Πάνω: Φωτογραφίες: Αλέξανδρος Οικονόμου
«Ζόρικο πράγμα η αλήθεια. Μπορεί η αλήθεια να σκοτώσει». Με κωμικότητα, αντίληψη και ποίηση ο Σωσίας διά στόματος του Δημήτρη Ήμελλου εκφέρει τα άξια λόγια στην ορχήστρα της Επιδαύρου. Και στο τέλος διατυπώνει με εμβρίθεια το πικρά σοφό: «Για περιπτώσεις σαν κι αυτή πάντα καλύτερη η σιωπή».
Πρώτος εμφανίστηκε ο Κωνσταντίνος Γιαννακόπουλος, λίγα λεπτά πριν από την έναρξη της παράστασης “Αμφιτρύων” του Μολιέρου, και σαν φαντασιακή φιγούρα που δραπέτευσε από παραμύθι, πήρε θέση στο θώκο. Ήχοι ζώων ακούγονται από παντού και ενώνονται με τον κούκο, τον γκιώνη και το αηδόνι του δάσους. Αθόρυβα ανακατεύονται με τους καθυστερημένους θεατές ένας ένας και οι άλλοι πρωταγωνιστές και κάθονται περιμετρικά στο κοίλον. Όλοι πρωταγωνιστές ενός καλοκαιριάτικου ονείρου, και οι δεκατρείς. Δεκατρείς ήταν. Όσοι ακριβώς χρειάζονται γι’ αυτό το χαρμόσυνο παιχνίδι. Το γαϊτανάκι. Παιχνίδι που δανείζεται από την πολύχρωμη ποικιλία της ζωής. Στο κέντρο της ορχήστρας ένας μεγάλος ξύλινος στύλος, από την κορυφή του οποίου κρέμονται αόρατες μακριές κορδέλες. Κορδέλες που λέγονται γαϊτάνια και δίνουν το όνομά τους στο παιχνίδι. Οι ηθοποιοί χορεύουν, περιστρέφονται, εναλλάσσονται, γυρνούν έναν τροχό, οι νοητές κορδέλες εμπλέκονται στο στύλο και η ατμόσφαιρα αρχίζει να θυμίζει αποκριάτικο πνεύμα και να μυρίζει γιορτή καραμέλας γύρω από καρουζέλ. Τα γήινα χρώματα που κυριαρχούν αντιπροσωπεύουν το λυκαυγές και το λυκόφως και οι ανθρώπινες φιγούρες φέρνουν στο νου ζωγραφιστά γλυπτά αγαλματίδια σε μεσαιωνικό αστρονομικό ρολόι. Ύστερα βγαίνουν τα δρύινα κουτιά, που είναι γεμάτα νότες. Το shruti box προέρχεται από την Ινδία όπου το χρησιμοποιούσαν οι γητευτές των φιδιών. Είναι ένα μικρό αρμόνιο, ένα μουσικό όργανο – νάνος, που χωράει μέσα σε μια τσάντα με χερούλια και μεταφέρεται στον ώμο του μουσικού. Σπάνιο είδος. Μόνο μια ιδιαίτερη κι αλλόκοτη φαντασία θα σκεφτόταν να το αναζητήσει και να το εντάξει σε παράσταση στo αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου. Όπως αυτή του σκηνοθέτη – μάγου Λευτέρη Βογιατζή. Άλλωστε ο Λευτέρης Βογιατζής πιστεύω πως ωριμάζει αθώα, αθόρυβα και όμορφα, όπως κάθε μεγαλοφυΐα.
Ο Δίας του Νίκου Κουρή, αβρός, ερωτικός κι ερωτευμένος, παθιασμένος, διεκδικητικός, εύγλωττος, δημαγωγός και άρπαγας με την αλαζονεία του ύψιστου θεού θα κατακτήσει την καρδιά και το κορμί της ανυποψίαστης Αλκμήνης. Κι ύστερα με αμετανόητη έπαρση θα διατυμπανίσει: «Και με τον Δία μια μοιρασιά δεν είναι κάτι που ατιμάζει».
Ο φτερωτός Ερμής εμφανίζεται βαδίζοντας πάνω σε ξυλοπόδαρα, ακροβάτης και σωσίας του… Σωσία, εξουσιαστής σκληρός, κυνικός, βίαιος, πολυπρόσωπος, πονηρός. Στα μέρη όπου ο Ερμής του Χρήστου Λούλη και ο Σωσίας του Δημήτρη Ήμελλου συνυπάρχουν επί σκηνής, το φαρσικό στοιχείο απογειώνεται και το έργο παίρνει ρυθμό ευτράπελο προκαλώντας χειμαρρώδες γέλιο στους θεατές.
Ο Δημήτρης Ήμελλος ως Σωσίας ήταν απολαυστικότατος, αφού με ιδιαίτερη υποκριτική ικανότητα άλλαζε πρόσωπα και μεταμορφωνόταν πότε σε δειλό, φοβητσιάρη υπηρέτη και πότε σε πονηρό δούλο που ξέρει να κολακεύει τα αφεντικά του. Μορφή και ερμηνεία που αξίζει να μείνει στην ιστορία του ρόλου.
Η Αμαλία Μουτούση ήταν μια καλά σφυρηλατημένη Αλκμήνη. Προσεγμένη, κωμική, αφελής, ανυποψίαστη, παιδική. Γυναίκα ως το κόκαλο, που δεν επιτρέπει να παίζουν με τα ιερά και όσιά της, την αγάπη της. Στη σκηνή του γέλιου της από το κοίλον της Επιδαύρου ακουγόταν εναλλάξ και το γέλιο της μητέρας της, Νόνικας Γαληνέα, που παρακολουθούσε ως θεατής την παράσταση.
Τον Αμφιτρύωνα υποδύθηκε ένας από τους πιο αξιόλογους ηθοποιούς της γενιάς του, ο Γιώργος Γάλλος. Μπορεί να μην είναι γνωστός στο ευρύ κοινό, οι μυημένοι όμως θεατρόφιλοι τον γνωρίζουν καλά. Με λιτό αλλά εντυπωσιακό παίξιμο ήταν ο εμβρόντητος Αμφιτρύων που προσπαθεί να εξηγήσει την ανεξήγητη συμπεριφορά της συζύγου του Αλκμήνης και τα παράξενα που συμβαίνουν στο σπίτι του. Παρουσίασε έξυπνα ένα χαρακτήρα οικογενειάρχη στρατιωτικού, νοικοκύρη, μονόχνωτου και μονοκόμματου.
Η Νύχτα ήταν η πιο παιχνιδιάρικη παρουσία, αφού συμβολίζει το μυστήριο αλλά και τις μεταπτώσεις, τις παλινωδίες που φέρνουν το σκοτάδι και ο έρωτας. Η Νύχτα συνωμοτεί με τον Ερμή να παρατείνει τη διάρκειά της ώστε ο Δίας να απολαύσει απερίσπαστος τη βραδιά του με αυτήν που επιθυμεί. Η Στεφανία Γουλιώτη, άλλοτε ως ξωτικό και άλλοτε ως προκλητική γραμματέας – υποβολέας με δεδεκάποντες γόβες και γυαλιά, ισορροπώντας το συναίσθημα με την κωμικότητα, ήταν χάρμα οφθαλμών. Στην αρχή βρισκόταν αναρτημένη στην κορυφή του στύλου μέσα σε ημικύκλιο που συμβόλιζε τη σελήνη. Κατόπιν κι αφού ολοκλήρωσε το ρόλο της Νύχτας, διόρθωνε αμείλικτα, επί εδάφους πλέον, τα δήθεν λάθη των άλλων. Τα… αδέξια παραπατήματα πάνω στα ψηλοτάκουνα ήταν άκρως χαριτωμένα και προκαλούσαν χαμόγελο.
Η Εύη Σαουλίδου ήταν μια θυμόσοφη, φιλοσοφημένη Κλεάνθη, πιστή μα και γκρινιάρα σύζυγος και ακόλουθος. Έπαιξε το ρόλο της συζύγου του Σωσία με χιούμορ, ευστροφία, λαϊκότητα και θηλυκότητα, δίχως να γίνει ούτε στιγμή γραφική. Μαζί με τον Σωσία αποτελούν το κωμικό αντίζυγο του ζευγαριού Αλκμήνης – Αμφιτρύωνα.
Οι άλλοι πρωταγωνιστές, γιατί πρωταγωνιστές ήταν όλοι, Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης, Κωνσταντίνος Ασπιώτης, Κωνσταντίνος Γιαννακόπουλος, Ανδρέας Κωνσταντίνου, Χάρης Φραγκούλης και Νικόλας Χανακούλας, στους ρόλους των στρατηγών υπήρξαν αξιόπιστοι, έγκυροι, με κωμικές αποχρώσεις και πλούσια εκφραστικότητα. Ηθοποιοί νέοι, ταλαντούχοι, αξιοποίησαν τον οίστρο, τη λεπτή υποκριτική καλλιγραφία και την ταχύτητα του ύφους που διδάχτηκαν από το σκηνοθέτη τους. Υλικό που, μέσα στο πλαίσιο της επιτυχίας, αστράφτει και φεγγοβολά πέρα ως πέρα. Αποδεικνύοντας περίτρανα την αληθινή διάσταση του όρου «εθνική ομάδα ηθοποιών».
Απαιτείται θεατρικό δαιμόνια για να δώσεις σάρκα και οστά στα “προσωπεία του δόλου” και επίσης χρειάζεται μια φίνα τέχνη για να λυθεί κωμικά το πρόβλημα των διπλών προσώπων και των μεταμορφώσεων. Ο σκηνοθέτης το πέτυχε απόλυτα. Είχε βεβαίως στη διάθεσή του, εκτός από τον εξαιρετικό του θίασο, κι ένα καλοεπιλεγμένο επιτελείο σημαντικών συνεργατών, που υλοποίησαν την, όπως πάντα, εξαιρετικά δουλεμένη και ποιοτικά άρτια σκηνοθετική του προσέγγιση.
Ο Λευτέρης Βογιατζής κρατιέται σ’ έναν ονειρικό, πανέμορφο κόσμο, σαν παιδί – θαύμα. Ψάχνει τις ιδέες του μέσα σε κόσμους μαγικούς, ξέρει να αξιοποιεί το παιχνίδι των φαινομένων και να δημιουργεί πνευματικές περιπέτειες άκρως γοητευτικές. Παίρνει από τα αρώματα των άστρων και της φύσης και επινοεί ένα θαυμαστό σύμπαν που γαληνεύει την καρδιά.
Για δεκαετίες δεν παύει να μας καταπλήσσει, να καταπλήσσει τους πάντες με την ποίηση στις παραστάσεις του. Ένα αστέρι που λάμπει από μια γωνία λιγότερο γνωστή στο πλατύ κοινό. Αφοπλίζει ακόμα και τους δύσπιστους, με το απόλυτο πνεύμα πρωτοπορίας κι εκείνη την τρυφερή αγαλλίαση που προσφέρουν οι σκηνοθεσίες του. Μια ιδιόμορφη αγιότητα, ένας γητευτής των καιρών…
“Αμφιτρύων” του Μολιέρου
Προκειμένου να χαρεί τον έρωτά του με την Αλκμήνη, ο Δίας παίρνει τη μορφή του άντρα της, του Αμφιτρύωνα, που λείπει στη μάχη. Με τη βοήθεια του Ερμή, που μεταμορφώνεται με τη σειρά του σε Σωσία, υπηρέτη του Αμφιτρύωνα, το σχέδιο του βασιλιά των θεών στέφεται με επιτυχία. Όμως αυτή η διπλή μεταμόρφωση γεννά μια σειρά από τρομακτικές παρεξηγήσεις όταν ο Αμφιτρύωνας επιστρέφει από τον πόλεμο. Οι ανεξήγητες αυτές καταστάσεις βρίσκουν τη λύση τους έπειτα από τη θεϊκή παρέμβαση, που προσφέρει στον Αμφιτρύωνα μια πειστική εξήγηση και μια αναγκαία και -ίσως- ευτυχή λύση.
Στον Αμφιτρύωνα, ο Μολιέρος χρησιμοποιεί τα επικυρωμένα σύμβολα, τόσο της αυτοσχέδιας κωμωδίας όσο και της προγενέστερης λόγιας ελληνικής και λατινικής θεατρικής παράδοσης, για να μιλήσει για τον ερωτικό πόθο αλλά και την εκμετάλλευση του αδύνατου από τον δυνατό. Το έργο του συμμορφώνεται μεν με τα κοινωνικά πρότυπα της εποχής του, εν τούτοις μας ωθεί σε μια αέναη προσπάθεια για μόρφωση και ψυχική καλλιέργεια.
«Μ’ εκπλήσσει ο Δίας κι απορώ / Πώς τα σοφίζεται όλ’ αυτά τα μασκαρέματά του».
Αξιοποιώντας στο έπακρο τα θεατρικά σχήματα της μεταμόρφωσης και της παρεξήγησης, της προσποίησης και των ερωτικών παιχνιδιών, της σάτιρας και της ελευθεριότητας, ζωντανεύει με εξαιρετική μαεστρία τους ήρωές του, δίνοντάς τους μια εκλεπτυσμένη σκηνική υπόσταση και ισορροπώντας το λυρισμό με το ευτράπελο. Σ’ ένα μεγάλο μέρος της πλοκής επιστρατεύει τεχνάσματα και φαρσικές συμπεριφορές, χωρίς όμως να υποβαθμίζει διόλου τις δραματικές πτυχές που κρύβονται στον αρχαιοελληνικό μύθο.
Παραστάσεις
10 Αυγούστου, Αρχαίο Θέατρο Φιλίππων, Καβάλα
27 Αυγούστου, Θέατρο Δάσους, Θεσσαλονίκη
31 Αυγούστου, Θέατρο Βράχων, Βύρωνας
2 Σεπτεμβρίου, Παλαιό Ελαιουργείο, Ελευσίνα
7 Σεπτεμβρίου, Κύπρος
Πρώτη παράσταση: 04/08/2012
Τελευταία παράσταση: 07/09/2012
Συντελεστές
Μετάφραση Χρύσα Προκοπάκη
Σκηνοθεσία Λευτέρης Βογιατζής
Σκηνικά Εύα Μανιδάκη
Κοστούμια Άγγελος Μέντης
Μουσική Δημήτρης Καμαρωτός
Κίνηση Ερμής Μαλκότσης
Φωτισμοί Λευτέρης Παυλόπουλος
Βοηθοί σκηνοθέτη
Ελένη Ευθυμίου,
Χάρης Φραγκούλης
Βοηθοί ενδυματολόγου
Ελένη Καριώρη,
Ευσταθία Ραφτοπούλου
Διανομή
Ερμής Χρήστος Λούλης
Νύχτα Στεφανία Γουλιώτη
Σωσίας Δημήτρης Ήμελλος
Δίας Νίκος Κουρής
Αλκμήνη Αμαλία Μουτούση
Κλεάνθη Εύη Σαουλίδου
Αμφιτρύων Γιώργος Γάλλος
Στρατηγοί
Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης,
Κωνσταντίνος Ασπιώτης,
Κωνσταντίνος Γιαννακόπουλος,
Ανδρέας Κωνσταντίνου,
Χάρης Φραγκούλης,
Νικόλας Χανακούλας
Θεοί και ήρωες
* Ερμής: Αγγελιοφόρος των θεών. Λειτουργεί ως ψυχοπομπός, αλλά είναι και προστάτης των κλεφτών, των τυχερών παιχνιδιών και του εμπορίου. Σύμφωνα με τον επικρατέστερο μύθο, πατέρας του Ερμή ήταν ο Δίας και μητέρα του η Μαία, μία από τις Πλειάδες.
* Nύχτα: Προήλθε κάποτε από το Χάος, χωρίς να μεσολαβήσει ερωτικό σμίξιμο. Aδελφός της ο Έρεβος. Kυρίαρχη, αρχέγονη και κοσμογονική μορφή, την οποία φοβόταν και σεβόταν ακόμα και ο Δίας.
* Σωσίας: Ετυμολογείται από το ρήμα σώζω. Προέρχεται από τον Σωσία, χαρακτήρα στην κωμωδία του Πλαύτου «Αμφιτρύων». Στην αρχαιότητα ο Σωσίας ήταν αρχαίος Θράκας, ειδικός στα λατομεία, τον οποίο ο Νικίας είχε διορίσει ως επιστάτη στα Μεταλλεία Λαυρίου.
* Δίας: Νεότερος γιος του Κρόνου και της Ρέας, εγγονός του Ουρανού και της Γαίας. Είναι η ύψιστη θεότητα του αρχαιοελληνικού πανθέου, καθώς και θεός του ουρανού και του κεραυνού. Ο Δίας υπήρξε ανέκαθεν μετεωρολογικός θεός, ελεγκτής της αστραπής, του κεραυνού και της βροχής και επίσης ήταν ο δυνατότερος και σπουδαιότερος θεός όλων των μυθολογικών όντων και θεών. Είναι πολλοί οι μύθοι που παρουσιάζουν τον Δία να έχει ερωτικές σχέσεις με γυναίκες. Γι’ αυτό γέννησε πολλούς απογόνους, ενώ χαρακτηριστικό είναι ότι ποτέ κανένας μύθος δεν έχει παρουσιάσει τον Δία ως άκαρπο. Πολλές φορές επίσης ο Δίας άλλαζε μορφή για να πλησιάσει και να ενωθεί με τις ερωμένες του.
* Αλκμήνη: Μητέρα του μεγαλύτερου ήρωα, του Ηρακλή. Kόρη του Ηλεκτρύωνα, βασιλιά των Μυκηνών, και εγγονή του ήρωα Περσέως. Mητέρα της ήταν η Ευρυδίκη ή η Λυσιδίκη, αμφότερες κόρες του Πέλοπα. Παντρεύτηκε τον Αμφιτρύωνα και τον ακολούθησε στην εξορία του στη Θήβα, παρά το ότι είχε σκοτώσει κατά λάθος τον πατέρα της.
* Αμφιτρύωνας: Γιος του Αλκαίου, βασιλιά της Τίρυνθας και της Ιππονόης. Εγγονός του ήρωα Περσέα. Πατέρας του Ηρακλή. Από τον πατέρα του κληρονόμησε το θρόνο της Τίρυνθας και από τον πεθερό του Ηλεκτρύωνα το θρόνο των Μυκηνών. Κυνηγώντας κάποτε ο Αμφιτρύωνας με ένα χοντρό ρόπαλο κάποιο βόδι, σκότωσε κατά λάθος τον Ηλεκτρύωνα, οπότε ο θείος του Σθένελος βρήκε αφορμή να τον διώξει και να σφετερισθεί ο ίδιος τους δύο θρόνους, της Τίρυνθας και των Μυκηνών. Ο Αμφιτρύωνας τότε κατέφυγε στη Θήβα μαζί με τη σύζυγό του Αλκμήνη και τον ετεροθαλή αδελφό της Λικύμνιο. Ο βασιλιάς των Θηβών Κρέοντας τους φιλοξένησε, καθάρισε από το μίασμα του φόνου, με ειδική τελετή, τον Αμφιτρύωνα και έκανε γαμπρό του τον Λικύμνιο. Αλλά και ο Αμφιτρύωνας εξυπηρέτησε τον Κρέοντα λυτρώνοντας τη Θήβα από την τρομερή αλεπού Τευμασία με τον ακατανίκητο σκύλο του.
* Από τη φράση στο έργο του Μολιέρου “Le véritable Amphitryon est l’Amphitryon où l’on dîne” («Ο πραγματικός Αμφιτρύων είναι ο Αμφιτρύων όπου δειπνούμε»), η λέξη «αμφιτρύων» στη γαλλική γλώσσα έγινε συνώνυμη του καλού και γενναιόδωρου οικοδεσπότη, όρος που ως «μερικό» αντιδάνειο ήρθε και στη νέα ελληνική, όπου «αμφιτρύων» σημαίνει και τον οικοδεσπότη που μας προσφέρει γεύμα ή δείπνο.
* Το cat is art ευχαριστεί τον Αλέξανδρο Οικονόμου για την ευγενική παραχώρηση των φωτογραφιών.
