***
Γράφει η Ειρήνη Αϊβαλιώτου
«Να βρέχει και να ‘σαι μέσα σ’ ένα σπιτάκι. Να τρίζουν τα κούτσουρα της ελιάς στο παραγώνι. Να βλέπεις τη βροχή πίσω απ’ τα τζάμια. Και κοντά σου να ‘ναι η Αγάπη. Κ’ ένα βάζο φρέσκα λουλούδια. Κ’ ένα βιβλίο».
Η ζωή εν τάφω
Στρατής Μυριβήλης
*
«Το Όνειρο της Ιωνίας, Η Μικρασιατική Εκστρατεία μέσα από τα ημερολόγια των στρατιωτών». Μία από τις πιο συνταρακτικές, τις πιο δραματικές, τις πιο καίριες παραστάσεις που παίχτηκαν φέτος (2024) στην Αθήνα. Πραγματεύεται ένα ιστορικό γεγονός που έκανε τον χρόνο να παγώσει, τη Μικρασιατική Εκστρατεία και το μοιραίο επακόλουθό της, τη Μικρασιατική Καταστροφή. «Το Όνειρο της Ιωνίας» αναδεικνύει πτυχές της Ιστορίας, που είτε αγνοούμε, είτε κάνουμε πως δεν είδαμε – δεν ακούσαμε, είτε μας κάνουν να ντρεπόμαστε. Ή τουλάχιστον θα έπρεπε να ντρεπόμαστε για κάποιες από τις πράξεις μας.
Έναν αιώνα μετά τη Μικρασιατική καταστροφή και την ήττα του ελληνικού στρατού στην Ανατολία, αναρίθμητα πεδία της μεγάλης αυτής περιπέτειας παραμένουν αχαρτογράφητα.
Η παράσταση σε σύλληψη ιδέας – Κείμενο Αντώνη Κυριακάκη, δραματουργία Χάρη Βαλασόπουλου, σκηνοθεσία Αντώνη Κυριακάκη – Γιώργου Πατεράκη, φωτίζει όχι τα πολύ γνωστά γεγονότα αλλά αυτά που χρειάζεται για να διαλυθούν πολλοί μύθοι.
15 Μάη 1919. Ξεκινά η Μικρασιατική Εκστρατεία, η οποία 3 χρόνια μετά, οδήγησε στη Μικρασιατική Καταστροφή.
Ο απολογισμός τραγικός: 50.000 νεκροί, 75.000 τραυματίες και 1.500.000 πρόσφυγες στην Ελλάδα, που άφησαν πίσω τους πάνω από 600.000 νεκρούς.
Όπως έλεγαν και οι Βρετανοί στη Μικρασιατική Εκστρατεία, «Οι Έλληνες είναι το φθηνότερο όπλο που μπορεί να βρεθεί».
Μια σύγχρονη Σικελική Εκστρατεία
Η Μικρασιατική Καταστροφή, αυτή η σύγχρονη Σικελική Εκστρατεία, 100 και πλέον χρόνια μετά, κερδίζει πολύ δειλά μια θέση στη δημόσια ζώνη.
Με «Το Όνειρο της Ιωνίας», που παρακολουθήσαμε στο θέατρο «Χώρος», καλλιτέχνες παρακάμπτουν τον φόβο τους για αυτό το συγκλονιστικό για τον ελληνισμό γεγονός και μιλούν δυνατά.
Βασισμένη σε πάνω από 20 ημερολόγια στρατιωτών της Μικρασιατικής Εκστρατείας, η παράσταση «Το Όνειρο της Ιωνίας, Η Μικρασιατική Εκστρατεία μέσα από τα ημερολόγια των στρατιωτών» επιχειρεί να ρίξει φως στα ιστορικά γεγονότα της περιόδου 1919 – 22, μέσα από τη ματιά των απλών ανθρώπων που τα βίωσαν και των οποίων οι ζωές καθορίστηκαν ολοκληρωτικά από αυτά.
Η σκηνή γεμάτη δεμάτια άχυρο (εξαιρετικό το συμβολικό σκηνικό της έμπειρης Ανθής Φουντά) που οι ηθοποιοί μετακινούν και μετατρέπουν σε σκηνικά αντικείμενα. Ίδιοι λίθοι πολύτιμοι ενός σπασμένου περιδέραιου που βρέθηκαν στον δρόμο σου κι εσύ έκτοτε αναζητάς στο παλαιοβιβλιοπωλείο ενός γέροντα βιβλιοπώλη μια αλυσίδα που θα τους συνδέσει.
Η εκστρατεία
Τέσσερις αδερφικοί φίλοι στρατολογούνται για τη Μικρασιατική Εκστρατεία. Η αποβίβαση στη Σμύρνη, οι ελληνικές νίκες και οι ονειρικές υποδοχές του ελληνικού στρατού από τα χωριά της Μικράς Ασίας θα τους κάνουν να αισθανθούν μυθικοί ήρωες. Η ιστορία όμως σιγά σιγά θα αλλάξει, αφού οι πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις θα επηρεάσουν αρνητικά την Ελλάδα και στο πεδίο της μάχης.
Η πτώση του Βενιζέλου, η αλλαγή, σχεδόν, όλων των αξιωματικών στα μέσα της εκστρατείας από τη νέα ελληνική κυβέρνηση, οι πρώτες νίκες που μοιάζουν με ήττες, με τα χαρακώματα να καταπίνουν χιλιάδες συμπατριώτες τους, θα αλλάξουν τελείως την πορεία της εκστρατείας.
Στα χαρακώματα
Τα ημερολόγια των στρατιωτών που έλαβαν μέρος στη Μικρασιατική Εκστρατεία μας δίνουν ένα θησαυρό πληροφορίας για τη ζωή τους στα χαρακώματα και στο πεδίο της μάχης που μέχρι σήμερα παραμένει ανεξερεύνητος. Συγκεντρώνοντας υλικό από 20 ημερολόγια συντίθεται η ιστορία των τεσσάρων στρατιωτών – πρωταγωνιστών της παράστασης που στόχο έχει να αναδείξει όλες τις πτυχές της περιόδου 1919 -1922 από την οποία γνωρίζουμε μόνο το επώδυνο τέλος της.
Ο εθνικός διχασμός
Οι Έλληνες στρατιώτες θα πεινάσουν, θα διψάσουν, θα πολεμήσουν σαν θεριά, θα πονέσουν, θα δυστυχήσουν, θα ζήσουν τον εθνικό διχασμό μέσα στο στρατόπεδό τους, θα προδώσουν και θα προδοθούν, θα σκοτώσουν και θα σκοτωθούν όσο η Ελλάδα βρίσκεται στο απόλυτο οικονομικό και πολιτικό αδιέξοδο. Τέλος, θα γίνουν μάρτυρες της φρικιαστικής άτακτης υποχώρησης και το όνειρο θα μετατραπεί σε απογοήτευση, ντροπή και εφιάλτη. Μέσω των φαντάρων που παίρνουν μέρος στη Μικρασιατική Εκστρατεία, παρακολουθούμε το ψυχογράφημα της Ελλάδας του 1922. Ένα αντιπολεμικό έργο που έχει ως στόχο να φωτίσει τις παθογένειες της ελληνικής κοινωνίας που εδώ και 100 χρόνια παραμένουν σθεναρά ίδιες!
Εδώ δεν πρόκειται για την ηρωική διάσταση του πολέμου, αλλά για μια πραγματικότητα φρικιαστική. Είναι η φρίκη των χαρακωμάτων.
Το αντιπολεμικό μήνυμα της παράστασης αναδεικνύεται μέσα από την ωμότητα της ρεαλιστικής περιγραφής, που χρησιμοποιεί τη φρίκη ως μέσο απώθησης και εξισώνει όλους τους ανθρώπους, φίλους και εχθρούς, κάτω από το βάρος της συντριβής της ανθρώπινης ύπαρξης.
Τρικυμιώδεις πολιτικές περιπέτειες, ενθουσιασμοί και τραγικά λάθη, βάσανα, ταλαιπωρίες, κίνδυνοι της στρατιωτικής ζωής.
Αυτοί οι εξουθενωμένοι, βυθισμένοι ως το ζενίθ στο χαμό άνθρωποι, βρίσκουν το νήμα της Αριάδνης, που ξεκινάει από τους αίτιους – θύτες, οι οποίοι καρπώνονται «τ’ αγαθά» του πολέμου, ως τα θύματα – στρατιώτες – λαό, που ρίχνονται βορά στον Μινώταυρο – πόλεμο.
Στο έργο ακούγονται αυτοτελή αποσπάσματα από τα ημερολόγια που είχαν γράψει οι στρατιώτες:
Τ. Κουτσουράδης, X. Καραγιάννης, Γ. Παρθένιος, Π. Αποστολίδης Σ. Ανδρούτσος, Δ. Αρβανίτης, Μ. Παπαδάκης, Ν. Βασιλικός, Χ. Πληζιώτης, Π. Πρινιωτάκις, Σ. Δομουχτσής, Δ. Κεφαλογιάννης, Ι. Μεντζάλης, Ν. Κολόμβας, Ε. Καμπάνης, Λ. Πρασκευιάδης, Κ. Γλέντης, Ι. Γιαννόπουλος, Β. Σούλης, Δ. Συμβώνης.
Επίσης ο συγγραφέας αξιοποίησε αποσπάσματα από τα Δημοσιογραφικά Πολεμικά Φύλλα του πολεμικού ανταποκριτή στη Μικρά Ασία Κ. Μισαηλίδη, όπως και κείμενα από το λογοτεχνικό έργο του Στρατή Μυριβήλη.
Πολύτιμο θεατρικό απόκτημα η παράσταση, ζωντανό μνημείο ενός εξευτελιστικού πολέμου, που από τ’ αποκαΐδια του διαγράφεται λαμπρή κι ολόφωτη η εικόνα της ειρήνης.
Γρήγορη, αιχμηρή, συγκλονιστική, βάναυσα σκληρή, η παράσταση αποτελεί μια λαμπρή διασκευή από έναν λαμπρό σκηνοθέτη, που τροφοδοτείται από λαμπρές ερμηνείες (Λένα Μποζάκη, Τάσος Τζιβίσκος, Κώστας Κουτρουμπής, Βασίλης Καλφάκης, Μάρκος Γέττος). Απέριττες, εντυπωσιακά πυκνές.
Η σκηνοθεσία δεν αφήνει τους ερμηνευτές να κρυφτούν πουθενά. Δεν το χρειάζονται, άλλωστε: αυτό το άψογο σύνολο έχει δημιουργήσει ένα ακατέργαστο αριστούργημα.
Η Λένα Μποζάκη εξαιρετική. Αδύνατον να πάρω τα μάτια μου από πάνω της. Ενσαρκώνει φυσικά και αβίαστα την απεγνωσμένη ορμή ενός κοριτσιού στην άκρη της αβύσσου.
Χωρίς περιστροφές, παρακολουθήστε αυτή την «κινηματογραφικής» παραστατικότητας, χυμώδους γλώσσας, αυθεντικού λαϊκού αισθητηρίου, βιωματικά ωμού, βαθιά ψυχογραφικού ρεαλισμού παράσταση. Θα νιώσετε το τρίξιμο των αρμών που προκαλεί ο πόλεμος την ώρα του αφανισμού.
Το κείμενο αναμετριέται με το ανεπούλωτο τραύμα της μνήμης. Η εθνική μνήμη ως τραύμα γίνεται εφιαλτικό παρόν, μία Ερινύα που σε καταδιώκει ή μία Νέκυια. «Το Όνειρο της Ιωνίας» πρέπει να παιχτεί σε κάθε γωνιά της Ελλάδας. Να το παρακολουθήσει κάθε Έλληνας.
***
