Της Ειρήνης Αϊβαλιώτου
«Όταν ο άνθρωπος χάνεται στον κόσμο, οι πράξεις του γίνονται παράλογες και άχρηστες», Ιονέσκο
Ένας περιπλανώμενος θίασος συναντάει στο δρόμο του δύο απλοϊκούς ανθρώπους που παίζουν «κορόνα – γράμματα». Μόνο που πάντα το νόμισμα δείχνει τη μια του πλευρά: κορόνα. «Έχουμε κοινό», αναφωνούν οι ηθοποιοί. Επιτέλους κοινό. Βαφτίζουν τα δύο ανθρωπάκια Ρόζενκραντζ και Γκίλντενστερν και τους προσκαλούν να ανεβάσουν όλοι μαζί το έργο 23 του Σαίξπηρ. Ποιο είναι αυτό; Μα φυσικά ο «Άμλετ». Οι δύο αυτοί ξεχασμένοι, χαμένοι και εγκλωβισμένοι στο μικρόκοσμό τους τύποι εγκαταλείπουν την ίδια στιγμή τη ρουτίνα του παιχνιδιού τους και με ξεναγό το θίασο και υλικό το σαιξπηρικό έργο οδηγούνται σε έναν ανεξερεύνητο κόσμο. Κατ’ επέκταση στη γνώση, την εμπειρία και την ενηλικίωση. Ο θεατής τους έχει ήδη παρακολουθήσει, καθώς εισέρχεται, να παίζουν το παράδοξο παιχνίδι τους. Με τη λέξη «κορόνα» να επαναλαμβάνεται δεκάδες φορές. Η εικόνα τους τέρπει και ξαφνιάζει.
Με τίτλο παρμένο απευθείας από την τελική σκηνή του «Άμλετ», η παράσταση «Ο Ρόζενκραντζ και ο Γκίλντενστερν είναι νεκροί», που παρουσιάζει η εταιρεία θεάτρου «Εν Δράσει», ενθουσιάζει κάθε βράδυ το κοινό στο θέατρο «Επί Κολωνώ».
Ο Ρόζενκραντζ και ο Γκίλντενστερν είναι οι φίλοι και συμφοιτητές του Άμλετ με τα αστεία ονόματα και τις αθώες φάτσες. Σε αυτούς τους δύο σχεδόν αφανείς ήρωες επέλεξε ο συγγραφέας Tom Stoppard να ρίξει φως και μάλιστα άπλετο. Ο Ρόζενκραντζ και ο Γκίλντενστερν σφραγίζονται από την ασημαντότητά τους. Αυτή η ασημαντότητα είναι που λειτουργεί εναντίον τους. Ζουν στην αυλή του Κλαύδιου, του πατριού και θείου του Άμλετ, που σφετερίζεται τον θρόνο της Δανίας. Ο Κλαύδιος τους καλεί να συνοδέψουν τον Άμλετ στην Αγγλία και να μεταφέρουν μαζί τους ένα κλειστό γράμμα, με το οποίο απαιτείται η άμεση εκτέλεσή του. Ο Άμλετ το αντιλαμβάνεται και αντικαθιστά το γράμμα με ένα νέο ζητώντας από τον Άγγλο βασιλιά να εκτελεστούν εκείνοι. Μέρες αργότερα, ο πρέσβης από την Αγγλία καταφτάνει στο παλάτι για να ανακοινώσει: «Ο Ρόζενκραντζ και ο Γκίλντενστερν είναι νεκροί».
Στο έργο του Tom Stoppard, λοιπόν, πρωταγωνιστές γίνονται αυτοί οι δύο χαρακτήρες, χαρακτήρες οι οποίοι δεν είναι σε θέση να κάνουν επιλογές που θα έχουν αληθινό αντίκτυπο στις ζωές τους. Δεν έχουν καν τον έλεγχο. Ενεργούν με βάση τη βούληση, τα τερτίπια και τις ιδιοτροπίες των άλλων χαρακτήρων. Ο συγγραφέας επικρίνει την παθητικότητά τους. Στην παράσταση, που σκηνοθετεί ο Δημήτρης Μυλωνάς, αυτό διαφαίνεται στη σκηνή της επιλογής των επιστολών. Η αναποφασιστικότητά τους τούς κοστίζει την ίδια τους τη ζωή. Στην ουσία γίνονται οι παράπλευρες απώλειες στον πόλεμο των άλλων.
Συμβατικοί και παραγκωνισμένοι από τον Σαίξπηρ, οι ήρωες αυτοί έρχονται πρώτη φορά στο προσκήνιο και μας καλούν να παρακολουθήσουμε τα πάθη του νεαρού Άμλετ μέσα από τα δικά τους μάτια. Με σύντομες εμφανίσεις των μεγάλων χαρακτήρων του έργου, του Άμλετ, του Κλαύδιου, της Γερτρούδης, του Πολώνιου, της Οφηλίας, του Οράτιου και αποσπάσματα διαλόγων από το κλασικό έργο, επιδιώκουν να ενώσουν αδέξια και κωμικά τα σπαράγματα από τις σκηνές του πρωτοτύπου. Οι δύο πρωταγωνιστές μπορεί να βρίσκονται σε σύγχυση για την ακριβή πρόοδο των γεγονότων, αλλά δε το βάζουν κάτω. Η δράση προχωρώντας γίνεται παράλογη, όμως όλα είναι δυνατόν να συμβούν. Άλλωστε, η τέχνη και η πραγματικότητα βρίσκονται σε σύγκρουση.
Μόνοι τους προσπαθούν να κατανοήσουν τις αιτίες των πραγμάτων και να υπάρξουν σε έναν κόσμο όπου κυριαρχεί το τυχαίο, η ίντριγκα και το αίμα. Απέναντι στην παντοδυναμία του παλατιού, κόντρα στην ασυδοσία της εξουσίας εκείνοι επιστρατεύουν το παιχνίδι, το χιούμορ, την επιστήμη, τη φιλοσοφία, την τέχνη και τελικά την ίδια την υποκριτική, καταστρώνοντας -μες στην παράξενη περιπέτειά τους- ένα νέο θέατρο εν θεάτρω με τη βοήθεια ενός περιπλανώμενου θιάσου.
Ερωτήματα, λογοπαίγνια, παραλογισμοί, ευφυείς διάλογοι και στοχασμοί τονίζουν την τυχαιότητα του κόσμου. Το παιχνίδι με τα νομίσματα στην έναρξη της παράστασης προκαλεί μια σειρά συλλογισμών. Τίποτα δεν συμπίπτει με το νόμο των πιθανοτήτων. Εν αγνοία τους ο Ρόζενκραντζ και ο Γκίλντενστερν, αφελείς, κωμικοτραγικοί, παιδαριώδεις, σαστισμένοι και εγκλωβισμένοι, εμπλέκονται σε μια δυσοίωνη κατάσταση.
Η παράλογη αυτή υπαρξιακή κωμωδία του Tom Stoppard, αποτελεί ένα ταξίδι ωριμότητας. Θίγει το αναπόφευκτο του θανάτου, το έλλειμμα επικοινωνίας, την αδυναμία αλληλοκατανόησης των ανθρώπων, την αδιαφορία για τον άλλο, το συναισθηματικό κενό. Ένα μεγάλο μέρος από τους διαλόγους λειτουργεί σε πολλαπλά επίπεδα. Η στάση των δύο προσώπων αποτελεί, τελικά, μια άρνηση: πρόκειται για την ανικανότητά τους να αναγνωρίσουν τη δίχως νόημα θέση τους. Ο Tom Stoppard τοποθετεί σε δύο πρόσωπα την αναπαράσταση της πολλαπλότητας. Εμμένοντας σε μια κατάσταση εναγώνιας μοιρολατρίας που υπερτερεί της διαφυγής, καταφέρνει να επιφέρει μια αδράνεια που αναδιπλώνεται στον εαυτό της ως ελεύθερη κωμική κίνηση, μακριά από οποιαδήποτε προσπάθεια διάσωσης.
Ο περίγυρο του Άμλετ συγκροτείται, από τον Σαίξπηρ, με πρόσωπα που σκιαγραφούνται με μεγάλη παραστατικότητα, όπως ο αυλικός Πολώνιος και η κόρη του Οφηλία, ο πιστός φίλος Οράτιος, ο ορμητικός Λαέρτης, δύο νεκροθάφτες, ένας όμιλος θεατρίνων και φυσικά το βασιλικό ζεύγος, οι δύο μοιχοί και εγκληματίες. Μέσα σ’ ένα διεφθαρμένο σύμπαν, όπου όλοι προσπαθούν να κρυφτούν και τελικά κανείς δεν μπορεί να κρυφτεί από κανέναν και τίποτα, όπου όλοι και όλα παρακολουθούνται, εκτυλίσσεται η ιστορία μιας γενιάς που συνθλίβεται από τα θλιβερά σφάλματα της προηγούμενης και τη δική της ανεξέλεγκτη εσωστρέφεια. Ο Άμλετ, προκειμένου να καταστρέψει το σάπιο βασίλειο της Δανιμαρκίας, πρέπει πρώτα να καταστρέψει τον εαυτό του και τους γύρω του… Σε έναν κόσμο βουτηγμένο στη διαφθορά, τη δουλοπρέπεια, τον πνευματικό αφανισμό, έναν ολοκληρωτικό κόσμο όπου όλοι και όλα τελούν υπό παρακολούθηση, δύο αθώοι τύποι μετατρέπονται σε Ιφιγένειες για να ξεδιπλωθεί η πλοκή ενός αριστουργήματος.
Παρόλο που το έργο του Στόπαρντ θεωρείται κάτι μεταξύ «Περιμένοντας τον Γκοντό» του Μπέκετ και Σαίξπηρ, παρόλο που εμπνέεται από τους σουρεαλιστές, θεωρείται ένα από τα αριστουργήματα του σύγχρονου θεάτρου. Με πνεύμα, κομψότητα και ψυχή σε όλα του τα επίπεδα.
Ξεφεύγει από ρεαλιστικούς χαρακτήρες, καταστάσεις και ό, τι είναι συνδεδεμένο με θεατρικές συμβάσεις. Ο Ροζ και ο Γκιλ είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος, όμοιοι και διαφορετικοί, αντιφατικοί, συναισθηματικά ευάλωτοι και φοβισμένοι απέναντι στο καινούργιο.
Τι σημαίνει άραγε να πεθαίνει ένας «μικρός χαρακτήρας», κάποιος ασήμαντος (τάχα!) άνθρωπος; Πόσο δυσδιάκριτοι είναι οι δευτερεύοντες ήρωες στη ζωή και στη λογοτεχνία;
«Θα επιστρέψουμε στην αρχή του θεάτρου, στον αυτοσχεδιασμό!», λέει ο θιασάρχης και με τον ιδιότυπο θίασό του μας θυμίζουν πόσο ειρωνικό, γοητευτικό και αστείο παιχνίδι είναι η ζωή!
Οι ηθοποιοί της παράστασης γνωρίζουν καλά τον «Άμλετ» και τον Σαίξπηρ γενικότερα, ενώ χαρακτηρίζονται από μια εξαιρετικά λεπτή αίσθηση του χιούμορ.
Ο Γκίλντενστερν / Γεράσιμος Γεννάτας έχει απεριόριστο κύρος και τεράστια ερμηνευτική δεινότητα. Αιφνιδιάζει και ενθουσιάζει.
Ο Ρόζενκραντζ / Γιώργος Παπαπαύλου είναι εκρηκτικός. Αποδεικνύει την κωμική του φλέβα και την ισχυρή θεατρική του προσωπικότητα.
Η Άννα Ελεφάντη φανερώνει για άλλη μια φορά τη λάμψη και το ταλέντο της. Έχει διαύγεια, στυλ και μεταδοτική ενέργεια.
Ο Θοδωρής Σκυφτούλης και ο Σπύρος Χατζηαγγελάκης είναι φυσικοί, ρεαλιστικοί, σύγχρονοι. Ο μεν Σκυφτούλης σαρωτικός, ο δε Χατζηαγγελάκης πιο αφαιρετικός.
Τα σκηνικά και τα κοστούμια της Δήμητρας Λιάκουρα είχαν κάτι από περιοδεύοντα θίασο. Δηλαδή μια επιτήδεια προσωρινότητα.
Πολύ ευεργετικοί για την παράσταση οι καλομελετημένοι φωτισμοί της Χριστίνας Θανάσουλα.
Εξαιρετικά πετυχημένη και έξυπνη βρήκα τη σκηνή κατά την οποία ο θίασος εντάσσει τον εξαιρετικό συνεργάτη του «Επί Κολωνώ», Πάνο Κουκουρουβλή από την κονσόλα του ήχου και του φωτισμού, στην παράσταση.
Στην κίνηση των ηθοποιών η Θάλεια Δήτσα έδωσε ενάργεια και ρυθμό.
Η μετάφραση του Ηλία Ακριβόπουλου είναι σύγχρονη, ζωντανή, μυώδης και πυκνή. Με την επιμέλεια και τη δραματουργική επεξεργασία από τον Δημήτρη Μυλωνά και την Άννα Ελεφάντη προέκυψε ένα κείμενο χειμαρρώδες, αφηγηματικά θεατρικό, επεξεργασμένο τόσο που ισορροπεί δεξιοτεχνικά ανάμεσα στο είναι και στο φαίνεσθαι, αποκαλύπτοντας με ευγλωττία και οικονομία τις ταλαντώσεις του έργου και των χαρακτήρων.
Η σκηνοθεσία του Δημήτρη Μυλωνά είχε πλούτο ιδεών και ευρημάτων (ίσως συνωστισμό ευρημάτων), συνύφανση έκρηξης, αλήθειας και δροσιάς. Θεωρώ πως ανοίγει προοπτική για τη δημιουργία μιας μετα-παράστασης. Σαν μια εικονογράφηση ενός κωμικού εφιάλτη, μιας πλασματικά διασκεδαστικής κατάστασης, τροφοδοτούμενης από παθητική ελπίδα, που υφίσταται μόνο για να καλύψει τη βαθύτερη οδύνη και την εδραιωμένη αμφιβολία.
Από τις πιο βαθιές και απροσδόκητες παραστάσεις που παίζονται φέτος στα αθηναϊκά θέατρα.
* Το έργο «Ο Ρόζενκραντζ και ο Γκίλντενστερν είναι νεκροί» πρωτοπαίχτηκε στο Fringe Festival του Εδιμβούργου το 1966 και έκτοτε αποτελεί μια από τις κλασικότερες κωμωδίες της σύγχρονης δραματουργίας. Βραβευμένος με Όσκαρ Σεναρίου για την ταινία «Ερωτευμένος Σαίξπηρ» και με τη σπουδαία διάκριση «PEN/Pinter», o Sir Tom Stoppard με την τσεχική καταγωγή, θεωρείται ο μεγαλύτερος σύγχρονος Βρετανός θεατρικός συγγραφέας, μετά τον Πίντερ.
* Υπενθυμίζω πως μετά την επιτυχία της πρώτης της παραγωγής, «Γράμματα αγάπης στον Στάλιν» του Juan Mayorga, η εταιρεία θεάτρου «Εν Δράσει» επέστρεψε στην Κεντρική Σκηνή του θεάτρου «Επί Κολωνώ» για να παρουσιάσει την κωμικοτραγική ιστορία των δύο νεαρών αυλικών του Άμλετ, δια χειρός Tom Stoppard “Ο Ρόζενκραντζ και ο Γκίλντενστερν είναι νεκροί”, το αριστούργημα του σπουδαίου Βρετανού συγγραφέα για περιορισμένο αριθμό παραστάσεων.
Συντελεστές
Μετάφραση: Ηλίας Ακριβόπουλος
Σκηνοθεσία: Δημήτρης Μυλωνάς
Επιμ. μετάφρασης – Δραμ/ργική επεξεργασία: Δημήτρης Μυλωνάς και Άννα Ελεφάντη
Σκηνικά – Κοστούμια: Δήμητρα Λιάκουρα
Φωτισμοί: Χριστίνα Θανάσουλα
Μουσική: Παύλος Κατσιβέλης
Επιμέλεια κίνησης: Θάλεια Δήτσα
Μακιγιάζ – Κομμώσεις: Λένια Saw
Illusion design & consulting: Κωνσταντίνος Καρυπίδης
Βοηθός σκηνοθέτη: Αναστασία Στυλιανίδη
Βοηθός σκηνογράφου: Κωνσταντίνα Μαρδίκη
Video trailer: Νίκος Παπαγγελής
Μουσική trailer: Λάμπρος Πηγούνης
Φωτογραφίες: Πάνος Μιχαήλ
Αφίσα: Παναγιώτης Βωβός
Επικοινωνία: Άρης Ασπρούλης
* Παίζουν:
Γκίλντενστερν: Γεράσιμος Γεννάτας
Ρόζενκραντζ: Γιώργος Παπαπαύλου
Θίασος: Θοδωρής Σκυφτούλης, Άννα Ελεφάντη, Σπύρος Χατζηαγγελάκης
Πληροφορίες
Tom Stoppard
“Ο Ρόζενκραντζ και ο Γκίλντενστερν είναι νεκροί”
Επί Κολωνώ
Κεντρική Σκηνή
Ναυπλίου 12 και Λένορμαν 94 – Κολωνός / 210.51.38.067
Κυριακή, Δευτέρα και Τρίτη 21.15 / Είσοδος: 15€ και 10€
Νέο video trailer: https://www.youtube.com/watch?v=xNweJI1pUKk
Άμλετ του Σαίξπηρ
Κεντρικός χαρακτήρας της ιστορίας είναι ο νεαρός πρίγκιπας Άμλετ, που έχει το ίδιο όνομα με τον πατέρα του, βασιλιά της Δανίας, ο οποίος πέθανε απροσδόκητα. Ο θείος του νεαρού Άμλετ, Κλαύδιος, ανεβαίνει στο θρόνο και παντρεύεται τη χήρα του αδερφού του, Γερτρούδη. Ο Άμλετ είναι δυσαρεστημένος από την άνοδο του θείου του στο θρόνο, τον οποίο θεωρεί πολύ κατώτερο και ανάξιο σύγκρισης με τον πατέρα του, και τον εσπευσμένο γάμο της μητέρας του, Γερτρούδης, με τον αδερφό του νεκρού συζύγου της.
Ένα βράδυ, στους νυχτοφύλακες του Κάστρου Έλσινορ εμφανίζεται ένα φάντασμα που μοιάζει στο νεκρό βασιλιά Άμλετ, εξαφανίζεται όμως πριν ακούσουν το μήνυμα που ήθελε να τους μεταφέρει. Ειδοποιείται ο πρίγκιπας Άμλετ και το φάντασμα επανεμφανίζεται και του αποκαλύπτει ότι ο πατέρας του δολοφονήθηκε από τον Κλαύδιο και τον διατάζει να πάρει εκδίκηση. Ο Άμλετ σχεδιάζει να αποκαλύψει την ενοχή του Κλαύδιου παριστάνοντας τον τρελό.
Από την τρέλα του Άμλετ έλκεται η προσοχή του Κλαύδιου και της Γερτρούδης, που βάζουν τους Ρόζεγκραντζ και Γκιλντεστέρν, παλιούς συμφοιτητές του Άμλετ, να τον παρατηρήσουν για να βρουν την αιτία της τρέλας του. Ο Πολώνιος, βασιλικός σύμβουλος, υποπτεύεται ότι αιτία της τρέλας του Άμλετ είναι η αγάπη του για την Οφηλία, την κόρη του. Ωστόσο, σε μια συνάντησή τους, όπου παρακολουθούνται, ο Άμλετ δε δείχνει να αγαπά την Οφηλία, καθώς της λέει να κλειστεί σε μοναστήρι.
Ο Άμλετ σχεδιάζει να ανεβάσει μια παράσταση που θα παρουσιάζει το φόνο του πατέρα του, σκοπεύοντας να ξεσκεπάσει τον Κλαύδιο. Κατά τη διάρκεια του έργου, ο Κλαύδιος αποχωρεί. Την κίνηση παρατηρεί ο Οράτιος, έμπιστος φίλος του Άμλετ, κι ο Άμλετ αποφασίζει να εκδικηθεί για το θάνατο του πατέρα του. Ετοιμάζεται να σκοτώσει τον Κλαύδιο, αλλά τον βρίσκει να προσεύχεται και σκέφτεται ότι αν τον σκοτώσει εκείνη τη στιγμή, ο Κλαύδιος θα πάει στον Παράδεισο, κάτι που δεν του αξίζει. Ωστόσο, όταν ο Άμλετ φεύγει, ο Κλαύδιος αποκαλύπτει ότι δεν προσευχόταν με πολλή ευλάβεια για κάτι.
Ο Άμλετ πηγαίνει να αντιμετωπίσει τη μητέρα του. Ακούγοντας ένα θόρυβο πίσω από μια κουρτίνα, τείνει το σπαθί του και κατά λάθος σκοτώνει τον Πολώνιο, που κρυφάκουγε. Φοβούμενος για την ασφάλειά του, ο Κλαύδιος στέλνει στην Αγγλία τον Άμλετ και μαζί τους Ρόζενγκραντζ και Γκίλντενστερν, με εντολή να τον σκοτώσουν. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού ο Άμλετ ανακαλύπτει τη δολοπλοκία και οδηγεί στο θάνατο τους δύο επίδοξους δολοφόνους του. Το πλοίο τους πέφτει στα χέρια πειρατών αλλά ο Άμλετ πληρώνοντας λύτρα, τελικά αφήνεται ελεύθερος.
Γεμάτη θλίψη, η Οφηλία τρελαίνεται και πνίγεται σε ένα ποτάμι. Από τη Γαλλία επιστρέφει γεμάτος οργή ο Λαέρτης, γιος του Πολώνιου κι αδερφός της Οφηλίας. Ο Κλαύδιος πείθει τον Λαέρτη ότι ο Άμλετ είναι υπεύθυνος για το θάνατο του Πολώνιου και, με την επιστροφή του Άμλετ στη Δανία, στοιχηματίζει ότι ο Άμλετ μπορεί να νικήσει στη μάχη τον Λαέρτη. Η μάχη όμως είναι στημένη: το σπαθί του Λαέρτη έχει δηλητήριο, όπως και το κρασί στο ποτήρι του Άμλετ.
Κατά τη διάρκεια της μάχης, η Γερτρούδη πίνει από το δηλητηριασμένο κρασί και πεθαίνει. Ο Λαέρτης καταφέρνει να τραυματίσει τον Άμλετ, αλλά λαβώνεται από τον ίδιο. Προτού ξεψυχήσει, αποκαλύπτει το σχέδιο δολοφονίας του Κλαύδιου εναντίον του Άμλετ. Ο Άμλετ, λίγο πριν αφήσει την τελευταία του πνοή από το δηλητήριο, καταφέρνει να σκοτώσει τον Κλαύδιο. Στη σκηνή καταφθάνει ο Φόρτινμπρας, ένας Νορβηγός φιλόδοξος πρίγκιπας που έρχεται εναντίον της Δανίας με το στρατό του. Ο Οράτιος αφηγείται όσα έχουν συμβεί κι ο Φόρτινμπρας διατάζει να αποδοθούν τιμές στο νεκρό Άμλετ.
