Γράφει η θεατρολόγος Μαρία Μαρή
Το Καλοκαίρι στη Λευκάδα είδαμε στο Κηποθέατρο «Άγγελος Σικελιανός» αφιέρωμα στον ποιητή με τίτλο «140 χρόνια Σικελιανός, ο Άγγελος της ποίησης» σε κείμενο και σκηνοθεσία του Γιάννη Φαλκώνη.
Πρόκειται για παράσταση βασισμένη στη ζωή και το έργο του Άγγελου Σικελιανού. Ο σκηνοθέτης και συγγραφέας του έργου είναι αλήθεια ότι έχει κάνει μια ενδελεχή έρευνα πάνω στη ζωή του Σικελιανού και την έχει παρουσιάσει με λεπτομέρεια, δηλώνοντας πόσο έχει καθορίσει η ιστορία της Ελλάδας τη ζωή του μεγάλου μας ποιητή και πόσο και εκείνος έχει ταυτιστεί μαζί της.
Η παράσταση παίζεται και φέτος στο Θέατρο «Αλκμήνη» με μια διαφορετική προσέγγιση και σκηνοθεσία και εκεί φαίνεται το μεγαλείο του ηθοποιού, όταν προσαρμόζει την ερμηνεία του ανάλογα με τη σκηνοθετική οδηγία και εν προκειμένω μιλώ για τη Γεωργία Ζώη και την Αλεξάνδρα Καρακατσάνη, που έπαιζαν και στη Λευκάδα.
Η ερμηνεία τους επέδειξε την πολυπλοκότητα της σκέψης τους και της ερμηνευτικής τους ικανότητας. Αντιλήφθηκαν ακριβώς την αναπροσαρμοσμένη πρόθεση του σκηνοθέτη, την υπηρέτησαν και αυτό θα μου επιτραπεί να πω ότι έχει μεγάλο βαθμό δυσκολίας.
Η παράσταση ξεκινά με τη μητέρα του Σικελιανού (Γεωργία Ζώη) και ένα καταπληκτικό νανούρισμα, που τραγουδά υπέροχα η ηθοποιός, στο μωρό της, τον Άγγελο που ήταν το έβδομο παιδί του καθηγητή γαλλικών Ιωάννη Σικελιανού και της Χαρίκλειας Στεφανίτση.
Στην οικογένειά του διδάχτηκε το αίσθημα της θυσίας και της αφοσίωσης. Ο θείος του ήταν φίλος του Καραϊσκάκη και όπλισε στρατεύματα στο Μεσολόγγι.
Από μικρός έχει γαλουχηθεί με τρυφερότητα, αγάπη και υψηλά ιδανικά για την ελευθερία του Έθνους, που θα στηρίζεται στην πνευματική καλλιέργεια και την παιδεία. Από νωρίς μελέτησε Όμηρο, Πίνδαρο, Ορφικούς και Πυθαγόρειους, λυρικούς ποιητές, προσωκρατικούς φιλοσόφους, Πλάτωνα, Αισχύλο, την Αγία Γραφή αλλά και τους ξένους λογοτέχνες.
Ο Άγγελος από νεαρός ταξιδεύει πολύ και στρέφεται από νωρίς στην ποίηση και το θέατρο. Κρατά πάντα σημειώσεις και αποτυπώνει τις σκέψεις του.
Η Εύα Πάλμερ (Αλεξάνδρα Καρακατσάνη), η οποία σπούδαζε, στο Παρίσι ελληνική αρχαιολογία και χορογραφία ήταν ένας σταθμός στη ζωή του, που τον καθόρισε και βέβαια και εκείνος καθόρισε ουσιαστικά την Εύα.
Αρχικά η Εύα, κόρη κροίσου της Αμερικής, γνωρίστηκε με την Πηνελόπη, την αδελφή του Άγγελου, που παντρεύτηκε τον αδελφό της Ισιδώρας Ντάνκαν.
Η Εύα είχε βαρεθεί την πολυτελή ζωή, τα ψέματα, την υποκρισία και ήταν έτοιμη να βυθιστεί στη λατρεία της Ελλάδας. Ήταν ένας αντισυμβατικός χαρακτήρας, όμως γυναίκα σπάνιας κομψότητας, που ερμηνεύει μοναδικά η Αλεξάνδρα Καρακατσάνη, με περίσσια ευγένεια, με χαριτωμένη κίνηση και με υψηλό όραμα.
Με το που άκουσε από την Πηνελόπη ένα ποίημα του Άγγελου κατάλαβε ότι έπρεπε να τον γνωρίσει οπωσδήποτε. Ερχόμενη με το τρένο από το Παρίσι, για να τον γνωρίσει διηγείται με ενθουσιασμό πώς πέταγε τα πλουμιστά και πανάκριβα ρούχα της από το παράθυρο, για να τα ξεφορτωθεί σαν βαρίδια, σαν τροχοπέδες μιας βαρετής κοσμικής ζωής.
‘Όταν έφτασε στην Ελλάδα απολαμβάνει τη φύση και τον αέρα της. Ξαπλώνει στην ύπαιθρο και την εισπνέει. Ήδη πριν συναντηθεί με τον ποιητή ήταν προετοιμασμένη για να τον δεχτεί.
Αυτόν και το όραμά του, τον πυρήνα, όπου θα συναντιούνται άνθρωποι, που θα γεφυρώνουν τις διαφορές ή και θα γίνονται οι ίδιοι γέφυρες ανάμεσα στους ανθρώπους, διασφαλίζοντας τις αξίες και τη διδασκαλία αυτών των αξιών.
Η γέφυρα αυτή των οραματιστών, μπορεί να γίνει μόνο διαμέσου της τέχνης και ο χώρος αυτής δεν μπορεί να είναι άλλος από το Μαντείο των Δελφών, το κέντρο της γης.
Η κινησιολογία των ηθοποιών είναι έντονη και εκφραστική, πολύ διαφορετική από την πρώτη φορά. Επιπλέον υπάρχουν συνδετικές σκηνές, που κάνουν το έργο να έχει μια μεγαλύτερη συνοχή και ροή.
Όταν η Εύα πρωτοείδε τον Άγγελο Σικελιανό, τη συνεπήρε η μορφή του, η φωνή του, η ευαισθησία του. Τον είδε σαν Έλληνα θεό.
Ο ηθοποιός (Αλέξανδρος Νταβρής) με το παράστημά του και τη δωρική του κίνηση ενέπνευσε από την αρχή δέος. Εκείνη ταυτίστηκε μαζί του. Ο τρόπος μόνο που τον κοίταγε ήταν χίλιες λέξεις. Τον άκουγε με προσήλωση μαθήτριας να της μιλά για την τέχνη και ότι μόνο αυτή μπορεί να ενώσει τους ανθρώπους και ειδικότερα το θέατρο, η τραγωδία.
Η Εύα αναζητούσε οδό προς το φως και τώρα καταλάβαινε ότι αυτό το φως ήταν εκείνος. Αυτός 22 χρονών και αυτή 32 δήλωνε ότι ήθελε να τον παντρευτεί. Εκείνος το απέφυγε μιας και θα πήγαινε μεγάλο ταξίδι στην Αίγυπτο όπου τον περίμεναν τα αδέλφια του, ο Έκτορας και ο Μενέλαος. Εκεί έγραψε τον Αλαφροΐσκιωτο. Εκεί κατάλαβε πόσο νοσταλγούσε την Ελλάδα.
Η Εύα και ο Άγγελος κοινωνούσαν τη ποίησή του και τη λατρεία και θαυμασμό για το μεγαλείο της Ελλάδας. Ο «Αλαφροΐσκιωτος» είναι σαν μια λυρική αυτοβιογραφία του έφηβου ποιητή, ένα ποίημα γεμάτο νεανική αίσθηση και ευδαιμονία, ένα θαυμαστό ξεχείλισμα ενός λυρισμού που αναβρύζει αθόλωτος και πλουσιοπάροχα από τις πιο γνήσιες και μυστικές πηγές.
Η Εύα τον περιμένει στη Λευκάδα μαζί με την Πηνελόπη (Γεωργία Ζώη), που παρατηρεί πόσο είναι ερωτευμένη και αφοσιωμένη αυτή η κοπέλα στον αδελφό της. Εκείνος ταλαντούχος της δίνει την ψυχή του σε λέξεις. Όταν γύρισε έμειναν μαζί στον Άη Νικόλα. Εκεί μεγάλωσε και το παιδί τους, ο Γλαύκος. Ο Άγγελος έχει υψηλό παράστημα. Εκείνη τον βλέπει σαν αητό, περήφανο, δυνατό. Στο Ακρωτήρι της Σαπφούς στη Λευκάδα ατενίζει από ψηλά τη θάλασσα και ο λόγος του είναι κάθετος, βαρύς, ρητορικός.
Η αρχαιοελληνική πνευματική ατμόσφαιρα απασχόλησε βαθιά τον Σικελιανό και συνέλαβε την ιδέα να δημιουργηθεί στους Δελφούς ένας παγκόσμιος πνευματικός πυρήνας ικανός να συνθέσει τις αντιθέσεις των λαών («Δελφική Ιδέα»), με τη συμπαράσταση και την οικονομική αρωγή της γυναίκας του Εύας Πάλμερ, δίνει πλήθος διαλέξεων και δημοσιεύει μελέτες και άρθρα.
Μιλά ένθερμα για το όραμά του προσπαθώντας να στρατολογήσει και άλλους σε αυτό. Παράλληλα, οργανώνει τις «Δελφικές Εορτές» στους Δελφούς με τις παραστάσεις του Προμηθέα Δεσμώτη (1927) και των Ικέτιδων (1930) του Αισχύλου να ανεβαίνουν στο αρχαίο θέατρο.
Οι Δελφικές Εορτές πραγματοποιήθηκαν το 1927 και διήρκεσαν δύο ημέρες, η απήχησή τους ήταν μεγάλη σε παγκόσμιο επίπεδο και οι κριτικές που ασκήθηκαν ήταν ή ενθουσιώδεις ή εντελώς αρνητικές.
Το 1930 έγιναν και Δεύτερες Δελφικές Εορτές και αυτές οδήγησαν σε οικονομική καταστροφή και χωρισμό του ζεύγους το 1934, αφού η Εύα Πάλμερ εγκαταστάθηκε από τότε στην Αμερική με τον γιο τους Γλαύκο και επέστρεψε μόνο μετά τον θάνατο του ποιητή.
Καταβάλλει ωστόσο επίμονες προσπάθειες για να κάνει γνωστό το έργο του στην Αμερική και παρά τη φιλοδοξία του ίδιου του Σικελιανού, ήδη από την περίοδο των Δελφικών Εορτών, προσπαθεί να κερδίσει διεθνές κύρος και να «ρυθμίσει τη συναλλαγή της καρδιάς του με την Ελλάδα, με τον κόσμον όλο».
Σε μια εκδρομή στη Συκιά Κορινθίας είχαν αγοράσει ένα παραθαλάσσιο οικόπεδα στην άκρη του πευκοδάσους του Πευκιά. Εκεί, ο Σικελιανός, σχεδίασε και κατασκεύασε την περίοδο 1912-1916 μια εξοχική κατοικία, που συνδυάζει το αρχαιοελληνικό πνεύμα με τους κίονες στην πρόσοψη, τη βυζαντινή τεχνοτροπία στα παράθυρα και την ενετική αρχιτεκτονική στα μπαλκόνια.
Η κατοικία στη Συκιά θα αποτελέσει τόπο συνάντησης εξεχουσών προσωπικοτήτων της διανόησης της εποχής, όπως ο Κωστής Παλαμάς, ο Κώστας Καρυωτάκης και ο Νίκος Καζαντζάκης.
Αργότερα λόγω χρεών θα το χάσουν, όμως θα παραμένει ένα σημαντικό εφαλτήριο του ποιητή. Τώρα το κτήριο αυτό περιλαμβάνεται στο ξενοδοχείο Sykion Resort, στη Συκιά Κορινθίας και προσωπικά θεωρώ κομβικό να παιχτεί η παράσταση στο χώρο αυτό, τον τόσο προσωπικό, που στέγασε το όραμα του Σικελιανού. Το φαντάζομαι ήδη σε μια μυσταγωγική βραδιά, όπως θα την ήθελε κι εκείνος στον τόπο που ζούσε.
Το 1912 υπήρξε μια άλλη κορυφαία ιστορική στιγμή της οποίας πρωταγωνιστής ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος με τον διπλασιασμό της Ελλάδος, μετά τους Βαλκανικούς πολέμους. Πεθαίνει από φυματίωση η αδελφή του ποιητή, η Πηνελόπη. Έχοντας χάσει αδελφή, αδελφό, πατέρα και μητέρα και έχοντας παρεξηγηθεί οι Δελφικές εορτές σαν κράχτης για την έλξη τουριστών, τελειώνουν όλα, ενώ του κατάσχεται και το σπίτι στη Συκιά Κορινθίας.
Έξι χρόνια μετά τον χωρισμό του με την Εύα, ο Σικελιανός (Γιάννης Γαβρίλης) παντρεύεται με την Άννα Καμπανάρη-Καραμάνη (Γεωργία Ζώη). Εξαιρετική η ερμηνεία του Γιάννη Γαβρίλη. Είναι απόλυτα στο ύψος ενός μεγάλου οραματιστή, εκφωνεί έναν υπέροχο λόγο που ακουμπά τον κόσμο. Κατά τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940 ο Άγγελος Σικελιανός μαζί με άλλους Έλληνες λογίους προσυπέγραψε την Έκκληση των Ελλήνων διανοουμένων προς τους διανοούμενους ολόκληρου του Κόσμου με την οποία αφενός μεν καυτηρίαζαν την ιταλική επίθεση εναντίον της Ελλάδας, αφετέρου δε διέγειραν την παγκόσμια κοινή γνώμη σε επανάσταση συνειδήσεων για κοινό νέο πνευματικό Μαραθώνα. Ο ηθοποιός, σοβαρός, μαχητικός, ευθύς, στιβαρός, ουσιώδης στην ερμηνεία του.
Ο Σικελιανός συναντιέται με τον Παλαμά, που είναι άρρωστος στο κρεβάτι και τον πλαισιώνει με σεβασμό και αγάπη. Αργότερα στο άκουσμα του θανάτου του Παλαμά συγκλονίζεται και γράφει το ποίημα που εκφώνησε στην κηδεία. Στον αποχαιρετισμό του ποιητή εμφανίστηκε κατακτητής Γερμανός και κατέθεσε στεφάνι, το οποίο ο Σικελιανός πέταξε μακριά με οργή κα μετά όλοι οι παρευρισκόμενοι απήγγειλαν τον Εθνικό Ύμνο.
Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, ο Σικελιανός διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην πνευματική αντίσταση του λαού, με κορυφαία εκδήλωση το ποίημα και το λόγο που εκφώνησε στην κηδεία του Παλαμά στις 28 Φεβρουαρίου του 1943.
Η υγεία του Σικελιανού έχει κλονιστεί, καθώς έχει πια μεγαλώσει, αλλά εκείνος πάντα γράφει ταγμένος στο όραμά του και την αγάπη του για την Ελλάδα.
Ο Σεφέρης έλεγε για τον άρρωστο Σικελιανό ότι «ο θάνατος χιονίζει πάνω του». Η Άννα τού συμπαραστέκεται με στοργή και δύναμη ψυχής, καθώς μέσα στον πόλεμο καλούνται να ζήσουν με ελάχιστα χρήματα. Παίρνει δε τα κείμενά του και τα στέλνει στην Εύα, που τα αναδημοσιεύει στην Αμερική.
Συγκλονιστική η σκηνή του θανάτου στο κρεβάτι με την Άννα πλάι του, η εκπνοή του και ο σπαραγμός της.
Το 1939 του απονεμήθηκε το Κρατικό Λογοτεχνικό Βραβείο του 1938 για το σύνολο του ποιητικού του έργου.
Το 1943-1945 ήταν πρόεδρος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών και υπήρξε μέλος του Ελληνοσοβιετικού Συνδέσμου.
Ό,τι και να έγραψε δεν απέκλινε από τις ρίζες της ελληνικής ποιητικής παράδοσης.
Ήταν πέντε φορές υποψήφιος για το Βραβείο Νομπέλ Λογοτεχνίας, χωρίς να το πάρει ποτέ. Το θεώρησε αδικία, όχι τόσο για εκείνον, αλλά για την Ελλάδα.
Μετά τον θάνατό του ποιητή το 1951, η Άννα Σικελιανού για να αντιμετωπίσει τα οικονομικά προβλήματα έμαθε να δουλεύει τον αργαλειό και ύφαινε κατά παραγγελία.
Η Γεωργία Ζώη πέρα από την υπέροχη ερμηνεία του νανουρίσματος και γενικά των παραδοσιακών τραγουδιών και του βυζαντινού ύμνου «Γλυκύ μου Έαρ» διαφοροποίησε την ερμηνεία της στους τρεις ρόλους , που είχε αναλάβει για την παράσταση αυτή. Υπέροχη ως Άννα Σικελιανού. Στάθηκε στον ποιητή, τον στήριξε, τον συντρόφευσε με αγάπη και στοργή στις τελευταίες δύσκολες στιγμές της ζωή του. Μια πραγματική σύντροφος, που διαλύθηκε όταν αυτός αρρώστησε και πέθανε.
Ο Άγγελος Σικελιανός πέθανε στην Αθήνα στις 19 Ιουνίου του 1951, σε ηλικία 67 ετών, η κηδεία του έγινε δημοσία δαπάνη στη Μητρόπολη Αθηνών και ενταφιάστηκε στο Α’ Νεκροταφείο, όπου τον ακολούθησε αργότερα και η Άννα.
Πρόκειται για μια παράσταση σωστά σκηνοθετημένη από τον Γιάννη Φαλκώνη, που είναι και ο συγγραφέας του έργου, με εξαιρετικούς φωτισμούς του Δημήτρη Κουτά, που διαχωρίζουν τον εσωτερικό, τον εξωτερικό χώρο, την ώρα της ημέρας, την ψυχολογία του ήρωα εξυπηρετώντας τις προθέσεις του σκηνοθέτη.
Πρέπει να αναφερθεί η μουσική για την παράσταση του Κυριάκου Σφέτσα, πάντα εντός κειμένου, να το ακολουθεί και να το αποκαλύπτει ηχητικά.
Παράσταση παρακαταθήκη, με εξέχουσες ερμηνείες, μια παράσταση που βιντεοσκοπημένη θα μπορούσε να διδάσκεται στα σχολεία σχετικά με το μεγάλο αυτό κεφάλαιο «Άγγελος Σικελιανός».
***
Η Γεωργία Ζώη παρουσιάζει το έργο του Γιάννη Φαλκώνη “Σικελιανός: Μέτρο πάντων ο άνθρωπος”
