22.7 C
Athens
Παρασκευή 29 Μαρτίου 2024

Ρεβέκκα Τσιλιγκαρίδου: Η μνήμη είναι η συγκολλητική ουσία της ταυτότητάς μας

Της Ειρήνης Αϊβαλιώτου
«Η μνήμη όπου και να την αγγίξεις πονεί», λέει ο Σεφέρης. Γι’ αυτή τη μνήμη, τις αναμνήσεις, την απώλεια της μνήμης, το παρελθόν και τα λάθη του μιλάμε με τη σημαντική σκηνοθέτιδα και ηθοποιό Ρεβέκκα Τσιλιγκαρίδου. Μια καλλιτέχνιδα που θυμάμαι πόσο με είχε εντυπωσιάσει με το ταλέντο της όταν την είχα πρωτοδεί πριν από χρόνια με τις ομάδες Κανιγκούντα και Δρόμος με δέντρα. Περιττό να πω ότι όλα αυτά τα χρόνια εξακολουθεί αδιάλειπτα να με εντυπωσιάζει με τη διεισδυτικότητα και τη στοχαστικότητα που τη διακρίνει.
Αφορμή της συζήτησής μας «Ο άνθρωπος που πέρασε ή με ενδιαφέρει Ρούλα». …Mια παράσταση εξαιρετικά αφιερωμένη στον εγκέφαλο από την ομάδα Babushka, την οποία σύντομα θα δούμε στο Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεων.
Σε σύλληψη, σύνθεση κειμένων και σκηνοθεσία Ρεβέκκας Τσιλιγκαρίδου η παράσταση πραγματεύεται το θέμα της μνήμης. Το ρόλο της μνήμης στην ανθρώπινη ταυτότητα, στην ανθρώπινη ψυχή. Η μνήμη βρίσκεται στο επίκεντρο της παράστασης που η ομάδα φιλοτεχνεί. Ερευνά τον άνθρωπο που αποσύρεται απ’ τη μνήμη του. Τον καταγράφει, τον αναλύει, τον βυθοσκοπεί με οδηγούς επιστημονικούς, συναισθηματικούς, ποιητικούς, αναπάντεχα χιουμοριστικούς. Η μνήμη. Πυρήνας ύπαρξης με πολυσχιδείς ερμηνευτικές σκοπιές και προεκτάσεις.

Ποιος είμαι; O παρατηρητής; O αφηγητής; O επιστήμονας; Ο συνοδός; Ποιος είναι ο άνθρωπος που με συντρόφευσε και με συντροφεύει; Ένας χορός αφηγητών ερευνά, εξερευνά, αναρωτιέται, καταθέτει την εμπειρία και βάζει σε λόγια την παρατήρησή του. Μπαίνει σε ρόλους κι επανέρχεται στο τώρα και στο πριν της μνήμης για να συνεχίσει.

Η Ρεβέκκα Τσιλιγκαρίδου με τη σκηνοθεσία της μας καλεί να αναρωτηθούμε για τους αρμούς της μνήμης. Να ανακαλύψουμε τι σημαίνει το «Όλα ήταν καλά μέχρι που…». Τι σημαίνει το «καλά»; Τι σημαίνει η στιγμή που άλλαξε το «καλά», τι σημαίνει το «μέχρι που…».

Άραγε η μνήμη είναι αυτή που μας κάνει να είμαστε; Και τι είμαστε χωρίς εκείνη;

«Χωρίς τη μνήμη βρισκόμαστε σε αχαρτογράφητα νερά. Σε μια
απώλεια εαυτού, σε μια καταβύθιση στο ανοίκειο», απαντά με βαθύτητα η Ρεβέκκα.
Ρεβέκκα, πού γεννήθηκες, πού μεγάλωσες και ποιες είναι οι κύριες
παιδικές σου μνήμες;
•Γεννήθηκα και μεγάλωσα στη Θεσσαλονίκη, θυμάμαι έντονα τις διακοπές στο
εξοχικό στη Χαλκιδική. Καλοκαιρινά αρώματα, γεύσεις, μουσικές, μπάνια στη
θάλασσα, φίλοι «για πάντα», το κρυφτό, τα πρώτα φλερτ, το ποιος έφαγε τα πιο
πολλά παγωτά, ποιος κατάφερε να μαυρίσει πιο πολύ, φωτιές στην παραλία και
τραγούδια. Τότε που ο χρόνος ήταν λες και σταματούσε για να τον απολαύσεις.
Τι ήταν αυτό που σε οδήγησε να κάνεις μια παράσταση για τη
μνήμη;
•Όλα ξεκίνησαν από το βιβλίο του Όλιβερ Σακς, «Ο άνθρωπος που μπέρδεψε τη
γυναίκα του με ένα καπέλο». Ό Όλιβερ Σακς είναι ένας από τους πιο σημαντικούς
νευρολόγους στον κόσμο. Όι έρευνές του για τις νοητικές διαταραχές βουτάνε στα
μυστήρια της ανθρώπινης συνείδησης με σπάνια γλαφυρότητα και λεπτότητα.
Μελετά ανθρώπους που έχασαν τη μνήμη τους, το παρελθόν τους, που δεν
αναγνωρίζουν πια άτομα ή κοινά αντικείμενα, ακόμη και μέλη του σώματός τους
μπορεί να τους μοιάζουν ξένα. Πάσχουν αλλά πολλοί από αυτούς είναι
προικισμένοι και με ανυπέρβλητο καλλιτεχνικό ή μαθηματικό ταλέντο. Στην έξοχη
και συμπονετική αφήγηση του συγγραφέα κάθε ιστορία είναι μια βαθιά ανθρώπινη
μελέτη της ζωής που παλεύει και εξελίσσεται απέναντι σε μοναδικές αντιξοότητες.
Την ίδια περίοδο ο πατέρας μου διαγνώστηκε με Αλτσχάιμερ, οι συμπτώσεις
πολλές και τα συμπτώματα επίσης. Αναπόδραστα άρχισα να τον παρατηρώ, να τον
καταγράφω, να προσπαθώ να μπω πιο βαθιά σε ό,τι σημαίνει απώλεια μνήμης.
Είχα μπροστά μου το θαύμα του άγνωστου, την ποίηση του εγκεφάλου που
«χαλάει». Αυτή η παρατήρηση ήθελα να ειπωθεί, να την κοινωνήσω, να μοιραστώ
το αίνιγμα την ύπαρξης και της ταυτότητάς μας που πατά στη μνήμη… Έτσι ήρθε κι
η απόφαση αυτής της παράστασης.
Ποιος είναι ο ρόλος της μνήμης στην ανθρώπινη ταυτότητα και
στην ανθρώπινη ψυχή;
•Αναρωτιέμαι για τον ρόλο της μνήμης στην ανθρώπινη ύπαρξη. Είναι η πρόκληση και
η πρόσκληση της παράστασης οι θεατές να αναρωτηθούν μαζί μας για τη δύναμη
της μνήμης.
H μνήμη είναι η ζωή μας, ό,τι κάναμε κι ό,τι δεν κάναμε, αν δεν με θυμάμαι πώς
ξεκίνησα και πού έφτασα τότε ποιος είμαι, πώς θα ορίσω την κίνησή μου και την
αμέσως επόμενη; Όπως γράφει ο Μπουνιουέλ: «Πρέπει να αρχίσει κανείς να χάνει
τη μνήμη του έστω και μικρά της κομμάτια, για να αντιληφθεί ότι αυτή η μνήμη
είναι που φτιάχνει όλη μας τη ζωή. Μια ζωή χωρίς μνήμη δεν θα ήταν ζωή, όπως
μια διάνοια χωρίς τη δυνατότητα να εκφραστεί δεν θα ήταν διάνοια. H μνήμη μας
είναι η συνοχή μας, η λογική μας, η δράση μας, το συναίσθημά μας. Χωρίς αυτήν δεν
είμαστε τίποτα».
Η μνήμη είναι η συγκολλητική ουσία της ταυτότητάς μας.
Κι ακόμη και κάτω απ’ τη φθορά της, νομίζω η μνήμη της ανθρώπινης ψυχής θα
υπερασπιστεί το ποιοι είμαστε μέχρι τέλους… Υπάρχει πάντα και «κάτι… ακόμα».
«Όλα ήταν καλά μέχρι που…». Έχεις πει ποτέ αυτή τη φράση;
•Την έχω πει πολλές φορές, και έπειτα από αυτήν την παράσταση νομίζω θα τη
σκέφτομαι όλο και πιο συχνά. Πως πολλά μπορούν να αλλάξουν σε μια μόνο στιγμή
απ’ όσα έχουμε ως δεδομένα… Πως κάποιες φορές μόνο τότε, όταν αλλάζουν, τα
συνειδητοποιούμε… Τότε ίσως γίνεται το δεδομένο συνειδητό… Σε μια μεγάλη
αλλαγή… Σίγουρα θα μου θυμίζω να με παρατηρώ και θα μου υπενθυμίζω πως όλα
πηγαίνουν καλά, μα την επόμενη στιγμή κάτι αλλάζει, μικρό ή μεγάλο, σημαντικό ή
ασήμαντο. Θέλει θάρρος και θράσος να εναρμονίζεσαι με την επόμενη στιγμή,
συνθήκη, κατάσταση, και πάλι από την αρχή, όλα είχαν πάει καλά μέχρι που…
Όλα πήγαιναν καλά μέχρι που… Όλα πηγαίνουν καλά μέχρι που… Όλα θα πάνε καλά
μέχρι που…
Τι είμαστε χωρίς μνήμη;
•Μακάρι να ήξερα, χωρίς τη μνήμη βρισκόμαστε σε αχαρτογράφητα νερά. Σε μια
απώλεια εαυτού, σε μια καταβύθιση στο ανοίκειο. Δεν μπορεί, θα υπάρχει και
«κάτι… ακόμα», που θα μας κάνει να είμαστε… αλλά αλλιώς. Ακόμη και η απώλεια
της μνήμης ωστόσο ωθεί να κατανοήσουμε ως εξωτερικοί της παρατηρητές τη φύση
του ανθρώπου, τις απόκρυφες υφές της. Όπως έγραφε ο Σακς τότε είναι που
μπαίνουμε «σε ένα χώρο όπου οι κοινές απόψεις μπορούν να ανατραπούν, όπου η
ασθένεια μπορεί να είναι ευεργεσία και η κανονικότητα αρρώστια, όπου η διέγερση
μπορεί να είναι και δεσμά και απελευθέρωση, και η πραγματικότητα μπορεί να
βρίσκεται μέσα στη μέθη και όχι μέσα στη νηφαλιότητα».
Η μνήμη είναι τυραννία ή χάρισμα;
•Η μνήμη είναι και τυραννία και χάρισμα, όπως είναι η ίδια η ζωή. Πρωτίστως είναι
χάρισμα που γίνεται βατήρας της ύπαρξής μας. Σε προσωπικό επίπεδο για τον
καθένα μας γίνεται τυραννία ή χάρισμα ανάλογα με τη σχέση που δημιουργούμε με
κάθε ξεχωριστή μας μνήμη… Ποια μνήμη είναι αυτή που σε ορίζει, ποια που σε
κάνει να χαμογελάς, ποια που σε πληγώνει, ποια είναι αυτή που θα σε κάνει να πας
παρακάτω.
Μπορούμε να πούμε ότι είμαστε η μνήμη μας;
•Είμαστε και οι μνήμες μας. Είμαστε ίσως πρωτίστως η μνήμη μας. Αλλά αυτή δεν
ξέρουμε τι είναι… Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι ένα από τα μεγαλύτερα
στοιχήματα με τα οποία αναμετράται η νευροεπιστήμη στον αιώνα μας…
Στην εποχή που όλα κινούνται με μεγάλη ταχύτητα, έχουμε
πραγματικά χρόνο να σκεφτόμαστε σε βάθος και να διατηρούμε
άσβεστες τις μνήμες μας;
•Στην εποχή αυτή το επείγον δεν αφήνει πολλές φορές χρόνο για το σημαντικό.
Πολλές φορές ο κατακερματισμός της προσοχής μας σε χίλια πράγματα που γίνεται
από οθόνες και τηλέφωνα έξω μας, δεν μας αφήνει να στραφούμε στα ουσιώδη της
μνήμης μέσα μας.
Δημιουργούμε ψηφιακές μνήμες για να έχουν μνήμη οι άλλοι για μας, όπως θα
θέλαμε να μας θυμούνται: το τι κάναμε το προηγούμενο δευτερόλεπτο.
Φωτογραφίες, stories, Instagram, social media. Tο στοίχημα είναι να βρίσκεις χρόνο
και να πεις, «καλή μου ανάμνηση θέλω τώρα να θυμηθώ, να ηρεμήσω, να έρθουν
μυρωδιές, γεύσεις κι αισθήσεις από το κέντρο του εαυτού μου». Είναι πιο δύσκολο
ίσως να βρούμε και να κρατήσουμε τη μνήμη από το κέντρο του εαυτού μας.
Η μνήμη εξασθενεί;
•Ο εγκέφαλος κουράζεται να προσπαθεί να φέρει εις πέρας όλα αυτά που του
ζητούνται κάθε μέρα, ειδικά στη σημερινή καθημερινότητα που τον αιφνιδιάζει με
τόσες πληροφορίες και απαιτήσεις και να ανταπεξέλθει σε γεγονότα που τον
υπερβαίνουν, που δεν είναι ο άμεσος δημιουργός τους, αλλά επωμίζεται την
ευθύνη τους. Έρευνες δείχνουν ότι τα διεθνή κρούσματα Αλτσχάιμερ ήταν 26,6
εκατομμύρια άνθρωποι το 2006 και αυτός ο αριθμός μπορεί να τετραπλασιαστεί
μέχρι το 2050. Η μνήμη εξασθενεί, και τώρα φαίνεται να εξασθενεί με γεωμετρική
πρόοδο. Αλλά μαζί είναι αισιόδοξο πως σε καμιά άλλη εποχή πριν από τη σημερινή δεν
υπήρχαν τόσο πολλοί επιστήμονες και τόσο μεγάλη πρόοδος πάνω στην έρευνα για
τη θεραπεία των ασθενειών του εγκεφάλου.
H μνήμη πώς συνδέεται με την Ιστορία;
•Η Ιστορία είναι μνήμη. Δεν μπορεί να υπάρχει Ιστορία, μια καταγραφή του κοινού
μας δηλαδή παρελθόντος, δίχως ατομική και συλλογική μας μνήμη. Εκείνη είναι ο
πυρήνας της συλλογικής μας ταυτότητας. Της ίδιας έτσι της Ιστορίας.
Ευχαριστώ πολύ, Ρεβέκκα!
•Κι εγώ ευχαριστώ το catisart.gr

Σχετικά άρθρα

Κυνηγήστε μας

6,398ΥποστηρικτέςΚάντε Like
1,713ΑκόλουθοιΑκολουθήστε
713ΑκόλουθοιΑκολουθήστε


Τελευταία άρθρα

- Advertisement -