Της Ειρήνης Αϊβαλιώτου
Ο αγαπημένος στο αναγνωστικό κοινό Αλέξης Σταμάτης μάς έχει χαρίσει μερικά από τα πιο σπουδαία βιβλία της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας, μεταξύ αυτών τον «Έβδομο Ελέφαντα», την «Αμερικάνικη Φούγκα», το «Μπαρ Φλωμπέρ», το «Μοτέλ Μορένα», τη «Βίλα Κομπρέ», τη «Μητέρα Στάχτη», τους «Χαμαιλέοντες», τον «Άντρα της Πέμπτης Πράξης».
Το νέο μυθιστόρημά του κυκλοφορεί ήδη από τις εκδόσεις Καστανιώτη με τον τίτλο «Αθώα Πλάσματα» και σ’ αυτό μας συστήνει τον καινούργιο του ήρωα, τον Στέφανο, έναν μοναχικό ερευνητή που επιστρέφει στην πόλη φέροντας ένα πολύχρονο τραύμα από τη σχέση του με μια γυναίκα.
Μια υποψήφια πελάτης, η οποία δεν έχει τίποτα το ιδιαίτερο πάνω της, επισκέπτεται τον Στέφανο και του ζητά κάτι ασυνήθιστο: Να την παρακολουθήσει.
Αυτός, ενώ αρχικά αρνείται, εν συνεχεία εμπλέκεται σε μια μυστηριώδη ιστορία, η οποία τον οδηγεί σε σκοτεινά μονοπάτια.
Ο ήρωάς μας κατευθύνεται όλο και πιο βαθιά σε μια απίστευτη εσωτερική αναζήτηση. Αναζητώντας τον άλλον, άλλωστε, αναζητάς τον εαυτό σου.
Το πανάρχαιο δίπολο έρωτας-θάνατος είναι η κινητήρια δύναμη του μυθιστορηματικού κόσμου του συγγραφέα. Είτε ταλαντώνεται σαν απειλητικό εκκρεμές, είτε πέφτει σαν σκιά στα γεγονότα, οδηγεί την ιστορία σε μια αναπάντεχη διαδρομή που σημαδεύει ανεξίτηλα όλους τους εμπλεκομένους.
Η έντονη δράση αυτής της ιστορίας περνά μέσα από την εξαίρετη ανάλυση των χαρακτήρων και των πολύπλοκων σχέσεων που διέπουν τους ήρωες. Σ’ αυτό το εκρηκτικό βιβλίο -όπως θα διαπιστώσετε- κανείς δεν είναι αθώος, αλλά κανείς και ένοχος.
Θεωρώ τον Αλέξη Σταμάτη έναν από τους πιο δυνατούς και πιο υποσχόμενους συγγραφείς της νεότερης γενιάς. Είναι σαφές πως διανύει την καλύτερη συγγραφική του περίοδο και έχει πολλά ακόμη να δώσει στα ελληνικά γράμματα. Στα μυθιστορήματά του παντρεύει τη διάνοια με το συναίσθημα, δημιουργεί κόσμους κρυπτικούς, παράξενους και παράλληλους, μέσα απ’ τους οποίους μας συγκινεί, μας προβληματίζει, μας ιντριγκάρει και το κυριότερο: θέτει ερωτήματα προς κάθε ακονισμένο μυαλό.
Όλα περνάνε από το αναμφισβήτητο ταλέντο του να πλάθει συναρπαστικές ιστορίες και να παρουσιάζει με μοναδικό τρόπο τις προσωπογραφίες των ηρώων του. Κάθε πρόσωπο στα “Αθώα Πλάσματα” είναι απολύτως ξεχωριστό. Με τις αντιφάσεις, τις παρεκτροπές, τα λάθη και τα πάθη του.
Ο αντιληπτικός, αφυπνισμένος, διορατικός, εμβριθής, πολυγραφότατος και πολυμεταφρασμένος λογοτέχνης δίνει στο Catisart.gr άλλη μια πολύτιμη και πολύχυμη συνέντευξη. Σ’ αυτή μας μιλά για τα “Αθώα Πλάσματα” αλλά και για τα πλάσματα της ζωής του. “Αθώα πλάσματα είμαστε όλοι μας. Έτσι γεννιόμαστε: δίχως καμία ενοχή. Στην πορεία ο εξωτερικός κόσμος εισβάλλει και μας κατασκευάζει σταδιακά έναν παράλληλο εξαιρετικά σκοτεινό υπόγειο κόσμο, όπου κυριαρχούν αρχέγονα, άρρητα, άγρια ένστικτα”, επισημαίνει.
Συζητάμε επίσης για τις ημέρες της αναγκαστικής απομόνωσης: “Αυτή τη στιγμή είμαστε σε ένα μεταίχμιο και μια που τα ζητήματα αυτά αντιμετωπίζονται ευτυχέστερα με τον ορθό λόγο ακολουθούμε μία επιτυχημένη πορεία η οποία ωστόσο δεν έχουμε ιδέα πού θα καταλήξει. Προς το παρόν ο ιός έχει το πρώτο χέρι”, δηλώνει.
Για τον έρωτα μάς λέει: “Δε χαρίζεται ο έρωτας. Είναι φευγαλέος, όπως όλα στη ζωή. Το θέμα είναι να είσαι εκεί όταν περνάει. Και αυτό ισχύει για όλους, δημιουργούς και μη”.
“Η ουσία είναι ότι όταν υπάρχει μία κρίση τα πιο ενδιαφέροντα πράγματα γράφονται αφού αυτή η κρίση έχει παρέλθει. Αφού έχει υπάρξει μία περίοδος επεξεργασίας των όποιων δεινών επισωρεύσει”, σχολιάζει και εύχεται σε όλους μας “πίστη και δράση και πράξη”.
***
«Εκείνη. Πού είναι; Όπου κι αν είναι, τη βλέπω κάθε φορά που κλείνω τα μάτια μου. Σαν να έχει τυπωθεί στο οπτικό μου νεύρο. Όταν τα ανοίγω, η απουσία της είναι πλήρης. Δεν έχει κανένα ψεγάδι η απουσία. Είναι απόλυτα αληθινό αίσθημα. Η άφιξη της απουσίας σημαίνει την εδραίωσή της. Την αγαπώ…». (Απόσπασμα από το βιβλίο “Αθώα Πλάσματα”)
Αλέξη, το νέο σου βιβλίο, με τίτλο “Αθώα Πλάσματα”, κυκλοφορεί ήδη από τις Εκδόσεις Καστανιώτη. Τι θα ήθελες να πεις στον αναγνώστη πριν αρχίσει να διαβάζει τα “Αθώα Πλάσματα”
*Θα ήθελα να του πω πως αυτό που θα διαβάσει είναι ένα κείμενο που υπακούει στον αδήριτο νόμο αιτίας – αποτελέσματος ενός αστυνομικού μυθιστορήματος αλλά καταρρίπτει και αρκετά από τα στερεότυπά του. Επίσης ότι είναι ένα μυθιστόρημα που προέκυψε από μία συνθήκη η οποία είναι η εξής: Μία μεσήλικη γυναίκα η οποία δεν έχει τίποτα το ιδιαίτερο πάνω της, μπαίνει στο γραφείο ενός ιδιωτικού ερευνητή και του ζητάει κάτι πολύ πρωτότυπο: Να την παρακολουθήσει. Μέσα από αυτή τη συνθήκη αναπτύσσεται ολόκληρο το μυθιστόρημα.
Ποιος είναι ο χαρακτήρας του Στέφανου, του ήρωα του βιβλίου σου;
*Ο Στέφανος είναι ο πρωτοπρόσωπος αφηγητής του βιβλίου, και ο αδιαμφισβήτητος πρωταγωνιστής του. Ως αφηγητής όμως δεν είναι παντογνώστης. Είναι σίγουρα ένας έξυπνος άνθρωπος ο οποίος ωστόσο έχει προσπαθήσει επίμονα να απωθήσει τα συναισθήματά του ώστε να αντέξει τα τραύματα ενός άγριου παρελθόντος. Μπαίνοντας στη συνθήκη που προανέφερα, εξερευνώντας τον άλλον στην ουσία εξερευνά τον εαυτό του.
*Η συγγραφή και η έκδοση του βιβλίου συνέπεσαν με τον ερχομό στη ζωή του γιου σου, Ερμή. Στον Ερμή μάλιστα, όπως και στην Εύα, τη σύζυγό σου, αφιερώνεις το βιβλίο. Αυτό το ευτυχές και καθοριστικό γεγονός για τη ζωή σου σού έδωσε περισσότερη έμπνευση και ερεθίσματα για το βιβλίο;
*Είναι περίεργο, αλλά το βιβλίο αυτό δεν έχει καμία σχέση με οτιδήποτε βιωματικό της περιόδου της εγκυμοσύνης και της γέννησης του γιου μου. Οι συγκλονιστικές εμπειρίες της περιόδου δεν μεταφέρονται. Θα έλεγα κινείται στην τελείως αντίθετη σφαίρα. Ίσως αυτή είναι η αντανακλαστική αντίδραση ενός δημιουργού μπροστά σε μια τέτοια κατακλυσμιαία εμπειρία. Το ευτυχές όμως γεγονός είναι κάτι το οποίο ανοίγει όλες τις στρόφιγγες του είναι και βοηθά στην αποτύπωση όλων των πολύπλοκων συνθηκών και καταστάσεων που προκύπτουν σε μια αφήγηση όπως αυτή που σας προανέφερα.
Ποια είναι για σένα “αθώα πλάσματα”;
*Αθώα πλάσματα είμαστε όλοι μας. Έτσι γεννιόμαστε: δίχως καμία ενοχή. Στην πορεία ο εξωτερικός κόσμος εισβάλλει και μας κατασκευάζει σταδιακά έναν παράλληλο εξαιρετικά σκοτεινό υπόγειο κόσμο, όπου κυριαρχούν αρχέγονα, άρρητα, άγρια ένστικτα. Ο πολιτισμός, η εκπαίδευση, η αγωγή, η τέχνη υπάρχουν ακριβώς για να καταστέλλουν τα ένστικτα αυτά, τα οποία είναι επίσης αθώα, γιατί είναι απλά κληρονομημένα από εκατομμύρια χρόνια ύπαρξης του είδους. Η καταστολή τους είναι εκείνο που μας κάνει να είμαστε έλλογα δίποδα.
*Ο Έρωτας και ο Θάνατος είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος;
*Ο έρωτας είναι μια συγκλονιστική δύναμη που επιτίθεται κατά μέτωπον σε όλα τα συστήματα άμυνάς μας. Μας αποδιαρθρώνει ώστε να μας διαρθρώσει σε ένα υψηλότερο επίπεδο. Ο άλλος μας καλεί να ξεπεράσουμε τον εαυτό μας, να εκχωρήσουμε ένα κομμάτι του.
Ο έρωτας είναι θείο δώρο για έναν δημιουργό;
*Δεν μπορώ να πω ότι ο έρωτας είναι δώρο. Δε χαρίζεται ο έρωτας. Είναι φευγαλέος, όπως όλα στη ζωή. Το θέμα είναι να είσαι εκεί όταν περνάει. Και αυτό ισχύει για όλους, δημιουργούς και μη.
Τι σου πήρε η καραντίνα και τι σου άφησε με την άρση της;
*Δε νομίζω να μου πήρε κάτι. Σαν άτομο που αρέσκεται να ζει σε μία «σπασμένη» πραγματικότητα, δημιούργησε διάφορα σενάρια από πληκτικά έως εφιαλτικά στα οποία «έζησα». Αφορούσαν περισσότερο το «μετά» αυτής της κατάστασης. Αυτή τη στιγμή είμαστε σε ένα μεταίχμιο και μια που τα ζητήματα αυτά αντιμετωπίζονται ευτυχέστερα με τον ορθό λόγο ακολουθούμε μία επιτυχημένη πορεία η οποία ωστόσο δεν έχουμε ιδέα πού θα καταλήξει. Προς το παρόν ο ιός έχει το πρώτο χέρι.
Απέκτησες μια νέα ρουτίνα τώρα;
*Παρόλο που τυπικά ζούμε μία οικογενειακή ζωή η οποία μοιραία, λόγω παιδιού, ακολουθεί κάποια ωράρια. ποτέ δεν έχω αισθανθεί την έννοια της ρουτίνας. Υπάρχουν κάποιες επαναλαμβανόμενες πράξεις που όταν τις εκτελώ νιώθω ότι συμβαίνουν για πρώτη φορά. Για να το κάνω πολύ πιο απλό το προχθεσινό μπάνιο του Ερμή ήταν τελείως διαφορετικό από το χθεσινό, παρόλο που ακολουθήθηκε ακριβώς η ίδια διαδικασία.
Ποιο ήταν το πρώτο που έκανες με την άρση των περιοριστικών μέτρων;
*Πήγαμε μια βόλτα στο Ψυχικό με τον Ερμή και την Εύα σε ένα μέρος όπου δεν υπήρχε ψυχή. Μυρίσαμε τα λουλούδια, χαρήκαμε τη φύση και γυρίσαμε ανανεωμένοι.
Επιστροφή στην κανονικότητα που ξέραμε ή οφείλουμε να επιδιώξουμε μια αναθεώρηση του τρόπου της ζωής μας μετά την πανδημία;
*Μακροπρόθεσμα, δε νομίζω να αλλάξουν και πολλά πράγματα. Ο άνθρωπος πέρασε μέσα από λοιμούς και καταστροφές, έμαθε πράγματα, προσαρμόστηκε, αναθεώρησε, αλλά στη βάση του παρέμεινε ίδιος. Θα υπάρξουν δυνάμεις που θα εκμεταλλευτούν αυτή τη συγκυρία, θα υπάρξουν άλλες δυνάμεις που θα αντλήσουν δύναμη, θα υπάρξουν ομάδες που θα εμπνευστούν, θα υπάρξουν διευκολύνσεις στην καθημερινότητα αλλά θα υπάρξουν και πολλές ιδιαιτερότητες που θα έχουν να κάνουν περισσότερο με το πώς σχετιζόμαστε και τι σημαίνει ο άλλος για μας. Επίσης και σε ποιο ποσοστό είμαστε διατεθειμένοι να παραχωρήσουμε κάποιες ελευθερίες μας.
Ο πολυήμερος εγκλεισμός μας θα μπορούσε να αποδειχτεί ένα μεγάλο μάθημα αυτογνωσίας για τον καθένα μας;
*Η αυτογνωσία είναι μία καθημερινή άσκηση και δεν εξαρτάται από τις εξωτερικές συνθήκες. Για άλλους ο εγκλεισμός θα μπορούσε να σημαίνει βάθεμα του εαυτού, για άλλους πλήρη κονιορτοποίησή του. Δεν είμαι τόσο αισιόδοξος πως θα αντληθεί κάποιο συμπέρασμα για την ανθρώπινη φύση μέσα από αυτή την περιπέτεια.
Τη λογοτεχνία θα την επηρεάσει αυτή η περιπέτεια που ζήσαμε και ζούμε; Θα τη βρούμε στις θεματικές των επόμενων βιβλίων σου;
*Είναι πολύ δύσκολο να γράψει κανείς για κάτι όταν είναι νωπό. Ειδικά στη συγκεκριμένη περίπτωση το πρόβλημα ανήκει σε μία θεματική η οποία είχε ήδη παρουσιαστεί στη λογοτεχνία εδώ και πολλούς αιώνες, αρκεί να θυμηθούμε το «Δεκαήμερο» του Βοκκάκιου. Η ουσία είναι ότι όταν υπάρχει μία κρίση τα πιο ενδιαφέροντα πράγματα γράφονται αφού αυτή η κρίση έχει παρέλθει. Αφού έχει υπάρξει μία περίοδος επεξεργασίας των όποιων δεινών επισωρεύσει.
Ποια θεωρείς ότι είναι η υπέρτατη ελευθερία για τον άνθρωπο;
*Το να ορίζει ο ίδιος τον εαυτό του.
*Τι σε προβληματίζει όταν σκέπτεσαι τον κόσμο στον οποίο θα ζήσει ο γιος σου και η γενιά του;
*Ό,τι θα προβλημάτιζε οποιονδήποτε γονιό, οποιαδήποτε περίοδο κι αν είχε γεννηθεί ο γιος του. Το μέλλον είναι κάτι το οποίο δε γνωρίζουμε, μόνο εικασίες μπορούμε να κάνουμε. Αυτό είναι και η μαγεία του. Θεωρώ τελείως κλισέ τη φράση «τι κόσμο παραδίδουμε στα παιδιά μας». Δεν παραδίδουμε κανένα κόσμο, ο κόσμος είναι μία συνεχής ροή και τα παιδιά μας όπως κι εμείς θα είναι πολύ απασχολημένα με το να ζουν παρά με το να ορίζουν τις ιστορικές συνθήκες της μεταφοράς της σκυτάλης.
Ποιος θα ήθελες να είναι ο ήρωας του γιου σου, αν υποθέσουμε ότι τα παιδιά χρειάζονται ήρωες;
*Η αλήθεια είναι ότι μικρός είχα πάρα πολλούς ήρωες οι οποίοι δεν ήταν κατ’ ανάγκη θετικοί. Ένας από τους κυριότερους ήταν ο Όλιβερ Τουίστ. Δεν θα ήθελα για κανένα λόγο να είναι το πρότυπο του γιου μου! Προς το παρόν αγαπάει έναν ψηφιακό σκυλάκο που λέγεται Ντόγκι Ντογκ!
Τι μήνυμα θα ήθελες να στείλεις στους ηγέτες του κόσμου, αυτή τη στιγμή;
*Μου φαίνεται τόσο παράξενη η ιδιότητα «ηγέτης του κόσμου». Με αποστασιοποιηθεί πλήρως. Έχω την αίσθηση πως εάν βρισκόμουν σε κάποιο τραπέζι με αυτούς τους λεγόμενους ηγέτες θα έπληττα θανάσιμα. Οπότε θα προσπαθούσα να πω κάτι που να είχε πολύ έντονο κάτω κείμενο, ώστε να έβλεπα την αντίδραση.
Τι μήνυμα θα ήθελες να απευθύνεις στο ιατρικό προσωπικό, τους νοσηλευτές και εν γένει το προσωπικό των νοσοκομείων που αγωνίζονται κατά του Covid-19;
*Στους ανθρώπους αυτούς θα ήθελα να πω ένα μεγάλο ευχαριστώ. Έχω ζήσει και ξέρω πολύ καλά τον χώρο τους και είναι αξιοθαύμαστοι. Αρκεί να τους θυμηθούμε και όταν περάσει αυτή η πανδημία.
Ποια είναι η ευχή σου;
*Πίστη και δράση και πράξη.
Σε τι κατάσταση πιστεύεις ότι εισερχόμεθα;
- Όπως λέει ο φίλος Νίκος Κουρμουλής:
*Προχωρούμε ήδη σε μια νέα ίσως ανθρώπινη κατάσταση, μια κοινωνία της διακινδύνευσης. Βασικά ανθρώπινα δικαιώματα και καθήκοντα, συζητούνται από την αρχή. Στη σφαίρα της βιοηθικής. Όπου πρώτα τσαλακώθηκε η βεβαιότητα της ανθρωποκεντρικής κυριαρχίας. Είχαμε τον έλεγχο, μέσα από την επιστημονική καινοτομία, την τεχνολογία, τις πολιτισμικές κατακτήσεις. Αυτά έγιναν ένας εύθραυστος πολτός. Τώρα τι; Το εμβόλιο θα γράψει το νέο κοινωνικό συμβόλαιο, το θεραπευτικό πρωτόκολλο που θα μας ανεβάσει και πάλι στην κεντρική σκηνή της ζωής; Αδιανόητο μέχρι χθες. Και όμως ποιο ήταν το χθες; Πώς το μορφοποιήσαμε;
Η εμπειρία ουσιαστικά της απειλής και της αρρώστιας, μας φέρνει αντιμέτωπους μ’ έναν αρχαϊκό πυρήνα. Που καταλύει τις άμυνες διότι είχαμε πειστεί, ότι δεν αγγιζόμαστε. Η πρόοδος μάς προστατεύει μέσα στο ελαστικό κουκούλι της. Είναι πλήρης, δίχως κενά. Μια εντελώς συμφεροντολογική παραδοχή, όταν σχεδόν καθημερινά αμφισβητούμε το καθετί. Για τη Χάνα Άρεντ η ανθρώπινη κατάσταση όπως είχε γράψει στα τέλη της δεκαετίας του ’50 αν δεν κάνω λάθος, συνδέεται άμεσα με τον δημόσιο χώρο, ότι ο άνθρωπος συν-υπάρχει στο είναι του. Έχει ενεργή σωματικότητα. Η κατάργηση της επαφής (όσο διαρκέσει), δίνει τη θέση της στην κοινωνική απόσταση. Η επιφύλαξη, η υπεκφυγή, η δυσπιστία μακροπρόθεσμα είναι ακόμη πιο υπονομευτικές από το lockdown. Το παραδοσιακό προφορικό επιχείρημα ως διάπλαση της σκέψης, κόβεται κομματάκια από την αυτόματη πύκνωση της τηλε-επαφής.
Η έλλειψη της συνάφειας, της σωματικότητας αλλάζει τους όρους της ανθρώπινης κατάστασης αλά Άρεντ; Το σίγουρο είναι πως ερχόμαστε σε επαφή με νέα διλήμματα. Για παράδειγμα η μάσκα. Το ανθρώπινο πρόσωπο ως σημείο αναφοράς από τον Διαφωτισμό κι έπειτα, χάνει τώρα την όψη του. Υπό αυτή την έννοια μεγάλο μέρος των προσωπικών δεδομένων λειτουργούν άνετα εν κρυπτώ…
***
Ο Αλέξης Σταμάτης γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε Αρχιτεκτονική στο ΕΜΠ και έκανε μεταπτυχιακά Αρχιτεκτονικής και Κινηματογράφου στο Λονδίνο. Έχει γράψει είκοσι εννέα βιβλία. Έργα του έχουν μεταφραστεί σε εννέα γλώσσες.
Το πρώτο του μυθιστόρημα, “Ο έβδομος ελέφαντας”, εκδόθηκε στη Μεγάλη Βρετανία. Το “Μπαρ Φλωμπέρ” εκδόθηκε στη Μεγάλη Βρετανία, τη Γαλλία, την Ιταλία, την Ισπανία, την Πορτογαλία, τη Σερβία και τη Βουλγαρία. Η “Αμερικάνικη Φούγκα” κέρδισε το Διεθνές Βραβείο Λογοτεχνίας του Αμερικανικού Ομοσπονδιακού Ιδρύματος Τεχνών και εκδόθηκε στις ΗΠΑ (Etruscan Press). Το πρώτο του παιδικό μυθιστόρημα “Ο Άλκης και ο Λαβύρινθος” τιμήθηκε με το πρώτο βραβείο του Κύκλου του Παιδικού Βιβλίου. Η ποιητική του συλλογή “Αρχιτεκτονική Εσωτερικών Χώρων” τιμήθηκε με το Βραβείο Ποίησης στη μνήμη Νικηφόρου Βρεττάκου.
Διδάσκει Δημιουργική Γραφή. Μαθητές του έχουν εκδώσει 28 βιβλία. Αρθρογραφεί στην εφημερίδα «Το Βήμα».
Είναι παντρεμένος με την ηθοποιό Εύα Σιμάτου και έχουν ένα γιο, τον Ερμή.
- Διαβάστε επίσης:
Αλέξης Σταμάτης: Δεν γράφουμε για να αποδράσουμε από τον κόσμο αλλά για να τον ξαναβρούμε…
