Πάνω: Φωτογραφία του Κωνσταντίνου Ζήμερη
Τροία – Στρατής Μυριβήλης
Μικρὲς φωτιές. Ποιήματα καὶ τραγούδια, Ἀθήνα, ἔκδ. οἶκος Ἰ. καὶ Π. Ζαχαρόπουλου, 1942, σ. 25.
Στὸ ποίημα τοῦ Μυριβήλη, ποὺ διαλέγεται μὲ τὴν «Ἰθάκη» τοῦ Καβάφη καὶ τὰ ὁμηρικὰ ἔπη, μιλοῦν ὁ Ὀδυσσέας καὶ οἱ σύντροφοί του κατὰ τὸ ταξίδι τοῦ νόστου. Ποίημα ποὺ μπορεῖ νὰ διαβαστεῖ παράλληλα μὲ τὴν «Ἑλένη» τοῦ Ἀλμπὲρ Σαμέν. Τὸ μοτίβο ἔρωτας – θάνατος, κυρίαρχο στὸ ποίημα τοῦ Σαμέν, ἐμφανίζεται κι ἐδῶ ἤδη ἀπὸ τὸν πρῶτο στίχο («Κάψαμε τὴν Τροία μὲ τὸν πυρσὸ τῆς Ἀγάπης!»). Στὸν Σαμέν οἱ τραυματισμένοι Ἕλληνες καὶ Τρῶες πεθαίνουν παρηγορημένοι, ἀφοῦ ἔχουν ἀγγίξει τὰ γυμνὰ πόδια τῆς Ἑλένης. Στὸν Μυριβήλη οἱ σύντροφοι τοῦ Ὀδυσσέα, ἀβέβαιοι γιὰ τὴν ἐπιστροφή τους στὴν πατρίδα, ἔχουν ὡς παρηγοριὰ τὴν ἀνάμνηση τῆς Ἑλένης.
Κάψαμε τὴν Τροία μὲ τὸν πυρσὸ τῆς Ἀγάπης!
Πάνω στὰ τείχη χόρεψαν οἱ φλόγες τῆς Ἑλένης.
Φώτισαν τριανταφυλλιὰ τὰ νερὰ στὸ καραβοστάσι,
ἔλαμψε κόκκινα ὁ χαλκὸς στὶς περικεφαλαῖες!
Τώρα τὰ πλοῖα θαλασσοδέρνουνται ξυλάρμενα
ἀνάμεσ᾿ ἀπὸ τρόμους καὶ λαχτάρες.
Μὲ θείαν ὀργὴ τοῦ πόντου ὁ Κύριος μᾶς παιδεύει
κ᾿ ἡ θάλασσα μ᾿ ὅλα τὰ θεριακά της.
Γυρίζει ὁ κύκλος τῶν καιρῶν.
Οἱ Ἀνέμοι κυνηγοῦν τὰ κύματα,
κ᾿ ἐμεῖς γυρεύουμε στὰ πέλαα τὴν Ἰθάκη
καὶ μίαν ἄσπρη κλωνιὰ καπνὸ ἀπ᾿ τὸ παραγώνι.
Θὰ βροῦμε, δὲ θὰ βροῦμε τὴν Ἰθάκη;
Θεὸς βοηθός! Ὅμως γιὰ πάντα
στὰ ταραγμένα πέλαα θὰ μᾶς φέγγουν,
χορεύοντας πάνω ἀπὸ τὶς φουρτοῦνες,
καὶ μὲς στὰ νεκρὰ μάτια τῶν συντρόφων,
οἱ φλόγες οἱ μεγάλες ἀπὸ τὴν Τροία,
οἱ ρόδινες οἱ φλόγες τῆς Ἑλένης.
Albert Samain, «Ελένη»
Της μάχης πλέει αχνός στη βραδιασμένη μέρα…
Κι έξω απ’ τα τείχη η Αργείτισσα κι απ’ τα παλάτια
μακριά — πάει προς το κόκκινο ποτάμι πέρα
πατώντας ξαπλωτά κορμιά ή κορμιών κομμάτια.
Φέγγουν των Αχαιών φωτιές στο θαμπόν αέρα·
στ’ άρματα δίπλα χλιμιντρούν τ’ αθάνατα άτια…
Μόνη, του μακελειού διαβάτρα η λευκοχέρα,
το χέρι της περνά με φρίκη εμπρός στα μάτια.
Τη δείχνει θεία με τη στερνή φεγγοβολιά της
η μέρα·— απ’ τα κρυφά τα πέπλα, που ανεμίζει,
μια ανίκητη μυρωδιά αγάπης αναβρύζει.
Προς τα γυμνά της πόδια οι βαριοπληγωμένοι
σέρνοντας στους αγκώνες, τα χρυσά μαλλιά της
αγγίζουν — και πεθαίνουν παρηγορημένοι.
Μετάφραση Γεώργιος Δροσίνης
(1859-1952)
(Φωτογραφία: Σπύρος Μελετζής)
* Το σονέτο του Αλμπέρ Σαμέν αναφέρεται στη μάχη της Τροίας, βασιζόμενο στην εκδοχή που έδωσε ο Όμηρος στο έργο του, Ιλιάδα, η οποία υποστηρίζει ότι η Ελένη πραγματικά βρισκόταν στην Τροία. Στο σονέτο του, ο ποιητής μάς διηγείται μια αιματηρή μάχη, την οποία παρακολουθεί μεταξύ άλλων και η Ωραία Ελένη.
Στο πρώτο τετράστιχο αναλύεται το σκηνικό και οι καιρικές συνθήκες που επικρατούν την ώρα της μάχης (βραδιασμένη μέρα – έξω απ’ τα τείχη). Επιπρόσθετα, δίνονται και οι κινήσεις που κάνει η Αργείτισσα, όπως τη χαρακτηρίζει ο ποιητής, Ελένη, χρησιμοποιώντας οπτικές εικόνες, όπως έκανε και στην ανάλυση της εικόνας της μάχης. Αρχικά, την τοποθετεί “έξω απ’ τα τείχη και τα παλάτια”, δηλαδή στο πεδίο της μάχης. Στη συνέχεια, αναφέρει πως η ίδια κινείται “προς το κόκκινο ποτάμι πέρα”, που θα μπορούσαμε να υποθέσουμε πως ο Σαμέν εννοεί τους πολεμιστές που μάχονται τη χρονική εκείνη στιγμή -που δε θα μπορούσε να είναι άλλοι από τον Πάρη και τον Μενέλαο.
Στο δεύτερο τετράστιχο, δίνεται η αιωνιότητα και η ιστορική αθανασία εκείνου του πολέμου, παρουσιάζοντας και χαρακτηρίζοντας τα άλογα ως αθάνατα. Η χρήση αποσιωπητικών μετά τη φράση “τ’ αθάνατα άτια” δίνει μια χρονική συνέχεια. Όπως και στο πρώτο τετράστιχο, στους δύο τελευταίους στίχους μας δίνεται η εικόνα της Ελένης, η οποία, μπροστά στη βιαιότητα που αντικρίζει, αποφασίζει να καλύψει με τα χέρια της τα μάτια της. Σε αυτούς τους δύο στίχους, ο ποιητής χρησιμοποιεί αντίθεση, αφού παρουσιάζει την Ελένη ως την αιτία αυτής της μάχης (του μακελειού διαβάτρα) αλλά εκείνη δε διέπραξε κανέναν φόνο με τα ίδια της τα χέρια και έτσι την αποκαλεί “λευκοχέρα”.
Οι δύο τελευταίες στροφές είναι τρίστιχες. Έτσι καταλαβαίνουμε ότι το σονέτο είναι ιταλικό, γραμμένο σε ιαμβικό ενδεκασύλλαβο (δύο τετράστιχες και δύο τρίστιχες στροφές) με ποικίλη ομοιοκαταληξία. Όσον αφορά το περιεχόμενό τους, το πρώτο τρίστιχο αναφέρεται στην αψεγάδιαστη ομορφιά της Ελένης, δίνοντας μιαν οπτική εικόνα (απ’ τα κουφά τα πέπλα που ανεμίζει). Στους ίδιους στίχους προσωποποιείται το συναίσθημα της αγάπης που νιώθει η Ελένη. Ο ποιητής αποδίδει την αγάπη σαν κάτι το οποίο μπορείς να μυρίσεις (οσφρητική εικόνα). Με αυτόν τον τρόπο μεταφέρει τους αναγνώστες του στη θέση της ηρωίδας του και τους βάζει να αισθανθούν αυτά που αισθάνεται κι εκείνη.
Τέλος, στο τελευταίο τρίστιχο δίνεται το αποτέλεσμα της μάχης: κάποιοι κέρδισαν ενώ κάποιοι χάνουν τη ζωή τους. Αυτοί που στο τέλος δεν τα κατάφεραν, σέρνοντας τα σώματά τους προς την Ελένη, αγγίζουν τα “χρυσά” μαλλιά της και παρηγορημένοι πλέον ότι η θυσία τους άξιζε, πεθαίνουν.
* Αλμπέρ Βικτόρ Σαμέν (Albert Victor Samain, Λιλ 1858 – Παρίσι 1900). Γάλλος λογοτέχνης. Κατατάσσεται ανάμεσα στους συμβολιστές, με επιρροές ωστόσο από το κίνημα των παρνασσιακών (Σαρλ Μποντλέρ, Πολ Βερλέν κ.ά.). Οι στίχοι του διακρίνονται από λεπτή μελαγχολία και πολλή μουσικότητα. Ήταν ένας από τους ιδρυτές του λογοτεχνικού περιοδικού “Mercure de France” (1890), ωστόσο ως δημιουργός εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1893 με την έκδοση της ποιητικής συλλογής “Στον κήπο της ινφάντας”, η οποία γνώρισε μεγάλη επιτυχία. Άλλα έργα του: “Η πεσμένη στάμνα”, “Στις πλευρές του Αμφορέα” (1900), “Χρυσό άρμα”, καθώς και το έμμετρο δράμα “Πολύρημος”, το οποίο μεταφράστηκε και στην ελληνική γλώσσα. Ποιήματά του επίσης μεταφράστηκαν στην ελληνική από τον Γεώργιο Δροσίνη, κάποια από τα οποία έχουν συμπεριληφθεί σε σχολικά διδακτικά βιβλία. Ο Σαμέν πέθανε από φυματίωση.
