by Παναγιώτης Καλδής
Η φωτογραφία περνά μια δύσκολη εποχή. Παρόλη τη φαινομενική διάδοση λόγω της χωρίς προηγούμενο δημοφιλίας των ψηφιακών μέσων, η φωτογραφική δραστηριότητα και έκφραση υπόκειται σε ολοένα περισσότερους περιορισμούς, ποινικοποιήσεις και διώξεις. Το φωτορεπορτάζ έχει γίνει επικίνδυνο άθλημα.
Στα πεδία των κοινωνικών και πολεμικών συγκρούσεων δεν σέβονται τους ρεπόρτερ και η φωτογραφία δρόμου κινδυνεύει να θεωρηθεί εξ ολοκλήρου απαγορευμένο είδος. Αθώες φωτογραφίες του παρελθόντος τίθενται υπό απαγόρευση είτε λόγω προσωπικών δεδομένων είτε με “υποψίες” ότι προσβάλλεται η προσωπικότητα απεικονιζόμενων. Η φωτογραφία τείνει να αντιμετωπίζεται με καχυποψία και εχθρότητα. Οι υπερβολές των καιρών θέτουν στο στόχαστρο απλούς φωτογράφους με κραυγές μίσους από παραπληροφορημένους ανθρώπους που μπορεί να σε κατηγορήσουν αίφνης ως παιδόφιλο, αν στην άκρη ενός πλάνου βρέθηκε ένα παιδάκι.
Μετά τη δημοσιοποίηση του σκανδάλου Ηarvey Weinstein, του χολιγουντιανού παραγωγού που έγινε συνώνυμος της σεξουαλικής παρενόχλησης και έμμεσης ή άμεσης βίας κατά γυναικών αλλά και των αντίστοιχων περιστατικών με τον πολυεκατομμυριούχο Jeffrey Epstein, πήρε ευρύτερη δημοσιότητα και γιγαντώθηκε το κίνημα Μe Too. Έτσι δόθηκε ώθηση στην καταγγελία παρόμοιων συμβάντων ώστε να μην ξανασυμβούν, να υπάρξει ο κοινωνικός και ποινικός κολασμός και οι γυναίκες σε οποιοδήποτε εργασιακό ή κοινωνικό περιβάλλον να αισθάνονται πλέον πιο ασφαλείς. Αυτό βέβαια είναι το απολύτως θετικό της υπόθεσης. Ταυτόχρονα υπήρξαν υπερβολές και εκτροπές όπως άλλωστε συμβαίνει σε προβληματικές και έκρυθμες καταστάσεις όπου τα γεγονότα είναι πολύ παλιά και ανασύρονται στην επικαιρότητα με πολύ δύσκολη την προσκόμιση ισχυρών και αδιάψευστων αποδείξεων.
Στον ορυμαγδό των αποκαλύψεων και καταγγελιών του Me Too, δυστυχώς ενεπλάκησαν και φωτογράφοι. Ίσως αναπόφευκτα αφού αποτελούν μέρος του τέως λαμπερού και νυν γκρίζου χώρου του θεάματος. Ανάμεσά τους μια περίπτωση που παρέλκυε εδώ και χρόνια: Του φωτογράφου του Magnum, David Alan Harvey, o oποίος είχε το 1989 δημοσιεύσει μια δουλειά από τα πορνεία της Μπανγκόκ. Φωτογραφίες από αυτή την ενότητα είχαν μείνει στα αρχεία του Μagnum και μάλιστα πωλούνταν κανονικά. Τις “προβληματικές” ημίγυμνες εικόνες εντόπισε ο αρχισυντάκτης του www.fstoppers.com Andy Day που απαίτησε εξηγήσεις και για το περιεχόμενο και για τα tags.
Το Magnum τελικά κατέβασε τις εικόνες και στον απόηχο των διαμαρτυριών και καταγγελιών, ανέστειλε για ένα χρόνο την ιδιότητα μέλους του Harvey ενώ η πρόεδρος του Magnum, Οlivia Arthur, δημοσίευσε μια ανοικτή επιστολή για το θέμα.
Αυτά τον Αύγουστο ως Οκτώβριο. Mερικές ημέρες πριν η επιθεώρηση Columbia Journalism Review, επανήλθε με ισχυρισμούς ότι διαθέτει στοιχεία για παρενοχλήσεις, σεξουαλικές ή μη, του Harvey σε βάρος γυναικών τα τελευταία χρόνια. Το Μagnum ανταποκρίθηκε με δημοσιοποίηση ανάθεσης εξωτερικής έρευνας που θα διεξαχθεί από τη δικηγόρο Susie Al-Qassab, εταίρο στην αγγλική φίρμα Hodge Jones & Allen.
Το θέμα προφανώς είναι σοβαρό και δεν θα είμαστε εμείς που θα προδικάσουμε την όποια βαρύτητα των αποδείξεων και την τελική έκβαση. Αν ο φωτογράφος έσφαλε, θα αντιμετωπίσει τις συνέπειες των πράξεών του. Να κάνουμε βέβαια διάκριση ανάμεσα σε ποινικά και δεοντολογικά κολάσιμες πράξεις που είναι διαφορετικό πράγμα.
Το κυριότερο όμως να σταθούμε στο πρόβλημα της δαιμονοποίησης της φωτογραφίας που παίρνει διαστάσεις. Όταν ο Avedon κατηγορείται για σεξισμό, η Sally Man για παιδική πορνογραφία και ο Martin Parr για ρατσισμό, για να μην αναφερθώ σε παραπέρα παραδείγματα, αρχίζουμε να έχουμε πρόβλημα.
Όταν ο Andy Day του fstoppers.com ξεκίνησε την έρευνα κατά του Harvey και του Μagnum, είχε ως αφορμή το υλικό με τις πόρνες της Μπανγκόκ του 1989 που ανέδειξε ο φακός με την καταγγελτική δύναμη του ντοκουμέντου. Ο Day το βρήκε μη πολιτικά ορθό και εξέφρασε την εικασία ότι ο φωτογράφος εκμεταλλεύθηκε ανήλικες κοπέλες, αφού τις φωτογράφισε – χωρίς βέβαια να τεκμηριώνεται από κάπου η ηλικία των εικονιζόμενων. Εδώ είναι το μεγάλο προβληματικό σημείο της πολιτικής ορθότητας: Εξωθεί στην αποστείρωση και εξωραϊσμό των πάντων, στην καταστολή της ελευθερίας της έκφρασης και ακυρώνει το ντοκουμέντο. Με την υποψία ότι οι κοπέλες ίσως και να ήταν ανήλικες ο φακός σηκώνεται ψηλά, ο φωτογράφος αποχωρεί, η μαρτυρία ακυρώνεται…
Το ποιόν και η ηθική προσωπικότητα του φωτογράφου (εν προκειμένω του Harvey) κατευθείαν για κάποιον άγνωστο λόγο, αποτέλεσε άμεση προτεραιότητα για τον ταγό της πολιτικής ορθότητας και ηθικής ακεραιότητας (στο προκείμενο το δημοσιογράφο του fstoppers.com). Μάλιστα δεν ανακάλυψε κάποια επίμεμπτη συμπεριφορά του Harvey από την αποστολή στην Ταϊλάνδη πριν από τριάντα τόσα χρόνια αλλά βρήκε στοιχεία από τη μετέπειτα ζωή του.
Είναι πιθανόν ή όχι να αποδειχθούν οι κατηγορίες κατά Harvey. Το ζήτημα είναι: Ακυρώνουν την καταγγελτική αξία του ντοκουμέντου που τότε συντάραξε τις δυτικές συνειδήσεις για την κρατικά ανεκτή και μάλλον κρατικά υποθαλπόμενη βιομηχανία του σεξοτουρισμού στη ΝΑ Ασία; Θα γίνεται έρευνα ηθικής ορθότητας, που θυμίζει μακαρθισμό, για όποιο δημόσιο πρόσωπο δε μας αρέσει; Θα αποτελέσει στάνταρ πρακτική ο κοινωνικός κανιβαλισμός; Εδώ θέλουν κάποιοι να αποκαθηλώσουν τον Πικάσο ως σεξιστή (ήταν όντως γυναικάς) και να ακυρώσουν την αξία του έργου του. Επειδή η συζήτηση είναι τεράστια, ας πω, με προσωπική χροιά τουλάχιστον, πως η αναγνώριση του καλλιτεχνικού και δημιουργικού έργου οφείλει να αποσυνδέεται από την προσωπικότητα του δημιουργού και η κριτική αποτίμηση από τις εμμονές της πολιτικής ορθότητας.
