Του Παναγιώτη Μήλα
«Οι δρόμοι της Πόλης είχαν βουλιάξει από τα ελληνικά υπάρχοντα που πέταξαν οι Τούρκοι. Όλοι αυτοί οι τύποι που μπήκαν στα σπίτια μας, ήταν μαζεμένοι στις γωνιές και μοίραζαν τα «λάφυρα». Έβλεπες αυτούς τους ανθρώπους, με τα κουρελιασμένα ρούχα να φορούν κάτι ακριβό: Ένα χρυσό ρολόι, ολοκαίνουργια παπούτσια, ένα ακριβό καπέλο»…
Περιγραφές σαν την παραπάνω αλλά και με σκληρές λεπτομέρειες για το διήμερο 6 και 7 Σεπτεμβρίου 1955 έμαθα από πρώτο χέρι στη Λέσχη του Συλλόγου των Κωνσταντινουπολιτών, στην Καλλιθέα.
Εκεί στη Λέσχη είχε εξαιρετικά τραπέζια για πινγκ πονγκ και οι μονομαχίες κρατούσαν πολλές ώρες. Κυρίως τα Σαββατοκύριακα. Πηγαίναμε τότε στο Γυμνάσιο και στην παρέα μας ήταν παιδιά που είχαν νιώσει στο πετσί τους τη βαρβαρότητα του τουρκικού όχλου τη «Νύχτα των κρυστάλλων» της Κωνσταντινούπολης.
Εκείνη τη νύχτα – όπως μας έλεγε ο Γιώργος Λεύκαρος – «ο Μεντερές, ο Πρωθυπουργός, είχε βγει για επιθεώρηση στους δρόμους και έβλεπες το πλήθος των φανατισμένων Τούρκων να του φωνάζει: Αφέντη, δεν μας έμειναν ρόπαλα»!…
Όλα όσα συνέβησαν εκείνες τις δύο νύχτες τα συζητούσαμε για περισσότερες ώρες από όσες αφιερώναμε στο πινγκ πονγκ.
Από τότε έχουν περάσει 65 χρόνια. Σήμερα ο Γιώργος Λεύκαρος είναι Πρόεδρος του Συλλόγου Κωνσταντινουπολιτών και από τη νέα του θέση δίνει τη μάχη για να κρατήσει ζωντανή τη μνήμη εκείνης της εποχής στις νέες γενιές.
***
[Πατήστε “κλικ” επάνω στις φωτογραφίες για να τις δείτε μεγαλύτερες].
Με την ονομασία «Σεπτεμβριανά» έμεινε στην ιστορία το οργανωμένο πογκρόμ της νύκτας της 6ης Σεπτεμβρίου 1955 και της επόμενης ημέρας, που συνέβη στην Κωνσταντινούπολη, όπου καθοδηγούμενος τουρκικός όχλος προκάλεσε βίαια επεισόδια κατά των περιουσιών των Ελλήνων ομογενών, πλην όμως Τούρκων υπηκόων, καθώς και άλλων μη μουσουλμανικών μειονοτήτων, λεηλατώντας και πυρπολώντας ελληνικά καταστήματα, σπίτια, σχολεία και βεβηλώνοντας εκκλησίες ακόμα και νεκροταφεία δημιουργώντας τρομοκρατία και ανασφάλεια για τις μειονότητες.
Αφορμή έδωσε μια βομβιστική επίθεση στο πατρικό σπίτι του Κεμάλ Ατατούρκ στη Θεσσαλονίκη, που αποδείχτηκε στη συνέχεια ότι ήταν σκηνοθετημένη προβοκάτσια από την ίδια την τουρκική κυβέρνηση.
Πραγματική αιτία του πογκρόμ αυτού ήταν η εξέλιξη του Κυπριακού ζητήματος, η συγκυρία του οποίου μεθόδευσε την προβοκάτσια. Η κατάσταση έγινε ακόμη πιο δύσκολη για τους Έλληνες με την έναρξη του ένοπλου απελευθερωτικού αγώνα της Ε.Ο.Κ.Α. την 1η Απριλίου 1955. Οι εφημερίδες δημοσίευαν εμπρηστικά άρθρα και κατηγορούσαν τον Πατριάρχη Αθηναγόρα, επειδή δεν καταδίκαζε δημοσίως τον αγώνα της Ε.Ο.Κ.Α., διέσπειρε ψευδείς ειδήσεις περί δήθεν εράνων που διεξήγαν οι ομογενείς υπέρ των αγωνιζομένων Ελλήνων της Κύπρου και περί επικείμενης γενικής σφαγής που περίμενε τους Τουρκοκυπρίους στις 28 Αυγούστου 1955.
***
Στις 3 Σεπτεμβρίου 1955 η γυναίκα του Τούρκου Προξένου στη Θεσσαλονίκη κάλεσε Έλληνα φωτογράφο και του ζήτησε να φωτογραφήσει τον περίβολο του Προξενείου, το οποίο στεγάζεται δίπλα σε παλιό σπίτι, στο οποίο – όπως λένε – γεννήθηκε ο Μουσταφά Κεμάλ.
Τις φωτογραφίες τις ζήτησε ως «ενθύμιο», επειδή την επομένη επρόκειτο να αναχωρήσει για την Τουρκία. Τα μεσάνυχτα της 5ης προς 6η Σεπτεμβρίου εξερράγη βόμβα στον κήπο του τουρκικού Προξενείου, η οποία προκάλεσε μικρές μόνον ζημιές στα παράθυρα της παρακείμενης οικίας. Η βόμβα, όπως εξακριβώθηκε από τις έρευνες που έγιναν από τις ελληνικές αρχές και όπως απεδείχθη αργότερα στη δίκη των πρωταιτίων των γεγονότων [το 1961], μεταφέρθηκε από την Τουρκία από Τούρκο πράκτορα (Έλληνα υπήκοο από την Κομοτηνή) και τοποθετήθηκε από τον Τούρκο κλητήρα του Προξενείου.
***
Στις 4:00 το απόγευμα η τουρκική εφημερίδα «Ιστανμπούλ Εξπρές» κυκλοφόρησε σε έκτακτη έκδοση και δημοσίευσε τις φωτογραφίες της συζύγου του Τούρκου Προξένου φρικτά παραποιημένες, με τρόπο ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι στο σπίτι του “πατέρα των Τούρκων” είχε σημειωθεί μια τεράστια έκρηξη από βόμβα που είχαν τοποθετήσει οι Έλληνες.
Το γεγονός αυτό έδωσε το έναυσμα για την έναρξη των πρωτοφανούς αγριότητας οργανωμένων ανθελληνικών ταραχών στην Κωνσταντινούπολη, γνωστών με το όνομα «Σεπτεμβριανά του 1955».
Μόλις δόθηκε το σύνθημα, ο μαινόμενος τουρκικός όχλος ξεχύθηκε στους δρόμους της Πόλης και άρχισε να λεηλατεί καθετί το ελληνικό. Ασφαλώς, όμως, οι «αγανακτισμένοι» Τούρκοι πολίτες δεν έδρασαν αυθόρμητα.
Μέσα σε λίγες ώρες η ελληνική οικονομική δραστηριότητα καταστράφηκε σχεδόν ολοσχερώς, αφού τα σπίτια και οι περιουσίες των περισσότερων Ελλήνων και τα ιδρύματα της ομογένειας λεηλατήθηκαν.
***
Ο Σωτήρης Μισαηλίδης θυμάται:
«Βρισκόμασταν μόνοι στο σπίτι μόλις άρχισαν τα φοβερά γεγονότα. Είχε αρχίσει να σουρουπώνει, όταν ξαφνικά ακούσαμε ασυνήθιστο θόρυβο, ιδιαίτερα δυνατό. Φοβηθήκαμε, αλλά δεν μπορούσαμε να αντιδράσουμε. Ο θόρυβος δυνάμωνε συνεχώς και ο φόβος μας γινόταν εντονότερος. Στην κεντρική είσοδο είχα βάλει μια μεγάλη μπάρα, ενώ είχαμε κλείσει τα παράθυρα. Στο διπλανό σπίτι είχαν ήδη αρχίσει τη λεηλασία. Ακούσαμε φωνές να ζητάνε βοήθεια. Τελικά, μπήκαν από την πόρτα του κήπου. Την είχαν σπάσει με κασμάδες. Μόλις με είδαν, ρώτησαν με δυνατή φωνή και απειλητικό ύφος: «Τούρκοι είσαστε εσείς;». Όλοι απαντήσαμε: «Είμαστε Ρωμιοί μέχρι τα κεραμίδια». Τον ένα όροφο του σπιτιού τον λεηλάτησαν. Δεν άφησαν τίποτε στο πέρασμά τους. Έσπειραν τον πανικό και την καταστροφή. Έφυγα με τη γυναίκα μου για να γλιτώσουμε. Είχε πάθει σοκ και έκλαιγε ασταμάτητα. Στο δρόμο επικρατούσε πανικός, οι εκκλησίες είχαν λεηλατηθεί, τα σπίτια και τα καταστήματα είχαν γίνει κάρβουνο»…
***
Ο απολογισμός της δράσης του όχλου εκείνο το διήμερο ήταν φρικτός:
-Δολοφονήθηκαν 16 Έλληνες μεταξύ των οποίων και ο 90χρονος ιερομόναχος της μονής Βαλουκλή, Χρύσανθος Μαντάς, που ο όχλος τον έκαψε ζωντανό μέσα στο κελί του!
-Καταστράφηκαν 4.340 καταστήματα, 27 φαρμακεία, 21 εργοστάσια, 110 ξενοδοχεία και κέντρα, 2.600 σπίτια, καθώς και 26 σχολεία, όλα ελληνικά.
-Ερειπώθηκαν και βεβηλώθηκαν 73 εκκλησίες, με κειμήλια τεράστιας αξίας, οκτώ αγιάσματα και τρία μοναστήρια.
-Συλήθηκαν χριστιανικά κοιμητήρια και ξεθάφτηκαν νεκροί. Με ανατριχίλα περιγράφεται η εικόνα του ξεθαμμένου λειψάνου του Χρ. Ηλιάσκου στο Κοιμητήριο του Σισλή, που είχε ταφεί μόλις προ 2 ημερών.
– Βεβηλώθηκαν οι τάφοι Πατριαρχών.
– Βασανίστηκαν μέχρι θανάτου κληρικοί και διαπομπεύθηκαν άλλοι. Συγκεκριμένα, ο Επίσκοπος Παμφίλου Γεράσιμος ξυλοκοπήθηκε μέχρι θανάτου, ενώ ο Μητροπολίτης Ηλιουπόλεως Γεννάδιος παραφρόνησε και έπειτα από λίγο πέθανε. Επίσης, πολλοί ιερείς γυμνώθηκαν και διαπομπεύθηκαν στους δρόμους, πιεζόμενοι να φωνάζουν πως «Η Κύπρος είναι τουρκική».
***
Η τιμωρία των ενόχων
Πέντε χρόνια αργότερα, το 1961, ο πρωθυπουργός των «Σεπτεμβριανών», Αντνάν Μεντερές, ο υπουργός Εξωτερικών Φατίν Ζορλού και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Τζελάλ Μπαγιάρ, οδηγήθηκαν στο εδώλιο με κατηγορίες μεταξύ των οποίων και «η ενθάρρυνση των ταραχών του 1955».
Για τους βανδαλισμούς τους επιβλήθηκε ποινή φυλάκισης 6 μηνών, που σημαίνει πως η τουρκική κυβέρνηση αναγνώρισε τη σκηνοθεσία της Θεσσαλονίκης και το έγκλημα εις βάρος των Ελλήνων της Πόλης.
Για τις άλλες κατηγορίες καταδικάστηκαν σε απαγχονισμό.
Ο Τζελάλ Μπαγιάρ καταδικάστηκε σε θάνατο το 1961, αλλά η ποινή του μετατράπηκε σε ισόβια, εξαιτίας της ηλικίας του. Αφέθηκε ελεύθερος σε ηλικία 83 ετών με τη γενική αμνηστία του 1966. Πέθανε στην Κωνσταντινούπολη το 1986, σε ηλικία 103 ετών.
***
[Πατήστε “κλικ” επάνω στις φωτογραφίες για να τις δείτε μεγαλύτερες].
Εν τω μεταξύ η Εφορία της Πόλης απαγόρευσε από την αρχή του έτους 1963 στους Έλληνες υπηκόους την εξόφληση των οφειλών τους με δόσεις και ζήτησε την προκαταβολή των φόρων του έτους 1964. Επιπλέον, η διαδικασία χορήγησης της άδειας παραμονής, που ίσχυε από το 1930, με έκδοση ειδικού δελτίου αντικαταστάθηκε με την υποχρέωση έκδοσης ελληνικού διαβατηρίου το 1962 και τη χορήγηση άδειας παραμονής, όπως συνέβαινε για τους υπόλοιπους αλλοδαπούς.
Με τον τρόπο αυτό οι τουρκικές Αρχές ανάγκασαν πολλούς Έλληνες της Πόλης να εγκαταλείψουν τα πάντα και να γυρίσουν στην Ελλάδα για να αρχίσουν της ζωή τους «από το μηδέν».
***
Ο συμμαθητής μου που δεν μπορούσαν να προφέρουν το επώνυμό του
Έτσι το 1963 μεταξύ των συμμαθητών μου στο ΣΤ’ Γυμνάσιο Αρρένων της Αθήνας ήταν και ένας από αυτούς που εξαναγκάστηκαν να φύγουν.
Το όνομά του Κωνσταντίνος Ουργκιουπλούογλου.
Ήταν ο μοναδικός μαθητής που σηκωνόταν για να εξετασθεί χωρίς να ακούσει το όνομά του. Όταν ο καθηγητής άνοιγε τον κατάλογο και άρχιζε να διαβάζει δεν μπορούσε να πει παρά μόνο την πρώτη συλλαβή… Έτσι ο Κωνσταντίνος πήγαινε μόνος του για τα περαιτέρω…
***
Από τον Κωνσταντίνο έμαθα πολλά για τα «Σεπτεμβριανά του 1955». Πάντα μιλούσε με ψυχραιμία και χωρίς διάθεση εκδίκησης. Μου έκανε μεγάλη εντύπωση αυτό το γεγονός. Μάλιστα στην πολυήμερη εκδρομή που κάναμε στην τελευταία τάξη του γυμνασίου, είχα την ευκαιρία να διδαχτώ πολλά από τον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπιζε όλα όσα συνέβησαν στην οικογένειά του και στον Ελληνισμό της Πόλης.
Ο Κωνσταντίνος πέρασε στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο και έγινε διακεκριμένος Φυσικός. Μάλιστα το 2010 πρωτοστάτησε στην Κίνηση «Ώρα Ευθύνης» η οποία είχε ως στόχο τη συγκέντρωση υπογραφών από τους βιαίως Εκπατρισθέντες με κύριο αίτημα την άμεση διεξαγωγή εκλογών σε όλα τα Ιδρύματα της Ομογένειας στην Πόλη.
Καθηγητές πανεπιστημίων, εκπαιδευτικοί, λογοτέχνες, καλλιτέχνες, δικηγόροι, επιστήμονες διαφόρων ειδικοτήτων, στελέχη επιχειρήσεων και άλλοι πολλοί διακεκριμένοι Πολίτες και κυρίως άνθρωποι που έχουν ζήσει το μεγαλύτερο κομμάτι της ζωής τους στην Πόλη, προσφέροντας με διάφορους τρόπους στα κοινά της ομογένειας, στήριξαν αυτή την Κίνηση.
***
Σήμερα ο Κωνσταντίνος Ουργκιουπλούογλου εξακολουθεί να μάχεται για την με κάθε τρόπο αποκατάσταση της αδικίας.
***
Η Δέσποινα Ισαακίδου γράφει:
«Εκείνο το βράδυ, ένας φίλος του πατέρα μου Τούρκος, ήρθε να μας ειδοποιήσει ότι θα συμβεί κάτι πολύ κακό. Ήρθε ταραγμένος και έντρομος από το σπίτι του, που βρισκόταν σε περιοχή τρεις ώρες μακριά από το δικό μας. Οι φόβοι του επαληθεύτηκαν μόλις άρχισε να σουρουπώνει. Ακούστηκαν βουητά και φασαρία από μακριά. Όλοι αναρωτιόμασταν για τους θορύβους και δεν θέλαμε να πιστέψουμε ότι τα λόγια του φίλου μας θα έβγαιναν αληθινά. Μετά από λίγα λεπτά, οι βάνδαλοι εισέβαλαν στο σπίτι μας. Άρχισαν να σπάνε, να καίνε και να καταστρέφουν ό,τι έβρισκαν μπροστά τους. Στο σπίτι μας έμειναν μόνοι οι τέσσερις τοίχοι. Κινδύνεψε, όμως, και η ίδια μας η ζωή. Εμένα και τη μητέρα μου αποπειράθηκαν να μας βιάσουν. Μας κυνηγούσαν μέσα στο σπίτι και όταν μας έπιασαν άρχισαν να μας σκίζουν τα ρούχα. Φώναζα, «βοήθεια, μάς σκοτώνουν». Ευτυχώς, ένας γείτονας από το απέναντι σπίτι μάς έσωσε. Ο αδελφός μου, τρομοκρατημένος πήδηξε σε διπλανή οικοδομή από ύψος έξι μέτρων. Την επόμενη μέρα το βρήκαμε λιπόθυμο και τραυματισμένο σοβαρά στο κεφάλι. Ο μικρότερος αδελφός μου έπαθε ψυχολογικά προβλήματα και πέρασε μια δεκαετία για να συνέλθει»…
***
Κατά τη διάρκεια των Σεπτεμβριανών, στην Κωνσταντινούπολη και τη Σμύρνη, βιάστηκαν εκατοντάδες Ελληνίδες. Για ευνόητους λόγους αναφέρθηκαν 200 βιασμοί, αλλά από κύκλους της ελληνικής μειονότητας, υπολογίστηκαν σε δύο χιλιάδες οι Ελληνίδες – ηλικίας από έξι μέχρι 80 χρονών – που μεταφέρθηκαν στο νοσοκομείο του Βαλουκλή για περίθαλψη. Μερικές από αυτές παραφρόνησαν…
***
Πέρασαν 65 χρόνια από τότε. Πονάμε για την αδικία. Δεν ξεχνάμε…
