«Το θάρρος να σκηνοθετήσω, το πήρα ως παραπονούμενος ερασιτέχνης θεατής. Προσπάθησα πάντα, με τα μέσα που μου έδωσε η φύσις και η μελέτη, να δείξω τι θα ‘θελα να κάνουν οι άλλοι καλλιτέχνες, που πιστεύω πως έχουν περισσότερη επιμέλεια και εργατικότητα από μένα».
*
Γιάννης Τσαρούχης, 1977 (για την ιστορική παράσταση των “Τρωάδων”, που ανέβασε στο υπαίθριο θέατρο της οδού Καπλανών, σε δική του μετάφραση και σκηνοθεσία).
***
Στη βασική φωτογραφία, η Σαπφώ Νοταρά και η Σμάρω Στεφανίδου σε σκηνή από τις “Τρωάδες”.
***
Η τραγωδία του Ευριπίδη, σε μετάφραση και διδασκαλία Γιάννη Τσαρούχη, παρουσιάστηκε για 20 βραδιές στο γκαράζ της οδού Καπλανών τον Σεπτέμβριο του ’77 (πρώτη παράσταση: 3 Σεπτεμβρίου). Αυτομάτως έγινε το θεατρικό γεγονός της χρονιάς. Ο Τσαρούχης έψαχνε καιρό για ένα χώρο ανοικτό, γκρέμισμα με «απομεινάρια» νεοκλασικών κτηρίων. Εκεί, λοιπόν στην Καπλανών στο Κολωνάκι, με φυσική σκηνογραφία τις ντουλάπες, τα μισά παράθυρα και τις εναπομείνασες μπογιές των ρημαγμένων νεοκλασικών, έστησε ένα παταράκι. Ήταν η σκηνή των «Τρωάδων» του.
Λόγω βροχών, την 1η του Οκτωβρίου, η δουλειά που έγινε μύθος χάρη στο κοινό της -η επίσημη κριτική σκανδαλίστηκε!- μεταφέρθηκε στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά. «Πάντοτε ήτανε φίσκα. Και κάθε μέρα, οι θεατές, ασχέτως μόρφωσης, κουλτούρας ή προέλευσης, φεύγαν κλαμένοι», θυμάται η ανιψιά του, Νίκη Γρυπάρη, που συμμετείχε στο Χορό.
Ο Τσαρούχης γνώριζε την αρχαία τραγωδία καλά. Την είχε δουλέψει στο Εθνικό Θέατρο και με τον Κάρολο Κουν. «Ήθελε, όμως, να ανεβάσει με άλλο ύφος το αρχαίο δράμα. Να το απελευθερώσει από τον στόμφο», θυμάται η Κασσάνδρα των «Τρωάδων», Εύα Κοταμανίδου. Το είχε, άλλωστε, δηλώσει: «Είναι η πρώτη φορά που κάνω κάτι μόνος μου, ελεύθερος, και δεν υπόκειμαι σε αμόρφωτους σκηνοθέτες». Ήταν η πρώτη φορά που ακούστηκε έτσι ο τραγικός λόγος.
Πέραν της επαναστατικής μετάφρασης, που ήταν «σχεδόν πεζή, χωρίς να χάνεται το ποιητικό ρίγος», όπως έχει πει η Εύα Κοταμανίδου, ο Τσαρούχης ζητούσε και επαναστατική για την εποχή ερμηνεία, στη «γραμμή» του «Θεάτρου Τέχνης». «Μας ζητούσε να μιλάμε απλά», αποκάλυψε κάποτε η Κοταμανίδου. «Ζητούσε την αφαίρεση, τη λιτότητα», έλεγε και η Ασπασία Παπαδοπεράκη, μέλος του Χορού.
Ανατροπή ήταν και η διανομή, αυτή καθαυτή. Ο Τσαρούχης επέλεξε ηθοποιούς που κανείς δεν φανταζόταν ότι μπορούσαν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της τραγωδίας. Η Εκάβη – Σμάρω Στεφανίδου και η Κορυφαία – Σαπφώ Νοταρά έκαναν το λόγο του Ευριπίδη «να ακουστεί οικείος, σύγχρονος».
Οι «Τρωάδες» ανέβηκαν με Ταλθύβιο τον Χρήστο Τσάγκα, Ανδρομάχη την Αλίκη Γεωργούλη, Μενέλαο τον Γιάννη Φακή, Αθηνά τη Βίλμα Τσακίρη και Ποσειδώνα τον Νίκο Γαλιάτσο. Κορυφαία του χορού η Πίτσα Μπουρνόζου. Στις παραστάσεις της οδού Καπλανών, Ελένη ήταν η Μαρία Κωνσταντάρου – στο Δημοτικό Πειραιά η Κατερίνα Χέλμη.
Λίγοι γνωρίζουν ότι επιθυμία του Τσαρούχη ήταν να ερμηνευτεί η Κασσάνδρα, η Ανδρομάχη και η Ελένη από ένα πρόσωπο: την Έλλη Λαμπέτη. Η οποία, πάντως, διστάζοντας, αρνήθηκε.
Ο Τσαρούχης μετά τις «Τρωάδες» ανέβασε το 1982 τους «Επτά επί Θήβας» σε Θήβα, Λυκαβηττό και Ελευσίνα. Το ’85 αναβίωσε τις «Τρωάδες» στο αρχαίο Στάδιο των Δελφών. Το ’89 προετοίμαζε, εις μάτην, για το Δημοτικό Πειραιά τον «Ορέστη» του Ευριπίδη.
* Από τον «Σείριο» κυκλοφόρησε το ’95 το cd «Ο Γιάννης Τσαρούχης διαβάζει και παίζει “Τρωάδες”».
* Tο πολύτιμο ηχητικό ντοκουμέντο των «Τρωάδων», 20 χρόνια από το θάνατο του αλησμόνητου «δασκάλου», διανεμήθηκε με το περιοδικό «Η Λέξη» των Αντώνη Φωστιέρη και Θανάση Νιάρχου (τεύχος 201), χάρη στην “πειρατική” ηχογράφηση ενός φανατικού θεατρόφιλου, του συλλέκτη Βασίλη Κυριακίδη.
*
Τα περισσότερα στοιχεία είναι από την “Ελευθεροτυπία” (Ιωάννα Κλεφτόγιαννη).
