Ἡ Παρθένος σήμερον, τὸν προαιώνιον Λόγον, ἐν Σπηλαίῳ ἔρχεται, ἀποτεκεῖν ἀποῤῥήτως. Χόρευε ἡ οἰκουμένη ἀκουτισθεῖσα, δόξασον μετὰ Ἀγγέλων καὶ τῶν Ποιμένων, βουληθέντα ἐποφθῆναι, παιδίον νέον, τὸν πρὸ αἰώνων Θεόν.
Ανέβηκε στον άμβωνα και άρχισε να ψάλλει το κοντάκιο των Χριστουγέννων «Ἡ Παρθένος σήμερον τὸν ὑπερούσιον τίκτει καὶ ἡ γῆ τὸ σπήλαιον τῷ ἀπροσίτω προσάγει…». Όλο το εκκλησίασμα από τον Πατριάρχη και τον αυτοκράτορα μέχρι τον τελευταίο πιστό, έμειναν έκθαμβοι από τη βαθιά θεολογία του ύμνου αλλά και από τη θεσπέσια μελωδία του. Ήταν το πρώτο κοντάκιο που ψάλθηκε ποτέ.
Ο Ρωμανός ο Μελωδός σε εικόνα του 1649
Σύμφωνα με το συναξαριστή, ο Ρωμανός έγραψε περίπου χίλιες συνθέσεις από τις όποιες διασώθηκαν ως τις μέρες μας 60 με 80. Πολυποίκιλα τα θέματά του. Ύμνησε όλους σχεδόν τους Αγίους και τις εορτές της Χριστιανικής Εκκλησίας. Ο Ύμνος όμως στη Γέννηση εξακολουθεί να θεωρείται το αριστούργημά του. Μέχρι τον 12ο αιώνα ψαλλόταν κάθε χρόνο στην αυτοκρατορική γιορτή για τα Χριστούγεννα από διπλή χορωδία της Αγίας Σοφίας και των Αγίων Αποστόλων στη Βασιλεύουσα. Μελετώντας το ποίημα θα διαπιστώσουμε ότι στο μεγαλύτερο μέρος του εκτυλίσσεται διάλογος μεταξύ της Παναγίας, του νεογέννητου Χριστού και των Μάγων που ήλθαν να προσκυνήσουν τον τεχθέντα Ιησού Χριστό.
Ὁ πατὴρ τῆς μητρὸς * γνώμῃ υἱὸς ἐγένετο, ὁ σωτὴρ τῶν βρεφῶν * βρέφος ἐν φάτνῃ ἔκειτο· ὃν κατανοοῦσα * φησὶν ἡ τεκοῦσα·«Εἰπέ μοι, τέκνον, * πῶς ἐνεσπάρης μοι * ἢ πῶς ἐνεφύης μοι· ὁρῶ σε, σπλάγχνον, * καὶ καταπλήττομαι, ὅτι γαλουχῶ * καὶ οὐ νενύμφευμαι· καὶ σὲ μὲν βλέπω * μετὰ σπαργάνων, τὴν παρθενίαν δὲ ἀκμὴν * ἐσφραγισμένην θεωρῶ· σὺ γὰρ ταύτην φυλάξας * ἐγεννήθης εὐδοκήσας
παιδίον νέον, * ὁ πρὸ αἰώνων Θεός. |
Ὁ Δημιουργός της μητέρας Γιος της θέλησε κι ἔγινε. ὁ προστάτης τῶν βρεφῶν Βρέφος στὴ φάτνη πλαγίαζε. καὶ προσπαθώντας νὰ τὸν καταλάβη Τοῦ ᾿λεγεν ἡ Μητέρα Του: «Πές μου, παιδί μου, πῶς μέσα μου ἦρθες; Σὲ κοιτάζω, Σπλάχνο μου, καὶ μένω κατάπληκτη, γιατὶ Σὲ θηλάζω καὶ γάμο δὲν ἔκανα. κι ἐνῶ Σὲ βλέπω σπαργανωμένο τὴν παρθενίαν μου ἀκόμα ἀπείραχτην θωρῶ. γιατὶ Ἐσὺ τὴν ἐφύλαξες ποὺ διάλεξες κι ἔγινες Νέο Παιδί, ὁ Ἄχρονος Θεός. |
Το κοντάκιο αποτελείται, από το «προοίμιο» και 24 «οίκους» δηλ. στροφές και κάθε οίκος τελειώνει με το «εφύμνιο» (στίχο ρεφραίν) «παιδίον νέον, ὁ πρὸ αἰώνων Θεός.» και φέρει ακροστιχίδα «τοῦ ταπεινοῦ Ῥωμανοῦ ὕμνος.»