Η Εβραϊκή Πρωτοχρονιά και η Ημέρα της εξιλέωσης

«Ρος Ασσανά». Rosh Hashanah είναι η Πρωτοχρονιά στα Εβραϊκά. Είναι κινητή εορτή, εκ του λόγου ότι το εβραϊκό ημερολόγιο είναι σεληνοηλιακό.

Έτος 5782: 6 Σεπτεμβρίου – 8 Σεπτεμβρίου 2021.

Έτος 5783: 25 Σεπτεμβρίου – 27 Σεπτεμβρίου 2022.

***

Ο εορτασμός είναι διήμερος και ξεκινά το δειλινό της πρώτης ημέρας του μήνα Τισρί (29 Σεπτεμβρίου το 2019, σύμφωνα με το Γρηγοριανό Ημερολόγιο) και λήγει το σούρουπο της μεθεπομένης ημέρας (1 Οκτωβρίου 2019, σύμφωνα με το Γρηγοριανό Ημερολόγιο). Το εβραϊκό σύστημα χρονολόγησης έχει ως αφετηρία του το έτος 3761 π.Χ., το υποτιθέμενο έτος κτήσεως του κόσμου από τον Θεό. Άρα, από σήμερα [27 Σεπτεμβρίου 2019] οι Εβραίοι γιορτάζουν την Πρωτοχρονιά του έτους 5775 από της κτήσεως του κόσμου.

Η Εβραϊκή Πρωτοχρονιά έχει έντονο θρησκευτικό χαρακτήρα, σε αντίθεση με τον κοσμικό χαρακτήρα της Πρωτοχρονιάς των χριστιανών. Είναι περίοδος προσευχής και μετάνοιας για τον πιστό, που πρέπει να ζητήσει συγχώρεση από συγγενείς και φίλους για τις αμαρτίες του της χρονιάς που φεύγει. Στις συναγωγές διαβάζεται η ιστορία του γενάρχη των Ιουδαίων Αβραάμ και ακούγεται ο μελαγχολικός και θρηνητικός ήχος του σοφάρ, ενός τελετουργικού οργάνου από κέρας κριαριού, που υπενθυμίζει στους πιστούς το περιστατικό της θυσίας του Αβραάμ και τους καλεί σε πνευματική επαγρύπνηση.

Οι Εβραίοι γιορτάζουν την Πρωτοχρονιά τρώγοντας ένα ειδικά φτιαγμένο τσουρέκι (challah), που συμβολίζει τη συνέχεια της ζωής, καθώς και μήλα βουτηγμένα σε μέλι, για να είναι γλυκό και υγιές το νέο έτος. Το τραπέζι περιλαμβάνει γεύματα με σπανάκι, μαυροφάσουλα, χουρμάδες, κολοκύθια και πράσο, τροφές που αναφέρονται στο Ταλμούδ. Το ποτό που κυριαρχεί είναι το κρασί. Ο παραδοσιακός χαιρετισμός του διημέρου είναι «Shanah Tovah» (Σανά Τοβά = Καλή Χρονιά).

***

Έβαλε το χέρι στην τσέπη της ποδιάς της, του έδωσε ένα μεγάλο κομμάτι φρέσκο ψωμί και του έδειξε το κανάλι. Ο Μπέντο την ευχαρίστησε και, καθώς εκείνη απομακρυνόταν, χτύπησε το μέτωπό του με το χέρι και μουρμούρισε, «Τασλίχ». «Απίστευτο, είναι Ρος Ασσανά - πώς το ξέχασα;». Γνώριζε πολύ καλά την τελετή του Τασλίχ. Για πολλούς αιώνες οι κοινότητες των Εβραίων τελούσαν μια ακολουθία για το Ρος Ασσανά πλάι στις όχθες τρεχούμενου νερού και στο τέλος της πετούσαν ψωμί στο νερό. Θυμήθηκε τα λόγια των Γραφών: «Ο Κύριος θα μας υποδεχτεί εν αγάπη. θα καλύψει τις ανομίες μας. Θα πετάξετε όλες τις αμαρτίες τους στα βάθη της θάλασσας». (Μιχαίας 7:19) – Απόσπασμα από «Το Πρόβλημα Σπινόζα» του Ίρβιν Γιάλομ

***

Η Εβραϊκή Πρωτοχρονιά έρχεται να θυμίσει στους πιστούς τη δημιουργία του κόσμου αλλά κυρίως είναι μία ευκαιρία να γυρίσουν πίσω τον χρόνο και να δουν τις καλές και τις κακές τους πράξεις. Να κάνουν μία ανασκόπηση των πράξεων και των λόγων τους και να ζητήσουν άφεση και συγχώρεση έτσι ώστε ο επόμενος χρόνος να τους βρει καθαρούς και εξαγνισμένους από κάθε αμαρτία. Στη διάρκεια του Ρος Ασσανά, ο Θεός αντιμετωπίζεται ως ο απόλυτος κριτής ο οποίος θα αποφασίσει για την τύχη του ανθρώπου μέσα στην επόμενη χρονιά.

Το Γιόμ Κιπούρ: Η Ημέρα της Εξιλέωσης

Οι περισσότεροι Εβραίοι επαναπροσδιορίζουν τις προτεραιότητες για τη χρονιά που έρχεται και προετοιμάζονται για το Γιόμ Κιπούρ, δηλαδή τη Μέρα του Εξιλασμού η οποία και αποτελεί μία από τις σημαντικότερες γιορτές του Ιουδαϊσμού. Εάν κάποιος είναι γραμμένος στη λίστα των Newsletters εβραϊκών οργανισμών, αυτές τις ημέρες θα βομβαρδίζεται από emails για ευχές και καθοδήγηση. Στο εβδομαδιαίο Newsletter του οργανισμού Jewish Women’s Archive, οι συντάκτες προτείνουν τις εξής τρεις ερωτήσεις εν όψει της νέας χρονιάς: 1) Τι θα ήθελες να είχες κάνει διαφορετικά τον περασμένο χρόνο και για ποιο πράγμα είσαι περήφανος; 2) Έπραξες σύμφωνα με τη συνείδησή σου και τις αρχές σου; 3) Τι ελπίζεις για τη νέα χρονιά;

Το Γιόμ Κιπούρ εορτάζεται:

Το 2021 από 15 έως και 16 Σεπτεμβρίου

Το 2022 από 4 έως και 5 Οκτωβρίου

Οι προσευχές

Οι συναγωγές γεμίζουν από πιστούς οι οποίοι προσεύχονται και ψέλνουν χωρία της Παλαιάς Διαθήκης. Εάν κάποιος επισκεφτεί μία συναγωγή την πρώτη ημέρα της Πρωτοχρονιάς, θα ακούσει να ψέλνουν όλοι μαζί ύμνους από τη Γένεση (κυρίως το μέρος όπου η Σάρα και ο Αβραάμ, έπειτα από χρόνια αγώνα για την απόκτηση ενός παιδιού καταφέρνουν να αποκτήσουν τον Ισαάκ) αλλά και προσευχές από το εβραϊκό βιβλίο προσευχών, το Mahzor.

Το Σοφάρ

Το Ρος Ασσανά έχει συνδεθεί με τον ήχο του σοφάρ. Το σοφάρ είναι το κέρατο κριαριού το οποίο ηχεί για να σημάνει την έναρξη της εβραϊκής Πρωτοχρονιάς. Ο ήχος του ακούγεται αρκετά θλιμμένος, σαν μία φωνή που κλαίει για να θυμίζει στους πιστούς τις αμαρτίες τους και την ανάγκη να κοιτάξουν βαθιά μέσα στην ψυχή τους.

Τα έθιμα και τα φαγητά

Το ρόδι έχει την τιμητική του κατά τη διάρκεια του Ρος Ασσανά. Τη δεύτερη νύχτα, οι πιστοί συνηθίζουν να τρώνε ένα «νέο, εξωτικό» φρούτο ή ένα φρούτο το οποίο έχουν να φάνε καιρό. Το ρόδι στη συγκεκριμένη περίπτωση αντιπροσωπεύει τη γονιμότητα και τις απεριόριστες δυνατότητες που θα υπάρξουν για την επόμενη χρονιά. Οι 613 σπόροι του ροδιού θυμίζουν τα 613 mitzvot (τις 613 θεϊκές εντολές).

Μήλα βουτηγμένα στο μέλι για μία νέα γλυκιά χρονιά, στρογγυλά τσουρεκάκια (τα λεγόμενα challah) που συμβολίζουν τον ατελείωτο κύκλο της ζωής, κολοκύθες, κεφάλια ψαριών, πράσα, παντζάρια και χλωρά φασόλια είναι μερικά από τα τυπικά πιάτα που θα βρεθούν σε ένα σεντέρ (εορταστικό τραπέζι). Το σεντέρ θα ξεκινήσει με το Kiddush (κιντούς), δηλαδή την ευλογία με κρασί, μία τελετουργία η οποία γίνεται τα Σάββατα από τους Εβραίους.

Το Τασλίχ (taslich)

Πριν από τη δύση του ηλίου της πρώτης ημέρας του Ρος Ασσανά, οι Εβραίοι θα κατευθυνθούν προς τη θάλασσα ή ένα μέρος με νερό το οποίο να έχει ψάρια. Εκεί θα πετάξουν τα κομμάτια ψωμιού τους, τα οποία συμβολίζουν τις αμαρτίες της περασμένης χρονιάς. Κατά τη διάρκεια της τελετής διαβάζεται το απόσπασμα από τον Μιχαία (7:19), οι ψαλμοί 118 και 130 καθώς και μία καμπαλιστική προσευχή. Το έθιμο ξεκίνησε τον 13ο αιώνα και η αρχή του ήταν εξαιρετικά δύσκολη καθώς βρήκε αντιμέτωπους τους ραβίνους της εποχής. Tο νερό συμβολίζει τη δημιουργία του κόσμου και της ζωής αλλά και τον εξαγνισμό της ψυχής.

H μουσική

Η λειτουργία του Ρος Ασσανά έχει εμπνεύσει τους καλλιτέχνες ανά τον κόσμο. Η προσευχή «Avinu Malkeinu» που σημαίνει «Ο Πατέρας μας, ο Βασιλιάς μας» ενέπνευσε τον Mogwai να γράψει το εικοσάλεπτο “My Father, my King”. O Leonard Cohen θα γράψει το “Who by Fire” βασιζόμενος στην προσευχή “Unetanah Tokef”.

Το κιμπούτς (kibbutz) της Ουκρανίας

Κάθε χρόνο από τον 19ο αιώνα, η περιοχή Uman της Ουκρανίας υποδέχεται εκατοντάδες χασιδικούς Εβραίους από όλο τον κόσμο, οι οποίοι γιορτάζουν το Ρος Ασσανά. Η συγκέντρωση αυτή ονομάζεται κιμπούτς και δεν έχει καμία σχέση με τις γνωστές κοινότητες κιμπούτς του Ισραήλ.

Οι ευχές

Στις εορταστικές κάρτες η ευχή που επικρατεί είναι “Shana Tova”, δηλαδή “Καλή Χρονιά”. Παρόμοιες ευχές που χρησιμοποιούνται είναι “L’ shana tova umetukah” που σημαίνει για μία νέα και γλυκιά χρονιά καθώς και “Gmar hatima tova”, δηλαδή ένα καλό σφράγισμα.