Μιχάλης Γκανάς, «Το μπλε που σε τυλίγει»
Το μπλε που σε τυλίγει
είναι η στάχτη
του καμένου χρόνου.
Φυσάει ένας αέρας,
φέρνει φωτογραφίες και τετράδια.
Από τα κάτω χρόνια.
Εδώ γελάς, εδώ σωπαίνεις,
εδώ σας πήρανε με φλας
φοράς το μαύρο φωτοστέφανο.
Το μπλε που σε τυλίγει
είναι το φως
που εκτοπίζει ο θάνατος.
Κανένας δεν το βλέπει.
Κι όμως υπάρχει
και πληθαίνει.
Το μπλε είναι ένα από τα βασικά χρώματα του ορατού φάσματος. Είναι το χρώμα του καθαρού ουρανού και της βαθιάς θάλασσας. Η ετυμολογία τη λέξης στα ελληνικά προέρχεται από την αντίστοιχη αγγλική και γαλλική λέξη (bleu), η οποία και έχει γερμανική προέλευση. Είναι αλλιώς γνωστό ως 470.
Το μπλε μαζί με το πράσινο και το ροζ ανήκει στην χρωματική κατηγορία των ιριδοληπτικών χρωμάτων, δηλαδή μια κατηγορία χρωμάτων η οποία επιδρά αρνητικά στην ίριδα του ματιού, με αποτέλεσμα να δυσαρεστεί τον παρατηρητή.
Αποχρώσεις
Το νέιβι μπλου (αγγλικά: navy blue, που σημαίνει: ναυτικό μπλε), γνωστό και ως μπλε μαρέν, είναι μια πολύ σκούρα απόχρωση του μπλε. Πήρε το όνομά του από το σκούρο μπλε (σε αντίθεση με το λευκό) που φορούν οι αξιωματικοί στο Βρετανικό Βασιλικό Ναυτικό από το 1748 και ακολούθως υιοθετήθηκε από άλλα πολεμικά ναυτικά σε όλο τον κόσμο. Αρχικά ονομάστηκε “marine blue”, αλλά σύντομα μετονομάστηκε σε “navy blue”.
Αρχικά, η χρήση του όρου navy blue ως ονομασία χρώματος έγινε στην Αγγλία, το 1840, αν και το Oxford English Dictionary έχει μια αναφορά από το 1813.
Άλλες αποχρώσεις του μπλε είναι το κυανό, το τιρκουάζ και το βεραμάν, τα οποία αποκαλούνται γενικότερα και πρασινομπλέ. Επίσης, υπάρχουν οι αποχρώσεις γαλαζοπράσινο, ίντιγκο και σερούλιαν.
Συμβολισμοί
Θεωρείται το χρώμα της αρμονίας, της γαλήνης, της εμπιστοσύνης, της ελευθερίας, αλλά και της απόστασης. Συχνά συνδέεται και με τη μελαγχολία, εξού και η προέλευση του ονόματος της μουσικής μπλουζ (blues).
Στον Χριστιανισμό και ιδιαίτερα στον Καθολικισμό, συνδέεται με την Παναγία. Στην πολιτική έχει ταυτιστεί με τον κεντροδεξιό και συντηρητικό χώρο στην Ευρώπη, καθώς το προτιμούν μια σειρά από αντίστοιχα κόμματα.
Το χρώμα του ουρανού
Η συντριπτική πλειονότητα των ανθρώπων -κοιτάζοντας το γαλάζιο χρώμα του ουρανού- πιστεύει ότι το γαλάζιο χρώμα που βλέπει στον ουρανό, είναι το πραγματικό χρώμα του. Η αλήθεια είναι ότι το χρώμα του ουρανού δεν είναι στην πραγματικότητα γαλάζιο. Τι χρώμα είναι όμως και γιατί συμβαίνει αυτό;
Το ορατό φως αποτελείται από ένα φάσμα χρωμάτων: κόκκινο, πορτοκαλί, κίτρινο, πράσινο, μπλε και ιώδες. Εάν μια φωτεινή ακτίνα περάσει μέσα από ένα γυάλινο πρίσμα και πέσει πάνω σε μια οθόνη, θα δούμε στην οθόνη ένα φάσμα χρωμάτων και αυτό επειδή η φωτεινή ακτίνα διαθλάται περνώντας μέσα από το πρισματικό γυαλί.
Ανάλογο φαινόμενο με τη διάθλαση δημιουργείται και με τη διάχυση του ηλιακού φωτός που ευθύνεται για το χρώμα του ουρανού την ημέρα. Εδώ το ρόλο της πρισματικής επιφάνειας παίζουν τα μικροσκοπικά σωματίδια που αιωρούνται στην ατμόσφαιρα και φυσικά η διάχυση εξαρτάται από το μήκος κύματος.
Καθώς το ηλιακό φως ταξιδεύει δια μέσου της ατμόσφαιρας, οι διάφοροι χρωματισμοί του διαχέονται επιλεκτικά εκτός της ηλιακής δέσμης. Το ιώδες που έχει μικρότερο μήκος κύματος διαχέεται περισσότερο από το ερυθρό που έχει μεγαλύτερο μήκος κύματος. Θα έπρεπε λοιπόν ο ουρανός να έχει ιώδες αλλά στην πραγματικότητα έχει γαλανό. Βασική αιτία είναι ότι το μάτι του ανθρώπου είναι περισσότερο ευαίσθητο στο γαλανό χρώμα παρά στο ιώδες, γι’ αυτό το χρώμα του ουρανού μας φαίνεται γαλανό και όχι ιώδες όπως πραγματικά είναι. Άλλο αίτιο της γαλανότητας του ουρανού ίσως να είναι η διάλυση του ιώδους χρώματος από όλα τα άλλα διαχεόμενα χρώματα.
Πολλές φορές βλέπουμε κατά τη δύση του ο ήλιος να έχει κόκκινο χρώμα. Αυτό οφείλεται στο ότι καθώς ο ήλιος βρίσκεται σε χαμηλά ύψη, επειδή τα χρώματα του φάσματος εκτός του κόκκινου διαχέονται περισσότερο, αφήνουν το κόκκινο που βρίσκεται στο τέλος του φάσματος να φαίνεται εντονότερο.
Το φως που έρχεται από τον Ήλιο είναι ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία και αποτελείται από τη σύνθεση πολλών διαφορετικών μηκών κύματος. Το ανθρώπινο μάτι έχει τη διακριτική ικανότητα να αναγνωρίσει το φάσμα που βρίσκεται στην περιοχή περίπου μεταξύ 400 και 700nm, που ονομάζεται ορατό φάσμα. Αν και το φως που έρχεται από τον Ήλιο εκ πρώτης όψεως φαίνεται λευκό, εντούτοις αποτελείται από πολλά χρώματα. Αυτό μπορούμε να το διαπιστώσουμε αν περάσουμε τις ακτίνες του φωτός μέσα από ένα πρίσμα, όπως για παράδειγμα είναι οι σταγόνες της βροχής και για αυτό το λόγο παρατηρούμε και το ουράνιο τόξο. Το μεγαλύτερο μήκος κύματος έχει το κόκκινο, ενώ το μικρότερο μήκος κύματος έχει το μοβ και τα υπόλοιπα χρώματα βρίσκονται ανάμεσά τους.
Καθώς το φως διέρχεται μέσα από την ατμόσφαιρα της Γης, η οποία αποτελείται από διάφορα συστατικά με κυριότερα το άζωτο και το οξυγόνο, τα φωτόνια (σωματίδια φωτός) σκεδάζονται ή εκτρέπονται από την πορεία τους από τα συστατικά της. Επειδή τα μόρια αυτά είναι πολύ μικρότερα από το μήκος κύματος του ορατού φωτός, το ποσοστό της σκέδασης εξαρτάται από το μήκος κύματος. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται σκέδαση Rayleigh.
Στη διαδρομή μέσα στην ατμόσφαιρα τα μεγάλα μήκη του φάσματος του φωτός (κόκκινο, πορτοκαλί) καταφέρνουν να τη διασχίσουν χωρίς να επηρεαστούν πολύ, ενώ αυτά με τα μικρότερα μήκη κύματος (μοβ, μπλε) σκεδάζονται προς όλες τις κατευθύνσεις από τα μόρια του αέρα. Έτσι, το μπλε χρώμα του φάσματος φτάνει στα μάτια μας από όλες τις κατευθύνσεις. Βέβαια, θα περιμέναμε το χρώμα του ουρανού να είναι μοβ και όχι μπλε, καθώς έχει μικρότερο μήκος κύματος. Αυτό όμως δε συμβαίνει για τρεις λόγους α) το μοβ έχει μικρή ένταση σε σχέση με τα υπόλοιπα χρώματα του φάσματος, β) τα μάτια είναι πιο “ευαίσθητα’’ στα τρία βασικά χρώματα (κόκκινο, μπλε, πράσινο) και γ) το μεγαλύτερο κομμάτι του μοβ απορροφάται στην ανώτερη ατμόσφαιρα και δεν προλαβαίνει να φτάσει στην επιφάνεια της Γης. Τέλος, το βράδυ που δεν υπάρχει το ηλιακό φως δε συμβαίνει αυτό το φαινόμενο (σκέδαση Rayleigh) και ο ουρανός έχει μαύρο χρώμα.
Πολλές φορές μπορεί κανείς να παρατηρήσει κοιτάζοντας προς τον ορίζοντα, ότι το χρώμα του ουρανού αρχίζει να εξασθενεί από το μπλε και να τείνει προς το λευκό. Αυτό συμβαίνει γιατί το φως από τον ορίζοντα έχει να διαγράψει μεγαλύτερη πορεία για να φθάσει προς το μέρος μας. Έτσι, έχει απορροφηθεί και σκεδαστεί περισσότερες φορές. Ακόμα η Γη παίζει ένα ρόλο σκεδαστή και αναναστή αυτού του φωτός. Ως αποτέλεσμα της αυξημένης αυτής σκέδασης, η κυριαρχία του μπλε μειώνεται.
Όταν ο Ήλιος δύει ή ανατέλλει το χρώμα του ουρανού έχει ένα πορτοκαλί-κόκκινο χρώμα. Αυτό συμβαίνει γιατί ο ηλιακός δίσκος βρίσκεται πολύ χαμηλά στον ορίζοντα, άρα το φως του θα χρειαστεί να διασχίσει μεγαλύτερο μήκος της ατμόσφαιρας για να φθάσει στον παρατηρητή. Κοντά στην επιφάνεια του εδάφους το πάχος του αέρα είναι μεγαλύτερο και εκεί υπάρχουν περισσότερα σωματίδια σκόνης, ρυπαντικές ουσίες και νεφοσταγονίδια. Τότε τα μικρά μήκη κύματος (μοβ, μπλε) έχουν διασκορπιστεί τελείως, λόγω σκέδασης και δε φτάνουν στα μάτια του παρατηρητή. Αντίθετα, τα μεγάλα μήκη κύματος (κόκκινο, πορτοκαλί) κατορθώνουν να “επιβιώσουν”’ και γι’ αυτό το λόγο ο ηλιακός δίσκος αποκτά το κόκκινο χρώμα.
Μερικές φορές ακριβώς πριν από την ανατολή ή τη δύση του Ηλίου και για ένα με δύο δευτερόλεπτα εμφανίζεται μια πράσινη λάμψη, καθώς τα μικρότερα μήκη κυμάτων διαθλώνται περισσότερο. Αν και η λάμψη μπορεί να περιλαμβάνει και άλλα χρώματα, η απόχρωση του πράσινου είναι αυτή που επικρατεί συνήθως.
- Αρχική εικόνα: Blue Village, Marc Chagall
