Ο Μυστικός Δείπνος (ιταλ. Il Cenacolo ή L’Ultima Cena) είναι τοιχογραφία του 15ου αιώνα, φιλοτεχνημένη από τον Λεονάρντο Ντα Βίντσι. Βρίσκεται στο Μιλάνο της Ιταλίας, στην τραπεζαρία του μοναστηριού Σάντα Μαρία ντέλλα Γκράτσιε (Santa Maria delle Grazie – Παναγία της Χάριτος).
Παραγγελία του δούκα Λουδοβίκο Σφόρτσα
Η δημιουργία του έγινε ως παραγγελία από τον δούκα Λουδοβίκο Σφόρτσα, που επιθυμούσε αρχικά το κτήριο να αποτελέσει το μαυσωλείο της οικογένειάς του. Αποτελεί, το μεγαλύτερο έργο του Λεονάρντο και τη μοναδική νωπογραφία του που μας έχει σωθεί. Ένα από τα σημαντικότερα και πολυτιμότερα έργα στην ιστορία της τέχνης και ένα από τα πλέον αναγνωρίσιμα και αναπαραχθέντα έργα ζωγραφικής.
Συνθήκες κατασκευής
Ο Λεονάρντο εργαζόταν με παρουσία θεατών με τους οποίους συζητούσε καθώς ζωγράφιζε. Ένας αυτόπτης μάρτυρας αναφέρει πως μερικές φορές στεκόταν εκεί από τα χαράματα μέχρι τη δύση του ηλίου, χωρίς να αφήνει καθόλου το πινέλο, ξεχνώντας να φάει και να πιει, ζωγραφίζοντας ακατάπαυστα. Άλλες φορές πάλι είχε δύο, τρεις ή τέσσερις μέρες να αγγίξει το πινέλο, αν και περνούσε πολλές ώρες την ημέρα όρθιος μπροστά στο έργο του, με τα χέρια διπλωμένα, εξετάζοντας και σχολιάζοντας τις φιγούρες.
Μεθοδικότητα
Επίσης, συμπληρώνει ο ίδιος μάρτυρας, τον είδα μεσημεριάτικα να αφήνει την Κόρτε Βέκια, όπου εργαζόταν στο πήλινο άλογό του, και, σπρωγμένος από ακαταμάχητο οίστρο, να έρχεται κατευθείαν στη Σάντα Μαρία ντέλε Γκράτσιε, αγνοώντας το λιοπύρι, να ανεβαίνει στη σκαλωσιά, να παίρνει το πινέλο του, να βάζει μια δυο πινελιές και μετά να φεύγει. Οι αργοί ρυθμοί δημιουργίας του έργου, που εξόργισαν τον ηγούμενο της μονής, οφείλονταν είτε στη μεθοδικότητα του καλλιτέχνη, είτε στην παράλληλη ενασχόλησή του με άλλες παραγγελίες, είτε στην επιθυμία του να χρησιμοποιήσει ως μοντέλα για την απεικόνιση των μαθητών του πρόσωπα πραγματικά και γι’ αυτό αξιοποιούσε αρκετό χρόνο στους δρόμους του Μιλάνου για να βρει εκείνους, με τα πιο κατάλληλα χαρακτηριστικά. Το έργο ολοκληρώθηκε σε σημαντικό ποσοστό λόγω της πίεσης που άσκησε ο Λουντοβίκο Σφόρτσα.
Αιτίες φθοράς
Ο ντα Βίντσι ακολουθεί την τεχνοτροπία του buonfresco, της πολύ γρήγορης κάλυψης των τοίχων πριν ξεραθεί ο σοβάς. Όμως επειδή αφιέρωσε πιο πολύ χρόνο σε αυτό το έργο επειδή ήθελε να φτιάξει δικά του χρώματα και υλικά για να ζωγραφίσει στον τοίχο, άρχισε η νωπογραφία να φθείρεται. Επίσης ο τοίχος πάνω στον οποίο είχε ζωγραφιστεί ο Μυστικός Δείπνος ήταν εκτεθειμένος στη βροχή και τον άνεμο, ενώ ένα υπόγειο ρυάκι τον έκανε να είναι πάντα υγρός. Το 1620, επίσης, τα κατοχικά ισπανικά στρατεύματα προκάλεσαν φθορές στον τοίχο, ενώ διακόσια χρόνια μετά τα στρατεύματα του Ναπολέοντα έδεναν τα άλογά τους εκεί.
Θρύλοι και αλήθειες αιώνων
Ο Μυστικός Δείπνος του Ιησού με τους μαθητές του, αποτελεί ένα από τα πιο ιερά σύμβολα του Χριστιανισμού, αλλά ταυτόχρονα κι έναν «σταθμό» εκατονταετών συγκρούσεων ανάμεσα σε ιστορικούς, θρησκειολόγους, μελετητές και απλούς… λάτρεις των συνωμοσιών και του αποκρυφισμού. Θρύλοι και αλήθειες αιώνων συγκρούονται γύρω από τον Μυστικό Δείπνο, που έχει δώσει τροφή σε δεκάδες θεωρίες, ερμηνείες και σενάρια –σενάρια, που έχουν ως κεντρικά πρόσωπα τον Ιησού και τη Μαρία τη Μαγδαληνή.
Σύμφωνα με την επίσημη εκκλησιαστική εκδοχή, ο Ιησούς είχε ένα τελευταίο δείπνο με τους μαθητές Του στην Ιερουσαλήμ πριν από τη Σταύρωση. Κατά τη διάρκεια του Δείπνου, ο Ιησούς προέβλεψε την προδοσία από έναν από τους μαθητές Του (τον Ιούδα Ισκαριώτη), αλλά και το ότι ο Απόστολος Πέτρος θα τον απαρνηθεί τρεις φορές.
Αρκετοί δε υποστηρίζουν ότι δίπλα από τον Ιησού δεν κάθεται ο Ιωάννης, αλλά η Μαρία Μαγδαληνή.
Κατά τη διάρκεια του Δείπνου, ο Ιησούς έπλυνε τα πόδια των μαθητών του και στη συνέχεια τους εξήγησε ότι ο θάνατός του ήταν απαραίτητος επειδή θα καθιέρωνε μια νέα σχέση ανάμεσα στον Θεό και τους ανθρώπους. Όταν οι μαθητές Του τον ρώτησαν πώς θα πεθάνει, ο Ιησούς είπε: «Ενας από εσάς θα με προδώσει». Ο Ιωάννης τότε τον ρώτησε: «Ποιος, είναι, Κύριε, αυτός που θα σε προδώσει;» και ο Ιησούς απάντησε: «Είναι αυτός που θα του δώσω το ψωμί». Μόλις το έδωσε στον Ιούδα, του είπε: «Ό,τι είναι να κάνεις, κάντο γρήγορα».
Παράλληλα, σύμφωνα με την παράδοση, ο Ιησούς πήρε το ψωμί και το κρασί από το τραπέζι, προσευχήθηκε και σε μια συγκινητική ατμόσφαιρα αποχαιρετισμού το μοίρασε στους αποστόλους του. Σε ανάμνηση του γεγονότος αυτού έχει καθιερωθεί η θρησκευτική τελετή της Θείας Κοινωνίας.
Λίγες μόλις ώρες αργότερα, ο Ιούδας πρόδωσε τον Ιησού με αποτέλεσμα να τον συλλάβουν οι Ρωμαίοι στρατιώτες.
Οι θεωρίες συνωμοσίας για τον Μυστικό Δείπνο
Ο Μυστικός Δείπνος ωστόσο, έχει πυροδοτήσει αρκετές θεωρίες συνωμοσίας, οι οποίες πηγάζουν κυρίως από την ομώνυμη τοιχογραφία του 15ου αιώνα του Λεονάρντο Ντα Βίντσι: Είναι η περίφημη τοιχογραφία που βρίσκεται στο Μιλάνο στη Σάντα Μαρία ντέλλε Γκράτσιε, για την οποία αρκετοί υποστηρίζουν ότι είναι γεμάτη κρυφούς συμβολισμούς.
Στην τοιχογραφία του Ντα Βίντσι πάνω από τη φιγούρα του Βαρθολομαίου φαίνεται ένα σκιαγράφημα δισκοπότηρου.
Αξίζει να σημειώσουμε, πως η πιο αμφιλεγόμενη και επίμαχη θεωρία, υποστηρίζει ότι ο Ιησούς διατηρούσε ερωτική σχέση με την Μαρία Μαγδαληνή και μετά την Ανάσταση, η Μαρία Μαγδαληνή πήγε στη Γαλλία μαζί με τον καρπό της σχέσης τους.
Είναι η θεωρία που κυριολεκτικά «απογειώθηκε» παγκοσμίως μετά και την κυκλοφορία του πολύκροτου μπεστ – σέλλερ του Ντάν Μπράουν «Κώδικας ντα Βίντσι».
Η Εκκλησία ωστόσο, αρνείται κατηγορηματικά ότι η εν λόγω εκδοχή έχει οποιαδήπτοτε σχέση με την πραγματικότητα.
«Θα μπορούσε να είχε επιλεγεί για να παίξει το ρόλο του προδότη;» αναρωτιούνται για τον Ιούδα ερευνητές του Πανεπιστημίου του Μόντρεαλ.
Το Άγιο Δισκοπότηρο πάνω από τον Βαρθολομαίο
Άλλη μια αμφιλεγόμενη θεωρία αφορά το θρυλικό Άγιο Δισκοπότηρο. Σύμφωνα με τον μύθο, το Άγιο Δισκοπότηρο ήταν το σκεύος που χρησιμοποιήθηκε από τον Ιησού στον Δείπνο και δόθηκε στον Ιωσήφ της Αριμαθαίας. Εκεί συγκεντρώθηκε, κατά τον ίδιο μύθο, το αίμα και ο ιδρώτας του Ιησού, την ώρα που τον κατέβαζε ο Ιωσήφ από τον Σταυρό.
Το σκιαγράφημα του «Δισκοπότηρου» πάνω από τον Βαρθολομαίο
Στην τοιχογραφία του Ντα Βίντσι σύμφωνα με ορισμένες ερμηνείες, εάν κοιτάξει κανείς πάνω από τη φιγούρα του Βαρθολομαίου φαίνεται ένα σκιαγράφημα δισκοπότηρου στον τοίχο. Αυτό το σκιαγράφημα, είχε ως αποτέλεσμα να αναπτυχθεί η θεωρία ότι ο Ντα Βίντσι ήθελε να περάσει έναν κρυφό συμβολισμό για το Άγιο Δισκοπότηρο.
Τα αναπάντητα ερωτήματα
Σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου του Μόντρεαλ, που δημοσιεύθηκε στο Science Daily, υπάρχουν αρκετά αναπάντητα ερωτήματα στην τοιχογραφία του Ντα Βίντσι: «Γιατί διάλεξε αυτά τα φαγητά τα οποία δεν ταιριάζουν με τις περιγραφές των Ευαγγελιστών; Γιατί διάλεξε ψωμί, ψάρια, αλάτι, κίτρα και κρασί; Γιατί η αλατιέρα είναι πεσμένη μπροστά από τον Ιούδα; Γιατί το ψωμί είναι φουσκωμένο;», διερωτώνται οι ερευνητές Olivier Bauer, Nancy Labonté, Jonas Saint-Martin και Sébastien Fillion, από τη Σχολή Θεολογίας του Πανεπιστημίου του Μόντρεαλ.
Οι τέσσερις ερευνητές δεν αποδέχονται τις παρατραβηγμένες υποθέσεις του Νταν Μπράουν στο βιβλίο του, «Κώδικας Ντα Βίντσι», αλλά συμφωνούν ότι ο καλλιτέχνης συμπεριέλαβε σύμβολα και σχόλια στην αναπαράστασή του. Προσπάθησε επίτηδες να μπερδέψει και να εξαπατήσει τον παρατηρητή με τα αντιφατικά του σύμβολα και τις διπλές έννοιες, υποστηρίζουν.
«Για παράδειγμα, η πεσμένη αλατιέρα είναι παραδοσιακά σημάδι κακοτυχίας. Οι ερευνητές αναρωτιούνται εάν αντί να υποδηλώνει την προδοσία του Ιούδα, η αλατιέρα μπορεί να υπαινίσσεται την αποκατάστασή του. Θα μπορούσε να είχε επιλεγεί για να παίξει το ρόλο του προδότη. Και γιατί είναι ο μοναδικός που έχει μπροστά του άδειο πιάτο; Θα μπορούσε να σημαίνει πως είναι κακόβουλος ή πως είναι ο μόνος που δεν εξαπατήθηκε; Και τα ψάρια όμως υπήρξαν θέμα πολλών μελετών. Αποτελούν ξεκάθαρα μία υπενθύμιση ότι ο Ιησούς πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στη Θάλασσα της Γαλιλαίας και πως επέλεξε τους Αποστόλους μεταξύ των ντόπιων ψαράδων. Εντούτοις, δεν είναι ξεκάθαρο εάν τα ψάρια είναι ρέγκες ή χέλια», αναφέρουν οι τέσσερις ερευνητές.
