Σχεδόν πάντα ξεκινάς από ένα προσωπικό βίωμα. Αυτό όμως είναι μόνον η αφετηρία. Γνωρίζεις κάποτε στο Σαν Φρανσίσκο έναν άνθρωπο, ταλαιπωρημένο από ασθένειες, με συνεχείς αιμοκαθάρσεις, που τραυματίζεται βαριά, επιπλέον πάσχει από διαβήτη και χάνει την όρασή του. Κάποια μέρα αποχαιρετά όλους τους φίλους του με μια επιστολή, μπαίνει σε ένα ταξί, λέει στον ταξιτζή να τον πάει μέχρι την άκρη της γέφυρας του Γκόλντεν Γκέιτ. Από εκεί πηδά στο νερό… Με τον Τσαρλς γευματίζατε μαζί, Μάρκετ και Νόε γωνία στο Σαν Φραντσίσκο. Του άρεσαν οι χωριάτικες σαλάτες, του έκανες μαθήματα ελληνικών. Πολλές φορές ο Τσαρλς έλεγε πως ήθελε να ζει στην Ελβετία για να μπορεί να έχει το δικαίωμα στην αξιοπρέπεια…
Αυτή είναι μια προσωπική ιστορία του σκηνοθέτη Χρήστου Δήμα, που μέσα του μετουσιώθηκε σε λογοτεχνικό και θεατρικό έργο. Την επεξεργάστηκε και το κείμενο που προέκυψε έμοιαζε αρχικά με κινηματογραφικό σενάριο και κατόπιν μετατράπηκε σε μονόλογο ή, τέλος πάντων, σε κάτι σαν μονόλογο, όπως λέει ο ίδιος ο σκηνοθέτης. Ένα ολοκληρωμένο θεατρικό έργο, θα έλεγα εγώ. Ένα θεατρικό έργο με ρόλο για μια σπουδαία πρωταγωνίστρια. Κι αυτήν τη βρήκε ιδανικά στο πρόσωπο της Άννας Μαρίας Παπαχαραλάμπους. Έβγαλε μια οδυνηρή ιστορία από ένα κρυφό δωμάτιο της ψυχής του και την έλουσε στο φως.
Μια εξελιγμένη κοινωνία θα πρέπει να αναγνωρίζει και κατ’ επέκταση να σέβεται την αρχή της αυτονομίας, την αρχή της αυτοδιάθεσης του ατόμου καθώς κι άλλες προσωπικές ελευθερίες.
Στο θάνατο οφείλουμε να προσδίδουμε ποιότητα και αξιοπρέπεια. Ο χρόνος, η ζωή, η φθορά, η απώλεια, το τέλος είναι θέματα τα οποία ο καθένας τα διαπραγματεύεται μέσα του με το δικό του τρόπο.
Τα τελευταία χρόνια έγιναν προσπάθειες για τη νομιμοποίηση της ευθανασίας με επιχειρήματα τον οίκτο προς τον άνθρωπο που υποφέρει, τη θυσία για χάρη του κοινωνικού συνόλου και την απαξία της ζωής. Και πάλι όμως στους ισχυρισμούς αυτούς προκύπτει το ερώτημα αν ο άνθρωπος, ειδικός ή όχι, έχει δικαίωμα να επιβουλεύεται τη ζωή του συνανθρώπου του και να του δώσει ένα τέλος εύκολο και γαλήνιο.
Ηθικό πρόβλημα προκύπτει, επίσης, όταν κάποιος πάσχων ζητήσει ο ίδιος να του επιβληθεί ευθανασία: Ο περίγυρός του επιτρέπεται, με την ηθική και όχι με την αυστηρά νομική, έννοια να πράξει ανάλογα, συναινώντας στην κατ’ απαίτηση του πάσχοντος ευθανασία; Το ζήτημα προσεγγίζεται δύσκολα και παραμένει, τόσο ηθικά όσο και νομικά, ανοικτό.
Η «Αθανασία» παίρνει θέση αλλά η θέση είναι προσωπική κατάθεση. Η συγκεκριμένη παράσταση αποτελεί μια απόπειρα να ξορκίσουμε τους δικούς μας δαίμονες μέσα μας και να εκτεθούμε στο φόβο της δική μας μελλοντικής μοναξιάς και πιθανής αδυναμίας, της ανημπόριας που καραδοκεί στον καθένα μας.
Η ζωή δεν είναι υποχρέωση, είναι δικαίωμα. Ζωή δίχως ελευθερία αξίζει; Στις μέρες μας δεν είναι σπάνιο να ακούγεται η φωνή ανθρώπων που δικαιωματικά διεκδικούν να βουβαθούν, να διαφύγουν από το βάρος μιας ζωής δίχως ποιότητα και ελπίδα, να αναπαυτούν, να βάλουν τέλος, να βρουν τη δική τους σανίδα σωτηρίας στην απελπισία. Να καταφύγουν σε ένα λυτρωτικό και ευεργετικό θάνατο.
Tο κείμενο έχει μια διαλογική σχέση με την εικόνα και ταυτόχρονα προβάλλονται κινηματογραφικά σχόλια μέσα στην παράσταση. Μια ιδανική σύμπραξη εικόνας και λόγου με την καθοριστική συμμετοχή δύο εξαίρετων ηθοποιών στους δευτερεύοντες ρόλους, των Δήμητρας Λημνιού και Νίκου Βαρδάκα.
Την ανάμνηση της ηρωίδας, που θαυμάσια υποδύεται η Άννα Μαρία Παπαχαραλάμπους, την παίρνει ο αέρας της επαύριον. Τα μυστικά της, τους πόνους της, τις διαψεύσεις της, τα δεινά της, τις προδοσίες που της δόθηκαν, όλα τυλιγμένα σε μια χλωμή μορφή, αφοπλιστική και ενίοτε αστεία. Καθηλωμένη σε αναπηρικό καροτσάκι, η νέα γυναίκα που ξεκίνησε με όνειρα και προοπτικές, εξυψώνει με τη στάση της το σεβασμό, την υπόσχεση και τον όρκο σε υπέρτατο αγαθό.
Μια γυναίκα ακινητοποιημένη διεκδικεί το δικαίωμα να «φύγει» με αξιοπρέπεια… Μια διαδρομή σε χώρους, σε χρόνους και σε πρόσωπα… Πότε με σάτιρα, άλλοτε με συγκίνηση. Η φωνή της γυναίκας μερικές φορές παραπέμπει σε μουσική κι άλλες στιγμές σε σινεμά… Η ακινησία της ίσως να θυμίζει κάτι από παράξενη χορογραφία. Η “Αθανασία” δεν είναι ακριβώς μια παράσταση για την Ευθανασία. Δεν είναι μια ωδή στην Αθανασία. Είμαστε εμείς, που λυγίζουμε κάτω από το βάρος της όποιας αρρώστιας και ψάχνουμε τον τρόπο να παίξουμε το παιχνίδι με τους δικούς μας όρους και όχι με το τι επιβάλλει η λογική και το πρέπει…
Η Άννα Μαρία Παπαχαραλάμπους με την ερμηνεία της δημιουργεί έναν κατακλυσμό συναισθημάτων που κάνει και τους πιο σκληρούς θεατές να λυγίσουν από τη συγκίνηση. Η ηρωίδα της, παρά το εγκλωβισμένο σώμα της, διατηρεί ένα πνεύμα οξυδερκές, ζωντανό και αεικίνητο.
Ρόλος δύσκολος και απαιτητικός ο συγκεκριμένος, που τον υπηρετεί η ηθοποιός με μοναδικά εκφραστικά μέσα το πρόσωπο και τη φωνή. Η αφήγησή της, με την πειστικότητα και την ευαισθησία της, μαγεύει, ενώ η λιτότητά της είναι υποδειγματική.
Το κείμενο που προοριζόταν αρχικά από τον Χρήστο Δήμα για σενάριο μεγάλου μήκους ταινίας με οχτώ χαρακτήρες – ηθοποιούς και δεκαοχτώ χώρους γυρισμάτων, τελικά μεταμορφώθηκε σε μια σπουδαία θεατρική παράσταση, που αξίζει να παρουσιαστεί ξανά, ειδικά σε κλειστό χώρο. Μπορεί αρκετά δάκρυα να κύλησαν από τα μάτια μας, αλλά δεν του λείπει η ελπίδα, το καυστικό χιούμορ και το θάρρος, γι’ αυτό θα το παρακολουθούσαμε και πάλι με ευχαρίστηση.
* Η παράσταση “Αθανασία” παρουσιάστηκε στα Αισχύλεια 2014, ενώ το χειμώνα του 2014 είχε παιχτεί στο Ίδρυμα “Μιχάλης Κακογιάννης”.
Συντελεστές
Κείμενο – Σκηνοθεσία – Κινηματογράφηση: Χρήστος Δήμας
Φωτισμοί: Γιώργος Αργυροηλιόπουλος
Σκηνικά: Ιουλία Σταυρίδου
Κοστούμια: Νινέτα Ζαχαροπούλου
Μουσική: Θέμης Καραμουρατίδης
Μοντάζ: Γιάννης Μάρης
Βοηθός Σκηνοθέτη: Στέλλα Χαριτοπούλου
Παίζουν: Άννα Μαρία Παπαχαραλάμπους, Δήμητρα Λημνιού, Νίκος Βαρδάκας
