Της Ειρήνης Αϊβαλιώτου
Το κεφάλαιο «ελληνικό αυτοκίνητο» στην καλύτερη περίπτωση αποτελεί σήμερα μια μακρινή και θλιβερή ανάμνηση. Πόσοι γνωρίζουμε ότι στην Ελλάδα κάποτε κατασκευάζαμε -είτε εξολοκλήρου, είτε μερικώς- αυτοκίνητα;
Στον θαυμάσιο υπαίθριο χώρο του Ιστορικού Αρχείου του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ), στον Ταύρο, παρακολουθήσαμε τη θεατρική παράσταση – ντοκουμέντο, με τίτλο «Κούρσα Γκρέκα», σε κείμενο Δημήτρη Μπαμπίλη και σκηνοθεσία Τάσου Πυργιέρη.
Αφού ακολουθήσαμε – σίγουρα από δική μας λανθασμένη επιλογή – μια ανησυχητική διαδρομή μέσα από μια έρημη πρώην βιομηχανική ζώνη της πόλης που πριν από κάποια χρόνια έσφυζε από ζωή αλλά τώρα βρίσκεται σε παρακμή, φτάσαμε στο κομψό κτήριο του ΠΙΟΠ με τη μινωική πρόσοψη. Στο χρώμα της ώχρας με τρεις κίονες σε χρώμα κεραμιδί και ένα χρυσό μας αιχμαλώτισε αμέσως το βλέμμα.
Το κτήριο
Μπήκαμε από την πλαϊνή είσοδο και μας υποδέχτηκε μεμιάς μια καμινάδα ύψους 12 μέτρων η οποία στέκει αγέρωχη στον περιβάλλοντα χώρο του Ιστορικού Αρχείου, ως κατάλοιπο του βιομηχανικού παρελθόντος του συγκροτήματος. Το βιομηχανικό κτήριο της δεκαετίας του ’50, όπου οι παλαιότεροι θυμούνται από την παλιά Χυμοποιία «Κρόνος», στη γωνία της οδού Δωρίδος και της Λεωφόρου Ειρήνης, ζωντάνεψε θεατρικά. Στον κατάφυτο κήπο του με το γλυπτό έργο του Takis, «Σινιάλο του Δία», ανακαλύψαμε δείγματα φυτών της αττικής γης, ενώ οι μυρωδιές από τις λεμονιές, τις ροδιές και κυρίως τα δεντρολίβανα και τους δυόσμους ξεχύνονταν παντού. Επίσης ένα φιλόξενο καφέ με κομψές κίτρινες καρέκλες, μια τεράστια βεράντα με μακρόστενα τραπέζια και ένα ενδιαφέρον κατάστημα τράβηξαν την προσοχή μας.
Κυρίως όμως μας εντυπωσίασαν τα δύο μνημειακά αυτοκίνητα που αντικρίσαμε στο βάθος του χώρου και αποτελούσαν ουσιαστικά το σκηνικό της παράστασης, που επρόκειτο σύντομα να παρακολουθήσουμε.
Με την παράσταση «Κούρσα Γκρέκα» δόθηκε η μοναδική δυνατότητα στο κοινό να επισκεφτεί τον χώρο του Αρχείου, το οποίο πληροί τις απαραίτητες υποδομές για την υποδοχή του κοινού και σύγχρονες συνθήκες φύλαξης αρχειακού υλικού.
Οι «φωνές»
Υπήρξε άραγε ποτέ ελληνικό αυτοκίνητο; Κι όμως υπήρξε, όσο κι αν σήμερα μας φαίνεται σαν αποκύημα επιστημονικής φαντασίας.
Τι σημαίνει ΕΛΕΤΚΑ; Ποιοι θυμούνται το PONY, το ZEBRA, το FARMOBIL και το FARMA σχεδιασμένο από τον Γιώργο Μιχαήλ, τα τρίτροχα ALTA, ATTICA, TONACO και ΜΕΒΕΑ, το πρωτότυπο του πρώτου αυτοκινήτου στον κόσμο ενός όγκου (monospace) σχεδιασμένο από τον Αντώνη Βολάνη, το NISSAN SUNNY συναρμολογημένο στο Βόλο από την Θεοχαράκης ΑΕ;
Πόσες και ποιες απόπειρες μαζικής παραγωγής οχημάτων από ελληνικές εταιρείες καταγράφονται;
Και σήμερα; Υπάρχει ελληνικό αυτοκίνητο σήμερα; Μια σειρά από ανάλογα ερωτήματα που αφορούν αυτόν τον ιδιαίτερο κλάδο της ελληνικής βιομηχανικής ιστορίας, την ελληνική αυτοκινητοβιομηχανία, ερευνώνται μέσα από τα εργαλεία του θεάτρου – ντοκουμέντο. Τα τεκμήρια του Ιστορικού Αρχείου ΠΙΟΠ γίνονται οι «φωνές» που οδήγησαν στην παράσταση «Κούρσα Γκρέκα», με το κείμενο του Δημήτρη Μπαμπίλη και τη δραματουργία του Τάσου Πυργιέρη να αξιοποιεί τμήματα ιστορικών αρχείων αντίστοιχων βιομηχανιών και να περιλαμβάνει πρωτότυπα τεκμήρια, μαρτυρίες ειδικών και συμπεράσματα ερευνητών, παλιά ελληνικά μοντέλα, καινοτόμους μηχανικούς, τις δυσκολίες και τις επιτυχίες του κλάδου του ελληνικού αυτοκινήτου, σε ένα απίστευτα χαριτωμένο τελικά σκηνικό αποτέλεσμα.
Η οικονομική ιστορία
Το Ιστορικό Αρχείο του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς έχει ενσωματώσει και διατηρεί τα ιστορικά αρχεία τραπεζών τις οποίες απορρόφησε ο Όμιλος Πειραιώς, καθώς και αρχεία σημαντικών οργανισμών και εταιρειών που συνδέθηκαν μαζί τους. Με τον τρόπο αυτό, συμβάλλει στην τεκμηρίωση και μελέτη της ελληνικής οικονομικής ιστορίας του 20ού αιώνα, αγροτικής, βιομηχανικής και τραπεζικής, καθώς και παραμέτρων της κοινωνικής ιστορίας της περιόδου.
Η διάσωση ενός αρχείου αποτελεί μία ουσιαστική πολιτιστική πρωτοβουλία. Όλο αυτό το ανεκτίμητο υλικό είναι σπουδαία παρακαταθήκη και γι’ αυτό οι καλλιτέχνες φρόντισαν να το αναδείξουν με τα καλλιτεχνικά τους μέσα, την έμπνευση, τη φαντασία, την αισθητική και το ταλέντο τους.
Επίσης το κοινό έχει την ευκαιρία να εξοικειωθεί με τις αρχειακές πηγές, και να ταξιδέψει στο βιομηχανικό παρελθόν της Ελλάδας με «όχημα» μια όμορφη και καλοδομημένη ιστορία. Μια σειρά από παράλληλες δράσεις επεκτείνουν τη συζήτηση γύρω από το «ελληνικό αυτοκίνητο», ολοκληρώνοντας τη διαδρομή της παράστασης.
Το σημαντικότερο κεφάλαιο της ελληνικής αυτοκινητοβιομηχανίας γράφεται μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν η Ευρώπη προσπαθούσε να στηθεί ξανά στα πόδια της. Τότε που ο ελληνικός λαός χωριζόταν σε «εχθρούς» και «φίλους». Όταν πια αποκτήσαμε μια ισορροπία ως κράτος, οι άλλοι είχαν ήδη ανασυγκροτηθεί και σχεδίαζαν το μέλλον που στήριζαν στο βιομηχανοποιημένο παρελθόν τους. Γάλλοι, Ιταλοί, Γερμανοί και Βρετανοί κυριαρχούσαν ήδη εμπορικά στη Γηραιά Ήπειρο.
Η πρώτη σκέψη αφορούσε τη δημιουργία ελληνικών αυτοκινήτων αρχικά για τους Έλληνες και μετά για εξαγωγή σε μη ευρωπαϊκές χώρες.
Ωστόσο, μια τόσο φιλόδοξη προσπάθεια όσο η μαζική παραγωγή αυτοκινήτων δεν μπόρεσε να ανθήσει σε μια χώρα όπως η Ελλάδα. Οι πολιτικές παλινωδίες, ο κακώς νοούμενος επιχειρηματικός ανταγωνισμός, η νομοθετική υπονόμευση, η πολιτειακή αφασία και αδιαφορία και τα κάθε είδους παρασκηνιακά παιχνίδια ήταν στην ημερήσια διάταξη και αποτελούσαν τροχοπέδη. Αν και το επίπεδο τεχνογνωσίας αναβαθμιζόταν διαρκώς, το επιχειρείν στον χώρο του ελληνικού αυτοκινήτου βυθιζόταν ανεπιστρεπτί σε τέλμα.
***
***
Στο Ιστορικό Αρχείο ΠΙΟΠ επίσης φυλάσσονται πολυάριθμες συλλογές, μεταξύ των οποίων:
- ιστορικά αρχεία τραπεζών του Ομίλου Πειραιώς (Τράπεζα Πειραιώς, Τράπεζα Χίου, Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδος, Γενική Τράπεζα της Ελλάδος, Ελληνική Τράπεζα Βιομηχανικής Αναπτύξεως, Τράπεζα Μακεδονίας-Θράκης, Πανελλήνια Τράπεζα) και αρχεία Οργανισμών που συνδέθηκαν οργανικά με την ιστορική διαδρομή των τραπεζών αυτών.
- αρχεία εταιρειών που ιδρύθηκαν από τράπεζες του Ομίλου, δανειοδοτήθηκαν από αυτές ή περιήλθαν σε αυτές.
- αρχεία βιομηχανικών επιχειρήσεων.
- αρχεία συλλογικών σωμάτων.
- προσωπικά αρχεία.
Το υλικό του Ιστορικού Αρχείου ΠΙΟΠ εμπλουτίζεται συνεχώς με νέες προσκτήσεις από τον Όμιλο Πειραιώς, καθώς και με δωρεές ιδιωτών.
Το Ιστορικό Αρχείο ΠΙΟΠ, το οποίο ακολουθεί ως προς την πρόσβασή του από τους ερευνητές την πολιτική του «ανοικτού αρχείου», είναι οργανωμένο σύμφωνα με τα διεθνή αρχειονομικά πρότυπα και μέλος των ελληνικών και διεθνών συναφών ενώσεων. Οι ψηφιοποιημένες συλλογές του (Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Κοινωνία της Πληροφορίας») είναι προσβάσιμες στη διεύθυνση http://archives.piop.gr
Με την ευκαιρία πρόσκτησης του σημαντικού αρχειακού υλικού της Αγροτικής Τράπεζας και με τη φιλοδοξία το Ιστορικό Αρχείο ΠΙΟΠ να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες διεθνείς καλές πρακτικές, ολοκληρώθηκε τόσο η ανακατασκευή ενός πρώην βιομηχανικού κτηρίου στην περιοχή του Ταύρου όπου στεγάζεται, όσο και η αναδιοργάνωσή του ακολουθώντας σειρά καλών πρακτικών (πιστοποίηση ποιότητας λειτουργίας, περιβαλλοντική πιστοποίηση, αστική ασφάλιση και ασφάλιση περιεχομένου, σχέδιο αντιμετώπισης κρίσεων για φορείς που φυλάσσουν πολιτιστικό απόθεμα). Στους χώρους του Αρχείου αναπτύσσονται αρχειονομικές εργασίες αλλά και λειτουργίες που αφορούν την ερευνητική, ακαδημαϊκή και εκπαιδευτική κοινότητα και το ευρύτερο κοινό, επιδιώκοντας τη διάχυση της ιστορικής και της αρχειακής κουλτούρας.
***
Διεύθυνση του Αρχείου
Δωρίδος 2 & Λεωφόρος Ειρήνης 14
177 78 Ταύρος
Τηλέφωνο: 210-341.80.51
Fax: 210-957.10.28
Πρόσβαση:
-Μετρό: γραμμή 3, στάση Κεραμεικός και στη συνέχεια από τη στάση Φωταέριο (οδός Πειραιώς) με το λεωφορείο 815 (αποβίβαση στάση Παλαιό Τέρμα επί της Λεωφ. Ειρήνης) ή τα λεωφορεία Β18, Γ18 ή το τρόλεϊ 21 (αποβίβαση στάση ΑΣΤΥ επί της οδού Π. Ράλλη).
-Λεωφορεία: με τα λεωφορεία 815 (αποβίβαση στάση Παλαιό Τέρμα επί της Λεωφ. Ειρήνης), Β18, Γ18 (αποβίβαση στάση ΑΣΤΥ επί της οδού Π. Ράλλη) από την πλατεία Ομονοίας.
-Τρόλεϊ: αρ. 21 από την πλατεία Ομονοίας (αποβίβαση στάση ΑΣΤΥ επί της οδού Π. Ράλλη).
-Προαστιακός σιδηρόδρομος: γραμμή Πειραιάς-Χαλκίδα, στάση Ταύρος (οδός Κωνσταντινουπόλεως).
Το e-mail του Αρχείου: [email protected]
