Μια ιστορία εξουσίας, απληστίας και διαπλοκής, στην οποία η αδυναμία και η ματαιοδοξία ενός βασιλιά απειλούν με εμφύλιο πόλεμο και καταστροφή το λαό του. Παράλληλα η ιστορία ενός παλαιού βυρσοδεψείου, που η αδήριτος ανάγκη και η επιμονή κάποιων σπάνιων ανθρώπων το διαμόρφωσαν σε άθραυστο κέλυφος τέχνης. Η σκηνοθέτις Έλλη Παπακωνσταντίνου επιστρατεύει στοιχεία λαϊκού θεάτρου, μπουρλέσκ, τσίρκου, τραγούδια με μπρεχτική αποστασιοποίηση, αίμα, φωτιά, βία και οδύνη για να μας συστήσει ένα ιστορικό πρόσωπο έτσι όπως ο μεγαλύτερος Άγγλος δραματουργός το είδε… Το «Βυρσοδεψείο» μεταμορφώνεται για μια ακόμα φορά προς χάριν του «Ριχάρδου ΙΙ», μια ανατρεπτικής, διαδραστικής περφόρμανς για την αλαζονεία της εξουσίας. Έργο γραμμένο το 1595 ή 1596 ο «Ριχάρδος ο ΙΙ», που πρωτοπαίχτηκε το 1596, περιέχει όλα τα στοιχεία των άρτιων ιστορικών δραμάτων του Σαίξπηρ: καλοσχεδιασμένους χαρακτήρες, εις βάθος ανάλυση ψυχικών καταστάσεων, αφθονία ποιητικών στοιχείων. Το δράμα πραγματεύεται το γνωστό θέμα της αρπαγής της εξουσίας και στη συνέχεια της προσπάθειας του ηγεμόνα να κρατηθεί στο ύπατο αξίωμα. Tο πρωταρχικό, μεγάλο εκείνο αμάρτημα που θα γίνει αφορμή για συμφορές ιστορικές και μεγάλες. Το “προπατορικό” τούτο αμάρτημα είναι η έκπτωση και ο βίαιος θάνατος του βασιλιά. Έναν ολάκερο αιώνα το αγγλικό έθνος θ’ αναστατώνεται από υποχθόνιους σπασμούς, όλην εκείνη τη σειρά των συγκρούσεων που καταλήγουν και κορυφώνονται στον Πόλεμο των Δύο Ρόδων. Ο «Ριχάρδος ο ΙΙ» είναι βασισμένος σε στοιχεία που ο Σαίξπηρ βρήκε σε χρονικογράφους και παλαιότερα θεατρικά έργα. Ο ήρωάς του είναι ο μεσαιωνικός μονάρχης που ξυπνάει από το λήθαργό του όταν συνειδητοποιεί ότι του αφαιρείται η κοσμική εξουσία που είχε στηρίξει στη δήθεν «θεία βούληση». Την αντίληψη αυτή στηλιτεύει ο Σαίξπηρ που ευαγγελίζεται και προσδοκά την Αναγέννηση όχι μόνο στις ιδέες αλλά και στις ανθρώπινες αξίες.
Δεν ήταν ιδανικός μονάρχης ο Ριχάρδος. Χαρακτήρας άστατος, ανάξιος για οποιοδήποτε αξίωμα, είχε, ενόσω βρισκότανε στην ακμή του, το αλλοπρόσαλλο εκείνο των ανθρώπων που δεν ήρθαν ουσιαστικά σε τριβή με την πραγματικότητα, που ο δρόμος τους στάθηκε μακάριο ταξίδι. Και η σεμνότητα του έλειπε, και η ωριμότητα, και η συνέπεια.
Η παράσταση της Έλλης Παπακωναντίνου και των έξοχων ερμηνευτών Μελέτη Ηλία, Βάλιας Παπαχρήστου, Αγλαΐας Παππά, Adrian Frieling ακολουθεί τα χνάρια της Ιστορίας και ανακαλύπτει τον άνθρωπο κάτω από το βαρύ ένδυμα της βασιλείας. Τη μωρία του, την άμετρη φιλοδοξία του, τη δειλία του, την τάση προς τη διαφθορά και την ανηθικότητα, την αδυναμία του. Γύρω του επίσης ένας κύκλος επιπόλαιων, άδικων, ωμών και βίαιων ανθρώπων. Σφετεριστών και εκμεταλλευτών. Αιματοχυσίες, πάθη, σαρκασμός, κυνικότητα.
Μ’ ιδιαίτερη τέχνη η σκηνοθέτις ανέδειξε και μιαν άλλη άποψη, ότι οι άνθρωποι δεν είναι μονόπλευροι. Τα χτυπήματα ξυπνούν βαθμιαία τη συνείδηση του ανεύθυνου βασιλιά και τη φωτίζουν σαν κεραυνοί με το κρύο, δραματικό τους φως. Μακιαβελικός, νευρωτικός, σατράπης αυτός, έρχονται ταχύτατα όμως οι στιγμές που όλοι γύρω του, όσοι είχαν συμφέρον από αυτόν, τον εγκαταλείπουν, τον προδίδουν. Από κει και πέρα η πορεία του θα γίνει τραχύτατη, ανηφορική, δύσκολη, μαρτυρική, δύσβατη. Συντριμμένος πια, έκπτωτος, αυτός που αφελώς πίστευε στη θεία αποστολή του και τα βασιλικά του δικαιώματα, θα δειχτεί βασιλέας πραγματικός. Σε μια βαθμιαία και διαβρωτική κατάκτηση της πικρής, ύστατης για τον άνθρωπο γνώσης. Κι εδώ έρχεται η ερμηνεία της Αγλαΐας Παππά να μας συνεπάρει. Τόσο εύπλαστη, τόσο δραματική, τόσο επική, τόσο ειρωνική. Ειδικά στο σημείο που ο Ριχάρδος ΙΙ συμπληρώνει τον κύκλο μιας μαθητείας αιματοστάλαχτης, με αποκορύφωμα αναγκαίο, εξαγνιστικό, την αποθέωση του θανάτου, η Αγλαΐα Παππά με την ερμηνεία της φτάνει στα όρια του άθλου. Άλλοτε σε στυλ ροκ σταρ κι άλλοτε απόλυτα τραγική, ιερατική και επαναστατική, ήταν απλώς μια μυθική ηθοποιός στο ρόλο του Ριχάρδου ΙΙ.
Το δράμα ενώπιόν μας, ζωντανό στη θλιβερή του φρίκη. Η παράσταση δεν έχει κάτι ασήμαντο ή αισχρό. Είναι ένα πολύ εκπληκτικό και πολύ ασυνήθιστο εικαστικό ποίημα. Περιέχει κάτι οδυνηρό και μαζί τρυφερό και συμπονετικό.
O Ριχάρδος ΙΙ στο ομώνυμο έργο του Σαίξπηρ διαγράφει μια πορεία αιμάτινη, από την πολιτική καταγγελία στην οντολογική μελέτη περί της ανθρώπινης ύπαρξης και των παθών της. Η σκηνοθεσία της Έλλης Παπακωνσταντίνου, στο “Βυρσοδεψείο”, επικεντρώνεται στη σπουδή της εξουσίας. Με την παράστασή της αναπαράγει και δημιουργεί το παρελθόν μέσα από το παρόν. Με αυτοπεποίθηση και δίχως να φείδεται ειρωνείας η σκηνοθέτις φωτίζει το οδυνηρό στοιχείο του έργου και μας φέρνει αντιμέτωπους με τη βιαιότητα του συστήματος. Η σκηνοθεσία της είναι σαρωτική και αιφνιδιαστική. Δρέπει τα πιο παράξενα άνθη από τις πλούσιες καλλιέργειες που διαθέτει μέσα της και τα πετά καταπρόσωπο στον ανύποπτο θεατή. Αν αυτός ο ανύποπτος θεατής δε, τυγχάνει να παρακολουθεί πρώτη φορά παράστασή της, τότε κυριολεκτικά κεραυνοβολείται. Το “Βυρσοδεψείο” της μάς έχει εθίσει στις πιο παρεμβατικές, πολιτικές, πληθωρικά εικονοκλαστικές παραστάσεις. Γεμάτες αντιπαραθέσεις, φαντασία, πάθος και πείσμα. Τον «Ριχάρδο ΙΙ» τον προσέγγισε με δυναμική και ανασχηματική οπτική. Στο επίκεντρο της παράστασης, η Μεγάλη Αφήγηση του Σαίξπηρ.
Μεσαίωνας, εδώ και τώρα. Η ηθική του. Οι μηχανισμοί του.
Πίνακες της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού, όπως ο “Μυστικός Δείπνος” του Ντα Βίντσι και ο “Θάνατος του Μαρά” του Ζακ Λουί Νταβίντ ζωντανεύουν μπροστά στα έκπληκτα μάτια των θεατών, ανοίγοντας το πάντα αναπάντητο ερώτημα της προόδου της ανθρωπότητας μέσα στο χρόνο. Χρέη, κατασχέσεις, μίση, κλοπές περιουσιών, περίεργα τελετουργικά, φόνοι, μέσα σε ένα περιβάλλον απόκοσμο, με φωτιές και καπνούς, που μας μεταφέρει στο συναρπαστικό κόσμο του «1900» του Μπερνάρντο Μπερτολούτσι.
Στο θέατρο της Έλλης Παπακωνσταντίνου όλα είναι ενδεχόμενα. Μια κόκκινη πλαστική λεκάνη να γίνει ένα ωραιότατο καπέλο, ο Μπόλιμπροκ να έχει αγγελάκια στην πλάτη του, το βασιλικό στέμμα να είναι μια ποντικοπαγίδα – κλουβί και μάλιστα πειστικότατο. Επίσης στο δεύτερο μέρος οι ίδιοι οι ηθοποιοί να μετακινήσουν το κοινό (μαζί με τις εξέδρες!) σε ένα σκηνικό μάχης και χαρακωμάτων με σφάγια να κρέμονται παντού.
Το συγκεκριμένο ελισαβετιανό δράμα παίχτηκε μόνο μία φορά στη χώρα μας πριν από επτά δεκαετίες. Το 1947. Με τον Δημήτρη Χορν στο ρόλο του Ριχάρδου ΙΙ και τον Θάνο Κωτσόπουλο ως Μπόλιμπροκ, στο Εθνικό Θέατρο, σε σκηνοθεσία Δημήτρη Ροντήρη. Πρωταγωνιστούσε ακόμα ένα πλήθος πρωταγωνιστών της εποχής. Οι δομές όμως αλλάζουν, όπως και οι εποχές. Στην παράσταση του «Βυρσοδεψείου» τέσσερις ιδιοφυείς ηθοποιοί εναλλάσσονται σε τριάντα ρόλους.
Ο Μελέτης Ηλίας, όπως κατ’ επανάληψη έχω γράψει, είναι σπουδαίος ηθοποιός, πηγαίος, πνευματώδης και ικανός για κάθε ρόλο που θα του ανατεθεί. Ως Μπόλιμπροκ συνδυάζει την τραγική έξαρση με την καυστική ειρωνεία.
Η Βάλια Παπαχρήστου είναι καθηλωτική παρουσία, έχει αμεσότητα, πλαστικότητα κίνησης και σιγουριά επί σκηνής.
Ο Adrian Frieling είναι ένας καλλιτέχνης που θαρρείς πως βγαίνει από την commedia dell arte συνδυάζοντας ταυτόχρονα το γνήσιο βρετανικό φλέγμα.
Για την Αγλαΐα Παππά έγραψα πιο πάνω. Επιπλέον όμως θέλω να υπογραμμίσω την καλλιτεχνική της σοβαρότητα και την ψυχολογική της οξυδέρκεια.
Υπέροχα τα σκηνικά – κοστούμια του Τέλη Καρανάνου και της Αλεξάνδρας Σιάφκου. Άλλη μια επιτυχημένη δουλειά τους.
Τίποτα όμως δεν θα ήταν το ίδιο αν δεν υπήρχε η υποβλητική μουσική σύνθεση του Τηλέμαχου Μούσα, που με ευαισθησία υπογράμμιζε το ξεχωριστό νόημα κάθε σκηνής.
Θα τονίσω για ακόμα μια φορά τον εντυπωσιακό πλέγμα συμβολισμών που αναφύονται από αυτήν την παράσταση. Εκτιμώ την τόλμη που χρειάστηκε για να πραγματοποιηθεί μια τόσο ατμοσφαιρική σκηνική δουλειά, γεμάτη φαντασία και ευρήματα αλλά δίχως το παραμικρό δραματικό τέχνασμα.
Ο «Ριχάρδος ΙΙ» της Έλλης Παπακωνσταντίνου αποτελεί κάτι μεταξύ απειλής και ελπίδας, μεταξύ παρελθόντος και μέλλοντος. Μια αιώρηση ανάμεσα στην ανυπαρξία και τη δημιουργικότητα.
“Ο βασιλιάς, λένε πώς πέθανε.
Δε μένουμε. Στον τόπο μας ξεράθηκαν
όλες οι δάφνες, και μετεωρίτες τ’ ουρανού
κάνουν τ’ ασάλευτα άστρα να τρομάζουν.
Προφήτες με πρόσωπα σβησμένα
ψιθυρίζουν γι’ απαίσιες αλλαγές.
Οι πλούσιοι περπατούν θλιμμένοι, ενώ οι φαύλοι
χορεύουν και πηδούν –
εκείνοι, από φόβο μήπως χάσουν
αυτό που τώρα χαίρονται, και οι άλλοι
ελπίζοντας πώς έχουν να κερδίσουν
με την βία και τον πόλεμο…
Οι πατριώτες μας έχουν όλοι φύγει”.
“Ριχάρδος ΙΙ” του Σαίξπηρ.
Η εκθρόνιση ενός βασιλιά και πόσο μας αφορά;
Βυρσοδεψείο: Ορφέως 174, Βοτανικός. Μια παράσταση – σπουδή για τη Μεγάλη Κλίμακα της Εξουσίας. Όποιος την ανέβει, μοιραία θα πέσει από αυτήν.
Αγγλία: 1593. Ο Ριχάρδος ΙΙ και ο Μπόλιμπροκ, καθρέφτες ο ένας του άλλου σ’ ένα θανάσιμο εναγκαλισμό σώμα με σώμα. Ένα αμείλικτο παιχνίδι εξουσίας. Γύρω τους αναρίθμητες παραλλαγές του ίδιου μοτίβου, πρόσωπα όλων των κοινωνικών τάξεων επιδίδονται στον ίδιο αγώνα, καίγονται από την ίδια απληστία.
Ελλάδα: 2014. Στο θέατρο “Βυρσοδεψείο” ο χρόνος κυλάει αντίστροφα για τους θεατές. Και η βία είναι θέμα ορισμού – αντίληψης. Η διασκευή της Έλλης Παπακωνσταντίνου, αποδιαρθωμένη, ποιητική, ωμή, επιθετική, σύγχρονη μας παίρνει μαζί της να ζήσουμε τη σκανδαλώδη ιστορία του “Ριχάρδου ΙΙ” του Σαίξπηρ.
«Τι καταλύεται πιο εύκολα; Μια σαιξπηρική σκηνή ή το Σύνταγμα;» αναρωτιούνται οι ηθοποιοί της παράστασης που ερμηνεύουν τους ρόλους χωρίς να χάνουν την ιδιότητα του πολίτη μιας χώρας που ταλανίζεται από το σύνδρομο: «Ο βασιλιάς λείπει».
Οι ηθοποιοί βγαίνουν από το ρόλο τους. Τον σαρκάζουν. Παρατηρούν τον εαυτό τους. Σχολιάζουν το κείμενο του Σαίξπηρ, μάς παροτρύνουν να πάρουμε θέση. Μπορούν, άραγε, οι θεατές να αλλάξουν την Ιστορία;
Στην παράσταση γίνεται κυρίως χρήση φυσικού φωτισμού.
Το στοιχείο του άφυλου και του ερμαφρόδιτου υπογραμμίζεται καθώς οι ρόλοι ερμηνεύονται από ηθοποιούς του αντίθετου φύλου.
Τέσσερις ηθοποιοί εναλλάσσουν 30 ρόλους επί σκηνής σε μια σκυταλοδρομία ερμηνείας.
Ένα κείμενο – ποταμός που μιλάει για το σήμερα.
Ο θεατής κινείται μέσα σε εικαστικές εγκαταστάσεις από τον κόσμο του Φρ. Μπέικον, φωτιές στο δάπεδο, τοπίο πόλης ύστερα από ρίψη δακρυγόνων. Αυτή η καθηλωτική θεατρική εμπειρία, απαιτεί από θεατές και ηθοποιούς να είναι ενεργητικά παρόντες. Τι επιφυλάσσει η ασύδοτη φαντασία του θεατή για τον Ριχάρδο του; Η συνέχεια επί σκηνής…
* “Ριχάρδος ΙΙ”, μια περφόρμανς για τη βία της εξουσίας, βασισμένη στο ομώνυμο έργο του Σαίξπηρ.
Συντελεστές
Μετάφραση: Κ. Καρθαίος, σκηνοθεσία: Έλλη Παπακωνσταντίνου, μουσική σύνθεση: Τηλέμαχος Μούσας, σκηνικά-κοστούμια: Τέλης Καρανάνος, Αλεξάνδρα Σιάφκου. Παραγωγή: ΟΔC Ensemble.
Παίζουν: Μελέτης Ηλίας, Βάλια Παπαχρήστου, Αγλαΐα Παππά, Adrian Frieling
Πληροφορίες
Trailer: https://www.youtube.com/watch?v=qEFHR0TXNNA&feature=youtu.be
Βυρσοδεψείο, Ορφέως 174, Βοτανικός
Τηλ.: 210-3453203
www.vyrsodepseio.com
https://www.facebook.com/Vyrsodepseio
