«Όποιος θέλει να γνωρίσει την ανθρώπινη ψυχή, να αποχαιρετήσει τις μελέτες του και να περιπλανηθεί στον κόσμο με ανοικτή καρδιά. Στη φρίκη των φυλακών, στα ψυχιατρικά άσυλα και τα νοσοκομεία, στις σκοτεινές ταβέρνες των προαστίων, στα πορνεία και τα χαρτοπαικτικά καταγώγια, στα κοσμικά σαλόνια, στο χρηματιστήριο, στις σοσιαλιστικές συγκεντρώσεις, στις εκκλησίες, μέσα από την αγάπη και το μίσος, την εμπειρία των παθών κάθε μορφής στο δικό του σώμα, θα δρέψει πλουσιότερες σοδειές γνώσης από αυτές που μπορούν να του προσφέρουν τα βιβλία και θα γνωρίσει πώς να συμπεριφέρεται ως γιατρός στον ασθενή, με αληθινή γνώση της ανθρώπινης ψυχής», έλεγε ο Καρλ Γιουνγκ.
Προσωπικά, μιας κι επιθυμώ να γνωρίσω την ανθρώπινη ψυχή αλλά και να δρέψω γνώση, επιλέγω να περιπλανιέμαι στα θέατρα και στους πολυχώρους τέχνης. Δεν ξέρω αν τελικά αυτό μου δίνει αρκετή και αληθινή μάθηση, τουλάχιστον όμως στη συγκεκριμένη περίπτωση με έκανε να διδαχτώ περισσότερα για τον σπουδαίο ψυχαναλυτή.
O Γιουνγκ έφερε στην επιφάνεια την ανάγκη του ανθρώπου για σπουδαιότητα, η οποία ερμηνεύει σημαντικές όψεις της νεύρωσης, μη ερμηνεύσιμες από τη σεξουαλικότητα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον δε αποτελεί η μελέτη του πάνω στην ψυχολογία ανδρών και γυναικών. Αναφέρει τη διαφορετικότητα του γυναικείου και του ανδρικού ασυνειδήτου, υποστηρίζοντας ότι στο γυναικείο ασυνείδητο υπάρχει ένα αρσενικό στοιχείο, που το ονόμασε άνιμους (από τη λατινική λέξη animus-«ψυχή»), το οποίο προσωποποιείται στα όνειρα από ανδρική μορφή. Αντίστοιχα στο ασυνείδητο κάθε άνδρα υπάρχει το άνιμα (anima) που αποδίδεται με γυναικεία εικόνα. Θεωρεί, λοιπόν, ότι η ερωτική ένωση του άνδρα με τη γυναίκα επέρχεται από την αμοιβαία εσωτερική έλξη του ζεύγους των αντιθέτων, άνιμα και άνιμους.
Η θεατρική ομάδα με τον μακροσκελή και ποιητικότατο τίτλο “Η πεταλούδα στο τελευταίο θρανίο” παρουσίασε στο θέατρο “Επί Κολωνώ” (Κεντρική Σκηνή) το έργο “Ο Καρλ Γιουνγκ και τα χάπια” (Μέρος Α’). Η παράσταση ανέβηκε στο πλαίσιο του φεστιβάλ Off Off Athens.
To έργο, σκηνοθετημένο αλλά και γραμμένο από τον Παναγιώτη Κακατσίδη, πάνω σε κείμενα του ψυχαναλυτή Καρλ Γκουστάβ Γιουνγκ, πραγματεύεται τη σύγκρουση των δύο φύλων και τις επικίνδυνες συνέπειες των διαταραχών της σεξουαλικότητας. Αρσενικό εναντίον θηλυκού. Η αιώνια διαμάχη μεταξύ τους. Άντρας και γυναίκα. Ασυμβίβαστες αντιθέσεις, οι οποίες, αν ενεργοποιηθούν, υπάρχει σοβαρός κίνδυνος να καταλήξουν σε θανατηφόρο μίσος. Το άνιμους και το άνιμα είναι δύο στοιχεία που πρέπει να βρίσκονται σε ισορροπία στον άνθρωπο. Στη σημερινή εποχή αυτά είναι σε ισορροπία όμως; Ιδού ο προβληματισμός και το μέγα ερώτημα. Ιδού η μεγάλη περιπέτεια της ζωής και της τέχνης.
Mε φαντασία και χιούμορ οι δύο ηθοποιοί επί σκηνής, ο Παναγιώτης Κακατσίδης και ο Δημήτρης Τσαμάκος, επιχείρησαν να φωτίσουν κωμικά τα άφατα μυστήρια του πώς δημιουργηθήκαμε και πώς ο κόσμος πήρε τη σημερινή του μορφή, καθώς και τις λεπτοφυείς ενέργειες που επιτρέπουν στην επίγνωση να ανθεί αποκαλύπτοντας την αληθινή ομορφιά.
Η παράσταση είχε στοιχεία δραματικά και κωμικά. Σαρκασμό, αποδόμηση, ειρωνεία. Ένα θέατρο λαϊκό, περιθωριακό, που δεν στοχεύει στην αναπαράσταση της καθημερινότητας και είναι απομακρυσμένο από το σκηνικό ρεαλισμό. Υπηρετούσε ένα είδος θεάτρου καρικατούρας και γελοιοποίησης που αγνοεί τον αστικό καθωσπρεπισμό και τον θεωρητικό δογματισμό. Έφερνε στο νου μαριονέτες και Καραγκιόζη. Δύο αντίπαλες δυνάμεις που συνέθεταν την κωμική δράση. Οι χαρακτήρες ήταν βγαλμένοι από την αβυθομέτρητη δεξαμενή του ασυνειδήτου. Oι αναφορές ήταν ιδιαίτερα μελετημένες. Όπως για το “Κόκκινο Βιβλίο”, στο οποίο μετέφερε τις εσωτερικές του εμπειρίες ο Γιουνγκ. Έναν τόμο δεμένο με κόκκινο δέρμα και πλούσια εικονογράφηση σε τεχνοτροπία art nouveau. Όπως αυτές που αφορούσαν τον Φιλήμονα, τον αρχαίο Έλληνα κωμωδιογράφο, ιδρυτή της Νέας Κωμωδίας. Κατά τη διάρκεια των πειραματισμών του o Γιουνγκ είχε μακρές συνομιλίες με τη φανταστική μορφή ενός σοφού γέροντα, τον οποίο ονόμαζε Φιλήμονα. Ψυχολογικά ο Φιλήμων αντιπροσώπευε την ύψιστη ενόραση. Καθώς επίσης και στο βιβλίο «Το μυστικό του χρυσού λουλουδιού», ένα αινιγματικό κινέζικο σύγγραμμα για τη ζωή και τη φιλοσοφία της, από το οποίο εμπνεύστηκε ο Καρλ Γιουνγκ.
Η χρήση της ροζ φουσκωτής κούκλας του σεξ, από άριστη ποιότητα και εγγυημένη, ένας ευφάνταστος υπαινιγμός στη ρήξη με το δάσκαλό του Φρόιντ που προήλθε από προσωπικές διαφωνίες πάνω σε θέματα σεξουαλικότητας, προκάλεσε άφθονο γέλιο.
Αν το κοινό δεν ήταν τόσο παθητικό, αλλά πιο υποψιασμένο, πιο ασκημένο, πιο παρεμβατικό, όπως στo stand up comedy, και βεβαίως πιο πολυπληθές, τότε το θέαμα θα προχωρούσε περισσότερο χωρίς να υποφέρει η δυναμική και ο ρυθμός της παράστασης. Παρ’ όλα αυτά, οι ερμηνευτές, ταλαντούχοι, αστείοι, ευρηματικοί, τόλμησαν να ρισκάρουν, να μπαίνουν και να βγαίνουν στη ροή του θεάματος, να κάνουν διάλογο με το κοινό μέσα από μια προαποφασισμένη διαδικασία, με τρόπο που έδωσε στη δουλειά τους την αξία της πολυφωνίας. “Ο Καρλ Γιουνγκ και τα χάπια” (Μέρος Α’) ήταν μια παράσταση αλλιώτικη και αναπάντεχη.
«Το πρώτο που ζητάω είναι υγεία, έπειτα να περνάω καλά (ευπραξία), τρίτο να χαίρομαι (χαίρειν), και τελευταία να μη χρωστάω σε κανένα (οφείλειν μηδενί). Φιλήμων
* Παρουσιάστηκε το Σάββατο 21 στις 8.45 μ.μ. και τη Δευτέρα 23 Ιουνίου 2014 στις 10 μ.μ.
Συντελεστές
Θεατρική Ομάδα “Η πεταλούδα στο τελευταίο θρανίο”
Κείμενο: Παναγιώτης Κακατσίδης (πάνω σε κείμενα του ψυχαναλυτή Καρλ Γκουστάβ Γιουνγκ)
Σκηνοθεσία: Παναγιώτης Κακατσίδης
Σκηνικά/Κοστούμια: Παναγιώτης Κακατσίδης
Φωτισμοί: Δήμητρης Τσαμάκος
Εικαστική Επιμέλεια: Διογένης Λάλος, Παναγιώτης Κακατσίδης
Φωτογραφική επιμέλεια: Μιχάλης Μακάριος, Grekory Frye
Voice Off: Παναγιώτης Κακατσίδης
Μουσική βοήθεια: Λάκης Λάφτσης (διασκευή σε Βιβάλντι)
Έπαιξαν: Παναγιώτης Κακατσίδης, Δημήτρης Τσαμάκος
– Διάρκεια παράστασης: 45 λεπτά
* Ο Καρλ Γκούσταβ Γιουνγκ, ένας από τους σημαντικότερους ψυχολόγους του 20ού αιώνα, γεννήθηκε στις 26 Ιουλίου του 1875 στο Kesswil της Ελβετίας. Ήταν ένα μοναχικό παιδί με πολύ ζωηρή φαντασία. Από πολύ μικρή ηλικία παρατήρησε πως η συμπεριφορά και τα συναισθήματα των ανθρώπων γύρω του ήταν παράξενα και μπερδεμένα και προσπάθησε να κατανοήσει τους μηχανισμούς που τα επηρέαζαν. Ο πατέρας του (Παύλος Γιουνγκ, ιερέας και φιλόλογος) του έμαθε να διαβάζει από πολύ μικρή ηλικία αρκετές αρχαίες γλώσσες (Λατινικά, Ελληνικά, ακόμη και Σανσκριτικά) και ο μικρός Γιουνγκ ανακάλυψε με μεγάλο ενδιαφέρον τις μυθολογίες των λαών. Εξαιτίας των γνώσεών του, τα παιδιά του σχολείου τον ζήλευαν. Ο Καρλ δεν μπορούσε να αντέξει τον ανταγωνισμό και προτιμούσε να παριστάνει ότι είναι άρρωστος, έφτασε μάλιστα στο σημείο να λιποθυμά μόλις κάποιος προσπαθούσε να τον πιέσει. Όταν ήταν ακόμη έφηβος, ο πατέρας του έχασε την πίστη του στον Θεό. Ο Καρλ, για να τον βοηθήσει, προσπάθησε να του μεταδώσει την προσωπική του πίστη, που ήταν αποτέλεσμα μιας μεταφυσικής εμπειρίας, αλλά δεν τα κατάφερε, γιατί, αν και ο πατέρας του ήταν ένας ευγενικός και τρυφερός άνθρωπος, δεν είχε σχεδόν καμιά ψυχική επαφή με το γιο του. Ο Καρλ προοριζόταν να γίνει ιερέας, γιατί οι γονείς του είχαν πολλούς συγγενείς στον κλήρο, αλλά η απογοήτευση που ένιωθε γύρω του τον έκανε να αρνηθεί τελικά αυτόν το ρόλο. Αντίθετα, άρχισε να μελετά Φιλοσοφία και Ιατρική με μεγάλο ζήλο, εμβαθύνοντας ταυτόχρονα στη μελέτη των μυστικών παραδόσεων του Βουδισμού, του Γνωστικισμού, της Αλχημείας, της Καμπάλα, προσπαθώντας να κατανοήσει βαθύτερα το θρησκευτικό συναίσθημα και τη φιλοσοφία. Μέσα από όλα αυτά, άρχισε να συμπεραίνει ότι υπάρχει μια άμεση σχέση ανάμεσα στις εκδηλώσεις του ασυνειδήτου και στα σύμβολα των μυθολογιών.
Στα 20 του χρόνια ήταν πια φοιτητής Ψυχιατρικής, αρχικά στο Πανεπιστήμιο του Basel και αργότερα της Ζυρίχης. Εκεί, στα 1900, συνεργάστηκε με τον Eugen Bleuler, διευθυντή του Ασύλου του Burghölzli, ο οποίος μελετούσε το πρόβλημα των ψυχικών ασθενειών όχι μόνο ιατρικά αλλά και φιλοσοφικά. Μέσα στην προοδευτική ατμόσφαιρα του Ασύλου, ο Γιουνγκ εργάστηκε πιο στενά με τους ασθενείς και κατάφερε να θεραπεύσει πολλούς από αυτούς. Είχε αρχίσει να συνειδητοποιεί ότι αιτία των περισσοτέρων ψυχικών νοσημάτων ήταν τα «συμπλέγματα σκέψεων» που μένουν ανέκφραστα στο υποσυνείδητο του ασθενή, γιατί εκείνος νιώθει άσχημα γι’ αυτά, διαφωνεί μαζί τους λογικά, ηθικά ή απεχθάνεται το σεξουαλικό τους περιεχόμενο. Κάθε τέτοιο σύμπλεγμα σκέψεων ο Γιουνγκ το ονόμασε «complex», μια λέξη που σήμερα χρησιμοποιείται από όλους τους λαούς.
Μέσα από τις έρευνές του, ο Γιουνγκ εκτίμησε γρήγορα την εργασία του Ζίγκμουντ Φρόιντ πάνω στην Ψυχανάλυση και το 1907 συνεργάστηκε μαζί του. Τα επόμενα πέντε χρόνια, ο ιατρικός κόσμος πίστευε ότι ο Γιουνγκ ήταν ο διάδοχος του Φρόιντ. Οι δυο τους είχαν γίνει καλοί φίλοι, το αγαπημένο τους μάλιστα παιχνίδι ήταν να αναλύει ο ένας τα όνειρα του άλλου, αλλά τελικά συνειδητοποίησαν πως οι απόψεις τους δεν συμφωνούσαν. Ο Γιουνγκ δεν μπορούσε να περιορίσει τη σκέψη του αποδίδοντας όλες τις ψυχικές διεργασίες στη σεξουαλικότητα, όπως επέμενε να κάνει ο Φρόιντ. Τελικά, το 1912, οι δύο μεγάλοι ψυχολόγοι διαφώνησαν έντονα και, αν και ο Γιουνγκ ήταν από το 1911 ιδρυτής και πρόεδρος της Παγκόσμιας Ψυχαναλυτικής Κοινωνίας, το 1914 παραιτήθηκε και αποχώρησε ακόμη και από μέλος, για να μπορέσει να εξελίξει τις δικές του θεωρίες, που αργότερα ονόμασε «Ψυχολογία του Βάθους».
Ο Γιουνγκ από μικρή ηλικία βασανιζόταν από πολύ έντονα όνειρα και δυνατά οράματα, τα οποία αποφάσισε να καταγράψει προσεκτικά και να τα μελετήσει. Το φθινόπωρο του 1913 είδε σε όραμα μια τεράστια πλημμύρα αίματος να καταπίνει την Ευρώπη και φοβήθηκε ότι είχε αρχίσει να παρανοεί. Αλλά τον Αύγουστο του 1914 ξεκίνησε ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Ο Γιουνγκ κατάλαβε ότι το όραμά του ήταν μια προειδοποίηση. Έπειτα από πολλή σκέψη, κατέληξε στη θεωρία ότι υπήρχε ένα παγκόσμιο «συλλογικό ασυνείδητο» (μια «ψυχική κληρονομιά») όλων των ανθρώπων, που περιείχε όχι μόνο τα «φαντάσματα» του ασυνείδητου των ζωντανών, αλλά και των νεκρών. Για τον Γιουνγκ, οι διανοητικά άρρωστοι ήταν οι άνθρωποι που στοιχειώνονταν από αυτά και, για να θεραπευτούν, έπρεπε να ανακαλύψουν ξανά τις προσωπικές τους μυθολογίες, να καταλάβουν τα φαντάσματα και να συμφιλιωθούν τελικά μαζί τους. Τα φαντάσματα αυτά τα ονόμασε «αρχέτυπα» και τα όρισε ως την εκ φύσεως τάση που οι άνθρωποι έχουν να αντιλαμβάνονται οτιδήποτε με συγκεκριμένο –αρχέγονο– τρόπο.
Αυτές οι απόψεις εξόργισαν πολλούς ψυχιάτρους, που επιτέθηκαν στον Γιουνγκ λέγοντας ότι ήταν τρελός. Ο Γιουνγκ όμως ένιωθε ότι για να καταλάβεις μια ζούγκλα δεν φτάνει να κάνεις βόλτες με μια βάρκα μπροστά στην ακτή της, αλλά πρέπει να εγκαταλείψεις τη βάρκα και να μπεις μέσα στη ζούγκλα, όσο παράξενη και τρομακτική κι αν φαίνεται…
Στη συνέχεια της ζωής του, ο Γιουνγκ ανέπτυξε τη θεωρία των αρχετύπων, αναγνωρίζονται και κατηγοριοποιώντας πολλά από αυτά: τη «σκιά» (που σχετίζεται με τη ζωώδη φύση μας), το «μάνα» (που είναι το σύμβολο της ψυχικής δύναμης), την «περσόνα» (που αντιπροσωπεύει τη δημόσια εικόνα μας), την «anima» και τον «animus», το «παιδί», τον «ήρωα», την «παρθένο», το «σοφό» και αρκετά άλλα αρχέτυπα, που σχετίζονται με διάφορες πλευρές της αντίληψης και της συμπεριφοράς μας. Μια άλλη θεωρία του Γιουνγκ, που συζητιέται πολύ έντονα σήμερα, είναι η θεωρία της «συγχρονικότητας», με την οποία προσπάθησε να αναλύσει τη φύση των συμπτώσεων και το μηχανισμό της αντίληψής μας σε σχέση με αυτές.
Το υπόλοιπο της ζωής του, ο Γιουνγκ το αφιέρωσε στην εξέλιξη των ιδεών του και στη θεραπεία ανθρώπων που έπασχαν από διάφορα ψυχικά προβλήματα ή είχαν χάσει τη διάθεσή τους για ζωή. Τους τελευταίους τούς βοηθούσε κάνοντάς τους να ανακαλύψουν ο καθένας τον προσωπικό του μύθο, όπως αυτός εκφραζόταν μέσα στα όνειρα και στη φαντασία τους, έτσι ώστε να γίνουν πιο ολοκληρωμένες προσωπικότητες. Αυτή τη λειτουργία την ονόμαζε «εξατομίκευση»…
Ο Γιουνγκ πέθανε 85 ετών, αφού κατασκεύασε το προσωπικό του «κάστρο», ένα μικρό σπίτι φτιαγμένο από πέτρες που είχε στολίσει με τα προσωπικά του μυθικά σύμβολα.
