Tης Ειρήνης Αϊβαλιώτου
«Η πλύση εγκεφάλου μας ανοίγει την πόρτα σε ένα σίγουρο καταφύγιο κόντρα σε εφιάλτες κάθε είδους, κόντρα στην τρέλα και τη σχιζοφρένεια».
Matei Vișniec
Οι τίτλοι των έργων του είναι σαν τα ιαπωνέζικα ποιήματα, τα χάι-κου, σε βοηθούν να μπεις στο πνεύμα του έργου αλλά δεν αποκαλύπτουν όλο το νόημα του έργου. Ο θεατής μπορεί να ξεχνά έναν μικρό τίτλο, ενώ ένας μακροσκελής του καρφώνεται στο μυαλό, κι ας μην τον θυμάται επακριβώς. Η προσπάθεια αποκωδικοποίησής τους προορίζεται να διαρρήξει το νόημά τους, ώστε να εισέλθει ο θεατής σε αυτό. «Η ιστορία των αρκούδων Πάντα όπως την αφηγείται ένας σαξοφωνίστας που έχει φιλενάδα στη Φρανκφούρτη», «Η ιστορία του κομμουνισμού παρουσιασμένη σε ψυχοπαθείς», «Το σώμα της γυναίκας ως πεδίο μάχης», «Προσοχή στις ηλικιωμένες κυρίες που τις ρημάζει η μοναξιά», «Η λέξη πρόοδος στο στόμα της μητέρας μου ηχούσε πολύ φάλτσα»
Πρόσφατα παρακολούθησα από τη Θεατρική Ομάδα Δράσης Σαρδάμ, στο θέατρο ΠΚ του Νέου Κόσμου, το έργο του Matei Vișniec «Εθνικότητά μου το Χρώμα του Ανέμου» σε μετάφραση της Έρσης Βασιλικιώτη και σκηνοθεσία Ελένης Ορφανού.
Πρόκειται για ένα ψηφιδωτό σκηνών που αντανακλούν μια σκληρή πραγματικότητα: αποξένωση, σοβινισμός, νεκροί του πολέμου που επιστρέφουν, πλύση εγκεφάλου, ατμόσφαιρα τραγωδίας μα και μαύρης κωμωδίας, γκροτέσκ και παράλογο. «Τα έργα μου, λέει ο ίδιος ο συγγραφέας, είναι πολιτικά μα την ίδια στιγμή έχουν μια υπαρξιακή αγωνία». Οι ήρωές του βιώνουν την καταπίεση, τον τρόμο, τον έρωτα, το δέος της ζωής και την τρέλα. Μας προκαλούν και μας προσκαλούν να σκεφτούμε διαφορετικά πάνω στην πραγματικότητά μας.
Το «Εθνικότητά μου το χρώμα του ανέμου» είναι ένα κείμενο δηκτικό, σκληρό, επαναστατικό και κοινωνικό, που εστιάζει στην ανθρώπινη ζωή η οποία, σε συνθήκες απολυταρχισμού, επαναπροσδιορίζεται με αρνητικούς όρους. Ο Βιζνιέκ δημιουργεί χαρακτήρες σε διάφορα στάδια υπαρξιακής αποσύνθεσης και κάποιους που αντιστέκονται ακόμη. Ή έτσι νομίζουν.
Οι άνθρωποι αυτής της κοινωνίας είναι εγκλωβισμένοι σε άρρωστους τρόπους σκέψης και σε δράσεις σωματικές που τους εξουθενώνουν ψυχικά. Συναινούν στην αφαίρεση της αξιοπρέπειάς τους και τη χειραγώγησή τους, φαντασιώνονται ότι επαναστατούν χωρίς να διεκδικήσουν ποτέ τίποτα και, ακόμη και νεκροί, ονειρεύονται τις τιμές και τα παράσημα μιας εξουσίας που τους καταλήστευσε, τους επηρέασε ύπουλα, τους ποδηγέτησε και, τέλος, τους οδήγησε σε ένα μάταιο θάνατο.
Το έργο έχει στην ουσία του έναν μόνο κεντρικό ήρωα: τον Άνθρωπο και τις αντιφάσεις του, που είναι βαθιές, εσωτερικές, αντιφάσεις της ανθρώπινης φύσης, ή αλλιώς, ιστορικές. Ο Άνθρωπος είναι ο ήρωας όλων των θεατρικών μου έργων του Βιζνιέκ.
Μια γυναίκα πρόσφυγας, παρότι κινδυνεύει η ζωή της, αρνείται να περάσει τα σύνορα αν το τίμημα είναι να χάσει την αξιοπρέπειά της. Ένας άνθρωπος, αβέβαιος και ανασφαλής, αρχίζει να απολαμβάνει τη μετατροπή του σε κάδο απορριμμάτων. Μια σερβιτόρα δεν μπορεί να διεκδικήσει τίποτα στην καθημερινότητά της –ούτε καν τη δειλία της– και στρέφεται στη βία. Ένας άντρας μπαίνει σε έναν κύκλο για να αποφύγει την πραγματικότητα, ένας δρομέας πεθαίνει τρέχοντας αποζητώντας τη λύτρωση, ένας αρχιφύλακας βασανίζει με ικανοποίηση ψυχολογικά τον κρατούμενό του, ένας ελεύθερος σκοπευτής παίζει τον Θεό και καθαρίζει τον κόσμο από τα «ποντίκια» και οι νεκροί ενός πολέμου -σε ένα κωμικοτραγικό κρεσέντο- διαπληκτίζονται για την πρώτη θέση σε μια παρέλαση θανάτου.
Η παράσταση της ομάδας “Σαρδάμ” μας βάζει να αναρωτηθούμε αν στην εποχή της οικονομικής κρίσης, σε μια εποχή αβέβαιη και μετέωρη, σε μια κοινωνία που όλο και περισσότερο χάνει την ταυτότητά της και αποχρωματίζεται, έχουμε τη δυνατότητα της επιλογής.
Επαναλαμβανόμενο μοτίβο που νουθετεί τους πολίτες οι πλύσεις εγκεφάλων – άλλοτε με χαρακτήρα στρατιωτικής εκπαίδευσης ή διαφημίσεων τελεμάρκετινγκ και άλλοτε με φόντο πολυτελείς εγκαταστάσεις πλύσης εγκεφάλου που θυμίζουν κέντρα ευεξίας και χαλάρωσης.
Η Ρουμανία του Τσαουσέσκου
Στα μονόπρακτα αυτού του θεατρικού έργου, εντοπίζονται οι βασικές επιρροές του Ρουμάνου συγγραφέα Ματέι Βίζνιεκ. Ο υπερρεαλισμός, ο ντανταϊσμός, το θέατρο του παραλόγου και του γκροτέσκου, η ονειρική ποίηση, η λογοτεχνία του φανταστικού, ο μαγικός ρεαλισμός του λατινοαμερικανικού μυθιστορήματος, δηλαδή όλα εκτός από το σοσιαλιστικό ρεαλισμό. Αναμενόμενο ήταν τα έργα του να απαγορευτούν από τη λογοκρισία στη Ρουμανία και ο ίδιος να αναζητήσει πολιτικό άσυλο στη Γαλλία, όπου ζει από το 1987. Μόνο μετά την πτώση του Τσαουσέσκου αναγνωρίστηκε και στη Ρουμανία το συγγραφικό του ταλέντο, και είναι πλέον από τους πιο πολυανεβασμένους συγγραφείς.
Για τη σύνδεση αυτού του σπονδυλωτού θεατρικού έργου χρησιμοποιείται η ιστορία ενός νεαρού πρόσφυγα που καταφέρνει να περάσει τα σύνορα και να μπει στη χώρα των απόλυτων ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της απόλυτης ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Εκεί συνδέεται με τους χαρακτήρες της κοινωνίας αυτής μην μπορώντας τελικά να αποφύγει την επιβαλλόμενη ενσωμάτωσή του.
Ο λόγος αλληγορικός, που όμως δεν ξενίζει και δεν κουράζει τον μέσο θεατή. Μια εύστοχη κριτική στη γραφειοκρατία, τον εθνικισμό, το φανατισμό, τον αυταρχισμό, τον μιλιταρισμό και την εξουσιομανία. Εθνικιστική τρέλα, μισαλλοδοξία, προσφυγή στο βιασμό ως στρατιωτική τακτική για να καταστρέψεις ηθικά τον αντίπαλο με την ψυχολογική εξόντωση και πολλά ερωτήματα, καίρια και επίκαιρα, διαπερνούν το έργο. Ποιος μηχανισμός μετατρέπει τους ανθρώπους σε άγρια ζώα; Πώς υπάρχει στις μέρες μας η βαρβαρότητα ακόμα και στην καρδιά της Ευρώπης που θεωρείται «πολιτισμένη»; Ένα σκηνικό πείραμα από μικρά αλλά ολοκληρωμένα θεατρικά έργα που ο ίδιος ο συγγραφέας συνέθεσε, ισορροπώντας μεταξύ ιλαρού και επικίνδυνου. Στόχος του να σηκώσει ψηλά έναν καθρέφτη για να αντικατοπτρίσει όλη την ανθρωπότητα.
Η παράσταση
Η σκηνοθέτις Ελένη Ορφανού, παρά το νεαρό της ηλικίας της, έχει σκηνοθετήσει το έργο με ωριμότητα και ευθύνη. Μας παρουσιάζει μια κοινωνία που απαρτίζεται από ανθρώπους παγιδευμένους, φοβισμένους, οργισμένους, έκπληκτους, αφοπλισμένους από όσα διαδραματίζονται γύρω τους. Μια εικόνα που ταιριάζει γάντι με όσα μας συμβαίνουν σήμερα. Ένα κομμάτι δικό σου απαραιτήτως ταυτίζεται με κάποιον από τους χαρακτήρες.
Το έργο δεν έχει αρχή, μέση και τέλος. Η πρόκληση ήταν να επιτευχθεί η αίσθηση της συλλογικής δουλειάς και να βρεθούν οι συνδετικοί κρίκοι που απαρτίζουν την αλυσίδα των κειμένων. Η ομάδα κατάφερε πολλά, παρά την απειρία της. Είναι εξελίξιμη και αξιέπαινη.
Η σκηνοθεσία τοποθετήθηκε με σεβασμό απέναντι στο πνεύμα του Βιζνιέκ και στις δομές του κειμένου του. Δημιούργησε μια παράσταση με πολλή κίνηση, ταχύτατους ρυθμούς και σωματικότητα.
Σαφώς το έργο δεν έχει πρόθεση να είναι εύκολο για τον θεατή. Πρόκειται για μια ενδιαφέρουσα σύνθεση που υποχρεώνει τον καλλιτέχνη να κάνει περίπλοκες ερμηνευτικές ακροβασίες. Καθώς το έργο είναι πολυπρόσωπο, με δυσκολεύει να γράψω ειδικά για κάθε ηθοποιό. Θα σημειώσω εν τούτοις πως οι Δάφνη Ατία, Μαίρη Δημουλέα, Ορέστης Ζακυνθινός, Ηλίας Κοβάνης, Νεκτάριος Μεταλλίδης, Υρώ Πυρένη, Νεφέλη Τουλιάτου, Νικόλας Φουρτζής πολύ σωστά έμειναν σε απόσταση από ανώφελες συναισθηματικές φορτίσεις, κρατώντας τους -άλλοτε τραγικούς κι άλλοτε κωμικούς- ρόλους τους, με ανθρωπιά, ευαισθησία και ρεαλισμό. Συνδύασαν επίσης, μια συγκρατημένα απύθμενη συγκίνηση με το απέριττο ύφος της υποκριτικής γραμμής, την αφαίρεση και την πυκνότητα.
Αναμενόμενα εξαιρετική η μετάφραση της Έρσης Βασιλικιώτη. Μέσα στην ατμόσφαιρα του ιδιότυπου αυτού έργου η μουσική του Θεόφιλου Λαμπριανίδη και οι φωτισμοί του Παναγιώτη Δημουλέα. «Μπρεχτική» απλότητα χαρακτήριζε τα σκηνικά – κοστούμια που επίσης είχε αναλάβει ο Παναγιώτης Δημουλέας. Ενώ ζωντάνια, ένταση και νεανικότητα είχε η επιμέλεια κίνησης της Κατερίνας Κώτσου.
Το βέβαιο είναι πως η ομάδα Σαρδάμ μας πρόσφερε την επικοινωνία με ένα έργο σπουδαίο και διαχρονικό, ένα έργο σύγχρονο και συναρπαστικό, με εναλλαγές, αισθητική, δύναμη και ιστορική γνώση. «Εθνικότητά μου το Χρώμα του Ανέμου», μια παράσταση που βρέθηκε να είναι ιδιαιτέρως επίκαιρη, ώστε να μας φέρει με αλήθειες κοντά στην τραγωδία των κρίσεων, του ολοκληρωτισμού, των πολέμων.
Ένα απόσπασμα
“Ο φρουρός: Εθνικότης;
Η γυναίκα: Δεν έχω πια εθνικότητα. Εθνικότητα μου είναι αυτό το παιδί που κουβαλάω στην αγκαλιά μου. Εθνικότητα μου είναι η γη. Εθνικότητα μου είναι ο ουρανός με τ’ άστρα πάνω από το κεφάλι μου. Εθνικότητα μου είναι τα πουλιά που πετάνε πάνω από τα σύνορα. Θέλω να έχω την ίδια εθνικότητα με τα πουλιά που πετάνε πάνω από τα σύνορα. Θέλω να έχω την ίδια εθνικότητα με τα σύννεφα που κάνουν βόλτες πάνω από τη γη. Εθνικότητα μου είναι ο άνεμος. Θέλω να έχω τα ίδια δικαιώματα με τον άνεμο, με τα πουλιά, με τ’ αστέρια του ουρανού. Η μυρωδιά από τις ανθισμένες φλαμουριές… τη νιώθετε; Θέλω να έχω την ίδια εθνικότητα με τις φλαμουριές. Βλέπετε αυτό το ωραίο ηλιοβασίλεμα; Θέλω να έχω την ίδια εθνικότητα με το ηλιοβασίλεμα. Τα ίδια δικαιώματα με τις εποχές του χρόνου… Τα ίδια δικαιώματα με τη χειμερινή ισημερία, με την εαρινή ισημερία… Να! Ήρθε το χιόνι… Ε… τόσον καιρό που περιμένω στα σύνορα… με πρόλαβε ο χιονιάς. Δεν είναι όμορφες οι νιφάδες του χιονιού; Θέλω να έχω την αξιοπρέπεια των νιφάδων του χιονιού. Να μου αναγνωρίσουν αυτή την αξιοπρέπεια. Ούτε περισσότερο ούτε λιγότερο. Μόνο την αξιοπρέπεια των νιφάδων του χιονιού. Να μου δώσουν το δικαίωμα να είμαι αξιοπρεπής, όπως οι νιφάδες του χιονιού”.
Matei Vişniec
Γεννήθηκε στη Ρουμανία το 1956. Σπούδασε Ιστορία και Φιλοσοφία στο Βουκουρέστι, αλλά από πολύ νέος αναζήτησε στη λογοτεχνία έναν χώρο ελευθερίας. Επηρεασμένος από τους Κάφκα, Ντοστογιέφσκι, Ιονέσκο, Μπέκετ στράφηκε στην ποίηση, βραβεύτηκε μάλιστα για τη συλλογή του «Ο σοφός την ώρα του τσαγιού» (1984), τα θεατρικά του έργα όμως, απαγορεύτηκαν από τη λογοκρισία της χώρας του.
Το 1987 ζήτησε πολιτικό άσυλο από τη Γαλλία. Από τότε ζει εκεί, εργάζεται στο ραδιοφωνικό σταθμό Radio France International, γράφει στα γαλλικά και τα θεατρικά του έργα ανεβαίνουν σε περισσότερες από 23 χώρες, στα σημαντικότερα θέατρα του κόσμου (Young Vic Theatre στο Λονδίνο, Actor’s Studio στη Νέα Υόρκη, Φεστιβάλ Αβινιόν και Εδιμβούργου κ.α.).
Τα έργα του πυροδοτούν τη σκέψη, κινητοποιούν τον θεατή μέσω της συγκίνησης, καταγγέλλουν τη χειραγώγηση των “μεγάλων ιδεών” και την πλύση εγκεφάλου που γίνεται μέσω ιδεολογίας. Τα πάντα στον Βισνιέκ –από τους εμπρηστικούς τίτλους των έργων του: «Διαλυμένο θέατρο ή Ο άνθρωπος σκουπιδοτενεκές», «Εθνικότητά μου, το Χρώμα του Ανέμου», «Το σώμα της γυναίκας ως πεδίο μάχης», «Η ιστορία του κομμουνισμού παρουσιασμένη σε ψυχοπαθείς», «Μηχανή Τσέχωφ», «Ο τελευταίος Γκοντό», «Η λέξη Πρόοδος στο στόμα της μητέρας μου ηχούσε πολύ φάλτσα»–, συνηγορούν στο ότι: το Θέατρο μπορεί να αντισταθεί στον Απολυταρχισμό, την Παγκοσμιοποίηση, την Τρομοκρατία και τη θεσμοποιημένη βία των Εμφυλίων πολέμων.
Συντελεστές
Μετάφραση: Έρση Βασιλικιώτη
Σκηνοθεσία: Ελένη Ορφανού
Μουσική: Θεόφιλος Λαμπριανίδης
Κινησιολογία: Κατερίνα Κώτσου
Σκηνικά/ Κοστούμια: Παναγιώτης Δημουλέας
Φωτισμοί: Παναγιώτης Δημουλέας
Κατασκευή σκηνικού: Κώστας Αβραμιώτης
Μοντάζ: Κατερίνα Μαργαρίτη
Φωτογραφίες: Σπύρος Μουζακίτης
Σχεδιασμός αφίσας: Δημήτρης Καδόγλου
Υπεύθυνη Παραγωγής: Νίκη Δουλγεράκη
Παίζουν: Δάφνη Ατία, Μαίρη Δημουλέα, Ορέστης Ζακυνθινός, Ηλίας Κοβάνης, Νεκτάριος Μεταλλίδης, Υρώ Πυρένη, Νεφέλη Τουλιάτου, Νικόλας Φουρτζής
Παραγωγή: ΣΑΡΔΑΜ Θ.Ο.Δ.
Πληροφορίες
Παραστάσεις
12 Φεβρουαρίου έως 9 Απριλίου: κάθε Κυριακή στις 21.00
και 23 Απριλίου έως 28 Μαΐου: κάθε Κυριακή στις 18.00
Τιμές εισιτηρίων:
12€ κανονικό
7€ φοιτητικό
5€ ανέργων, ΑΜΕΑ, ομαδικό, άνω των 65 (κατόπιν κράτησης)
Διάρκεια παράστασης:
83 λεπτά
Προπώληση εισιτηρίων
Εκδοτήριο: Θέατρο ΠΚ
Online: www.pktheater.gr
Τηλεφωνικές κρατήσεις: 210-9011677, 6970456439 (Watch up)
Θέατρο ΠΚ
Κασομούλη 30 & Ρενέ Πυώ 2, 117 44, Νέος Κόσμος (Μετρό Νέου Κόσμου, Στάση Τραμ Νέου Κόσμου)
