαμψών της Παλαιάς Διαθήκης το αποδεικνύουν. Έχουν πλούσια μαλλιά, από αυτά αντλούν τη δύναμή τους και τη χάνουν όταν τους τα κόβει μια «κακιά γυναίκα». Δεν είναι τα μόνα θύματα. Εξουσία και ζωή θα χάσουν και ο βασιλιάς Νίσος των Μεγάρων και ο Πτερέλαος, εγγονός του Ποσειδώνα. Πάντα από μια γυναίκα.
- Στη σύγχρονη εποχή μπορεί να θυμηθεί κανείς τη θύελλα αντιδράσεων που προκάλεσε η εμφάνιση των Μπιτλς. Η Δύση είχε συνδυάσει την ευπρέπεια με το κοντά κουρεμένο μαλλί. Τα παιδιά των λουλουδιών της δεκαετίας του ’60, πριν εναντιωθούν στον πόλεμο του Βιετνάμ άφησαν μακριά τα μαλλιά τους ώστε να υπογραμμίσουν τη διαφορά με τους κοντοκουρεμένους πεζοναύτες.
- Μα καλά πιστεύατε ότι θα αλλάζατε τον κόσμο αφήνοντας μακριά τα μαλλιά σας; αναρωτιέται ένας νέος βλέποντας τη φωτογραφία του μακρυμάλλη πατέρα εκείνης της δεκαετίας. Κι όμως ήταν το πρώτο ορατό και άκρως ενοχλητικό μήνυμα. Η αντίδραση της εξουσίας πάντα ίδια: Κουρέψτε τους.
- Στην Ελλάδα των μνημονίων, η τέχνη των κουρέων επιστρατεύτηκε για να εμπλουτίσει τις οικονομικές μας γνώσεις: haircut ονομάστηκε η μείωση της αξίας των κρατικών ομολόγων και των αποθεματικών των ασφαλιστικών ταμείων.
Woman with Long Hair – Man Ray, 1929 (Photograph)
Τα μαλλιά της χρυσά μπορεί κανείς να πει
Μια ωραία λάμψη που διαρκεί
που οι φλόγες της αγέρωχα πορεύονται
μες στα άνθη που μαραίνονται
La Jolie Rousse – Γκυγιώμ Απολλιναίρ
***
- Αρχική Εικόνα: At the Dressing-Table. Self-Portrait by Zinaida Serebriakova (Tretyakov Gallery, Moscow)
- Η Ρωσίδα ζωγράφος Zinaida Serebriakova γεννήθηκε στο κτήμα Neskuchnoye κοντά στο Χάρκοβο (τώρα Ουκρανία) στους κόλπους μιας από τις πιο εκλεπτυσμένες και καλλιτεχνικές οικογένειες της Ρωσικής Αυτοκρατορίας.
Τον πίνακα At the Dressing-Table τον ζωγράφισε το 1909 και είναι αξιοσημείωτος για το δυναμισμό της σύνθεσής του. Η Zinaida, που γεννήθηκε το 1884, ήταν μόλις 25 ετών. Το σκούπισμα των μαλλιών που προεκτείνεται από τον καθρέφτη πίσω, σε συνδυασμό με τα κομψά χέρια, προσθέτουν στην ενέργεια και την αίσθηση της καινοτομίας στο πορτρέτο. Οι καρφίτσες καπέλων στο προσκήνιο είναι ίσως μια υπενθύμιση ότι πρόκειται για έναν πίνακα που ζωγραφίστηκε περισσότερα από εκατό χρόνια πίσω. Πρόκειται για ένα ειλικρινές και γοητευτικό πορτρέτο. Η ελαφρότητα των χρωμάτων, η αντίθεση και τα γύρω αντικείμενα αποσπούν την προσοχή όπως και η οικειότητα και η αμεσότητα της ίδιας της καλλιτέχνιδας.
