Φωτορεπορτάζ: Σοφία Παπαδάτου
Επιμέλεια άρθρου: Ειρήνη Αϊβαλιώτου
Τα φίδια από το Μαρκόπουλο καλαίνω να με φάνε
Μα κείνα είναι της Παναγιάς και με χαϊδολογάνε
Αυτό είναι ένα πασίγνωστο δίστιχο για την Παναγία Φιδούσα από τη λαϊκή μουσική παράδοση της Κεφαλονιάς.
Το Μαρκόπουλο Κεφαλονιάς είναι καρπός του μεγάλου εποικισμού του 1507 που επιχείρησαν οι Βενετσιάνοι στην περιοχή του Ελειού και των Πρόννων. Στα χρόνια που πέρασαν αποτελούσε ένα κεντρικό και πολυάριθμο χωριό για την περιοχή και υπήρξε κατά περιόδους έδρα του αστυνομικού σταθμού αλλά και του Ειρηνοδικείου. Σημαντικότερο αξιοθέατο του Μαρκόπουλου και ένα από τα πιο αξιόλογα του νησιού είναι η Παναγία η Φιδούσα ή Παναγία η Λαγκουβάρδα.
Ο θρύλος της Παναγίας Φιδούσας λέει πως όλα ξεκίνησαν από έναν σκίνο (θάμνο) που είδαν κάποιοι να καίγεται μέσα στο λόγγο. Πλησιάζοντας για να σβήσουν τη φωτιά, είδαν πως είχε καεί ένα και μόνο δέντρο και πως στη ρίζα του υπήρχε η εικόνα της Παναγίας. Τη μετέφεραν στην εκκλησία του χωριού τους, όμως την επόμενη μέρα η εικόνα έλειπε! Τη βρήκαν και πάλι στο ίδιο σημείο, κι αφού αυτό συνέβη κάμποσες ακόμα φορές, αντιλήφθηκαν πως επρόκειτο για θεϊκό σημάδι και αποφάσισαν να χτίσουν την Παναγία που την ονόμασαν Λαγκουβάρδα στο σημείο που βρίσκεται σήμερα, στο βάθος της ρεματιάς. Με τα χρόνια εκεί δημιουργήθηκε γυναικείο μοναστήρι, αφιερωμένο στην Παναγία.
Το έθιμο
Την καθιερωμένη εμφάνισή τους έκαναν και φέτος τα φιδάκια της Παναγίας, στον Ιερό Ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο Μαρκόπουλο της Κεφαλονιάς. Το μοναδικό έθιμο αναβιώνει κάθε Δεκαπενταύγουστο, με εκατοντάδες επισκέπτες να επισκέπτονται το μοναστήρι για να δουν από κοντά αυτό το φαινόμενο.
Η ιστορία με τα φιδάκια της Παναγίας, σύμφωνα με τον θρύλο, ξεκίνησε πολλά χρόνια πριν. Όταν πειρατές κατευθύνονταν προς τη Μονή προκειμένου να τη λεηλατήσουν, οι μοναχές προσευχήθηκαν στην Παναγία για να προστατέψει τις ίδιες και το μοναστήρι. Τότε το μοναστήρι κυκλώθηκε από φίδια που έτρεψαν τους πειρατές σε φυγή και έτσι οι μοναχές και η Μονή σώθηκαν. Αν κάποια χρονιά δεν εμφανιστούν τα φιδάκια της Παναγίας, είναι οιωνός ότι κάτι κακό θα συμβεί στην Κεφαλονιά, όπως το 1940 και το 1953, οπότε το νησί επλήγη από σεισμούς.
Δεκάδες ειδικοί που έχουν εξετάσει τα φιδάκια δεν μπορούν να τα κατατάξουν σε κάποιο από τα γνωστά είδη. Αυτά είναι γκρίζα, λεπτά και το μήκος τους δεν ξεπερνά το ένα μέτρο. Το δέρμα τους είναι βελούδινο και στο κεφάλι, όπως και την άκρη της γλώσσας τους, σχηματίζεται ένας μικρός σταυρός. Τα ματάκια τους είναι σπινθηροβόλα. Τα φιδάκια της Παναγίας θεωρούνται θαυματουργά και ακίνδυνα, γι’ αυτό και οι πιστοί τα αγγίζουν χωρίς φόβο.
Το θαύμα και η αλήθεια
Πέρα από τη θρησκευτική εξήγηση πολλοί είναι αυτοί που προσπάθησαν ανά καιρούς να δώσουν μια ερμηνεία στο περίεργο και επαναλαμβανόμενο φαινόμενο. Ας εξετάσουμε όμως πρώτα τα ίδια τα φίδια. Πρόκειται για νεαρά άτομα της οικογένειας Telescopus fallax (ή αγιόφιδα). Οι γνώμες για το αν τα φίδια είναι δηλητηριώδη διίστανται με άλλους να ισχυρίζονται ότι είναι αλλά δεν δαγκώνουν εκείνες τις ημέρες, ενισχύοντας την άποψη ότι πρόκειται περί θαύματος, και άλλους ότι τα φίδια δεν είναι δηλητηριώδη.
Η αλήθεια βρίσκεται στη μέση. Τα φίδια αυτά είναι δηλητηριώδη αλλά εντελώς ακίνδυνα για τον άνθρωπο. Ο λόγος βρίσκεται στο ίδιο το δηλητήριο, που ενώ είναι αποτελεσματικό για τις σαύρες και τα μικρά τρωκτικά που τα φίδια κυνηγάνε, δεν προκαλεί συμπτώματα όμως στον άνθρωπο. Επίσης τα φίδια αυτά εκχέουν το δηλητήριο από τα δόντια που βρίσκονται στο πίσω μέρος της πάνω σιαγόνας, κάτι που κάνει αδύνατη την έγχυσή του στον άνθρωπο ειδικά όταν αυτά είναι νεαρά. Ο τρίτος είναι ότι από τη φύση του αυτό το φίδι, ακόμη και ενήλικο, αν παγιδευτεί από άνθρωπο μπορεί να επιτεθεί αλλά εξαιρετικά σπάνια δαγκώνει.
Γιατί εμφανίζονται αυτή την περίοδο;
Τα φίδια αυτά τα συναντάμε σχεδόν σε ολόκληρη την ηπειρωτική και νησιωτική Ελλάδα. Το θηλυκό γεννάει 5-9 αβγά τα οποία εκκολάπτονται συνήθως στα μέσα Αυγούστου.
Στην περιοχή του Μαρκόπουλου, την περίοδο που μας ενδιαφέρει, τα φίδια είναι ακόμη νεογνά ή βρίσκονται σε πολύ νεαρή ηλικία. Λόγω του ήχου της καμπάνας τόσο στις 6 όσο και στις 15 και 16 Αυγούστου, τα φίδια τρομαγμένα ή ενοχλημένα βγαίνουν από τις φωλιές τους και κάνουν αισθητή την παρουσία τους στη γύρω περιοχή αλλά και στην εκκλησία της Παναγίας. Κάποια από αυτά μάλιστα τα φέρνουν οι ίδιοι οι πιστοί στην εκκλησία αφού η μακρόχρονη συνύπαρξη, τους κάνει να γνωρίζουν καλά ότι είναι ακίνδυνα.
Στην ιστοσελίδα της Ιεράς Μητρόπολης Κεφαλληνίας, ο Δημήτρης Λουκάτος αναφέρει τα εξής:
“Στο Μαρκόπουλο κανείς δε βλέπει τα φίδια αυτά με φανατισμένη θρησκοληψία. Τα πιστεύουν βέβαια σαν ευλογημένα ζωντανά, σαν τιθασευμένα ερπετά της Παναγίας, μα τα βλέπουν και σαν διακοσμητικό στοιχείο του πανηγυριού τους, σαν ρεκλάμα για τη συγκέντρωση των γύρω χωριών. Και τα περιμένουν κάθε χρόνο, όπως θα περίμεναν τον Μάη τις παπαρούνες. Τα χρησιμοποιούν στις κουβέντες και στα τραγούδια τους σαν κάτι το φυσιολογικό”.
Η Παναγία λέγεται και “Φιδιώτισσα”. Πολλοί επισκέπτες, κάθε χρόνο, όταν βλέπουν πάνω στα χρυσά ξυλόγλυπτα ανάγλυφα του Τέμπλου, στις κολόνες και στα βημόθυρα, δύο, τρία, πέντε, εφτά, πολλά φίδια να κινούνται και να ανεβοκατεβαίνουν μένουν σαστισμένοι ώρα πολλή. Οι περισσότεροι γρήγορα ξεθαρρεύουν και τα αγγίζουν, αυτά τυλίγονται στα χέρια τους σαν βραχιόλια. Αφήνονται στα χάδια των ανθρώπων και μοιάζουν να τους ευλογούν.
Η παρουσία του φιδιού, που τα στερεότυπα το θεωρούν άσπονδο εχθρό του ανθρώπου, υποταγμένου από τη Μεγαλόχαρη, αποτελεί από μόνη της ένα θαύμα. Ας έχουμε πάντα στο μυαλό μας, άλλωστε, πως το θαύμα μπορεί να μην το δούμε, πως το θαύμα δεν περιγράφεται με λόγια, μόνο βιώνεται μέσα από την καρδιά και το πνεύμα.
