Της Ειρήνης Αϊβαλιώτου
Με σκηνές ειδυλλιακής γοητείας, που διαχέονται από έναν αέρα θεατρικότητας, ψευδαίσθησης και αιφνιδιασμού, ξεκινά η παράσταση «Το νησί των σκλάβων» του Μαριβό στο Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν, σε σκηνοθεσία Μαριάννας Κάλμπαρη. Βρισκόμαστε στο γεμάτο μνήμες Υπόγειο και αντικρίζουμε τον Ιφικράτη, τον Αρλεκίνο, την Ευφροσύνη και την Κλεάνθη -ήρωες άστατους, ατίθασους, ευαίσθητους και φανφαρόνους- ριγμένους ανάμεσα σε αποσκευές, μπόγους και ρούχα, ακριβώς σαν να τους έχει ξεβράσει το κύμα, ντυμένους όμως και στεγνούς, με όλα τους τα υπάρχοντα, σε άγνωστη ακτή. Δύο αριστοκράτες και οι υπηρέτες τους, όπως μαθαίνουμε αμέσως κατόπιν, ναυαγούν σ’ ένα νησί που κατοικείται από εξεγερμένους σκλάβους της Αθήνας. Στον παράξενο αυτό τόπο, τα αφεντικά υποχρεώνονται ν’ ανταλλάξουν ρούχα και ρόλους με τους σκλάβους τους και να τους υπηρετούν μέχρι να «νιώσουν τι σημαίνει πόνος», προκειμένου να πάρουν ένα ισχυρό μάθημα δικαιοσύνης και ανθρωπιάς. Η φωνή του Τριβελίνου, του κυβερνήτη του νησιού, ακούγεται αυστηρή κι επίσημη να δίνει τις εντολές για τις αλλαγές των ρόλων. “Νιώσε τι σημαίνει πόνος για να μάθεις επιτέλους ότι υπάρχουν όρια σ’ αυτά που μπορούν να υποφέρουν οι άνθρωποι και τα όρια αυτά δεν έχουμε δικαίωμα να τα ξεπερνάμε”. Για να επιβάλλουμε την ατομικότητά μας πρέπει να διαφοροποιηθούμε, ακόμα κι αν έρθουμε σε αντιπαράθεση. Αρκεί βέβαια να αποφευχθεί ο πιο δυσδιάκριτος κίνδυνος: ο κίνδυνος να ταυτιστούμε ψυχολογικά με αυτή τη διαφορετικότητα, να μας γίνει αυτοσκοπός. Τότε το άτομο δε ζει πια, απλά αντιπαρατίθεται, κι αυτό είναι μια επιπλέον σοβαρή μορφή σκλαβιάς. Όταν οι τέσσερις ήρωες, άλλος από αυτούς λιγότερο κι άλλος περισσότερο, βρουν το θάρρος να κοιτάξουν μέσα τους, θα νιώσουν οδυνηρά τρωτοί. Αν σκεφτούμε ότι ακόμα και σήμερα, σε πολλά μέρη του πλανήτη, άνθρωποι ζουν και εργάζονται σε καθεστώς σκλαβιάς και κάτω από απάνθρωπες συνθήκες (ολοήμερη εξαντλητική εργασία δίχως πληρωμή, ασφάλεια ή αποζημίωση), μπορούμε να αναλογιστούμε πόσο οι ήρωες του Μαριβό είναι απελπιστικά επίκαιροι.
“Νησίδα δημοκρατίας”
Ένα πείραμα με ζωντανά ανθρώπινα πλάσματα διεξάγεται σ’ αυτό το ουτοπικό νησί. Εσκεμμένα η δράση του τοποθετείται στην αρχαία Ελλάδα, καθώς ως κοιτίδα του δημοκρατικού καθεστώτος, η πρόφαση της «νησίδας δημοκρατίας» μοιάζει ευκολότερο να φιλοξενείται στα δικά της πολιτισμένα ύδατα. Η ουτοπία όμως της ισότητας και της ελευθερίας δεν εν-τοπίζεται και δεν εν-χρονίζεται, ούτε κατατάσσεται ιστορικά. Μια αποικία εξεγερμένων δούλων θα μπορούσε να δημιουργηθεί οπουδήποτε, επιβεβαιώνοντας με την ύπαρξή της ότι κάπου πλησίον της επιβιώνει μια κοινωνία που συντηρεί το θεσμό της δουλείας.
Κοινωνική ανισότητα
Ο Πιερ Καρλέ ντε Σαμπλέν ντε Μαριβό, γνωστός ως Μαριβό, θεωρήθηκε ο κατ’ εξοχήν εκπρόσωπος του θεάτρου του ροκοκό. Έγραψε αντικλασικιστικές κωμωδίες, επεισοδιακές, με συνείδηση και σκεπτικισμό που αγγίζει το τραγικό. Τα θέματά του είναι είτε ερωτικά είτε κοινωνικά. Το αδιαφιλονίκητο αλισβερίσι μεταξύ έρωτα και εγωκεντρισμού, το πρώτο σκίρτημα των ερωτικών συναισθημάτων, η προσωρινότητα των σχέσεων, η μοναξιά και η μοναχικότητα, οι λεπτεπίλεπτες συγκινήσεις, η γυναικεία φιλαρέσκεια, η αφέλεια, η ελαφρότητα, οι θέσεις εξουσίας και υποταγής. Όλα αυτά προσαρμοσμένα με περίπλοκες περιγραφές στις εσωτερικές συγκρούσεις των προσώπων. Μερικά από τα πιο γνωστά θέματά του προήλθαν από τον μικρόκοσμο της ιταλικής κωμωδίας και του χορού. Ο Γάλλος συγγραφέας μας άφησε γοητευτικά και χαριτωμένα έργα που παρουσιάζουν ενδιαφέρον για τις ρομαντικές και εξιδανικευμένες σκηνές που απεικονίζουν περίπλοκα ντυμένους άνδρες και γυναίκες σε φανταστικές υπαίθριες σκηνές αποθεώνοντας τη στρατηγική του αιφνιδιασμού και της δοκιμασίας, ενώ εμμέσως πλην σαφώς υπογραμμίζουν τις κοινωνικές ανισότητες.
«Marivaudage»
Είναι ρόδινος, βουκολικός και επιπόλαιος ο κόσμος του Μαριβό; Όχι! Το σύμπαν του είναι σκληρό και βίαιο, καλυμμένο ωστόσο περίτεχνα κάτω από το μανδύα της κωμωδίας και της διασκέδασης. Οι ήρωες του Μαριβό αναζητούν διακαώς τον έρωτα και την αλήθεια. Η αναζήτησή τους περνά όμως πάντα από την οδό της προδοσίας και του ψέματος. Το παιχνίδι των ρόλων ανάμεσα σε αφεντικά και σκλάβους, γρήγορα μετατρέπεται σε ένα επικίνδυνο και αποκαλυπτικά κυνικό παιχνίδι εξουσίας, εκδίκησης και έρωτα. Όμως ποια είναι τα όρια σε ένα τέτοιο παιχνίδι; Πώς να διακρίνουμε τα όρια ανάμεσα στο ψέμα και την αλήθεια, τον έρωτα και την προδοσία; Υπάρχουν όρια; Υπάρχει μεγαλοσύνη και ανωτερότητα; Η έννοια της μονιμότητας μπορεί να τροποποιηθεί; Και αν εύκολα μαθαίνει κανείς τι σημαίνει σκλαβιά, πόσο εύκολο είναι να μάθει τι σημαίνει ελευθερία; Ακόμη και τα ίδια τα πρόσωπα χάνονται μέσα σε αυτόν τον λαβύρινθο. Και, παραδόξως, από αυτήν ακριβώς την παραπλάνησή τους, αντλούν τη μέγιστη ποιότητά τους και ηδονή τους.
«Το νησί των σκλάβων» διαπνέεται επίσης από το περίφημο προσωπικό ύφος του συγγραφέα, αυτό που οι δραματουργοί και οι θεατράνθρωποι αποκαλούν «marivaudage». Οι κριτικοί κατέκριναν συχνά το έργο του για εξεζητημένο εκλεπτυσμό και επιτηδευμένο στυλ, από το οποίο προήλθε ο μειωτικός χαρακτηρισμός “μαριβοντάζ”. Η φόρμα των κωμωδιών του, η φινέτσα και ο ονειρικός τους χαρακτήρας ταίριαζε στους εξευγενισμένους κωμικούς της Comédie Italienne και στην κοκεταρία της ζωγραφικής του Jean-Antoine Watteau.
Ένα κυνήγι δικαίωσης, ισότητας, δικαιοσύνης και έρωτα συντελείται, όπου οι δυσκολίες έχουν να κάνουν κυρίως με την επιβολή της εξουσίας και έτσι ο αγώνας αποδεικνύεται σκληρός, με απρόσμενες κλιμακώσεις της πλοκής.
Αλλαγή ρόλων
Ο Μαριβό, με το απαλό και αβρό υλικό του, στήνει το δικό του γνώριμο γαϊτανάκι της ίντριγκας, των μεταμορφώσεων, των ελιγμών και του έρωτα που είτε ομολογείται, είτε αποκρύπτεται, είτε αγνοείται η ύπαρξή του ακόμα και από τους ίδιους τους πρωταγωνιστές.
Στο τέλος του έργου ο Αρλεκίνος και η Κλεάνθη υποχωρούν μπροστά στην ίδια τους τη σκληρότητα, νιώθουν ένοχοι και απαλλάσσουν τους κυρίους τους από τη φρικτή δοκιμασία του πόνου. Η λύση μοιάζει ιδανική, εφόσον ο Ιφικράτης και η Ευφροσύνη, μεγαλόψυχοι, τους προτείνουν να πάνε όλοι μαζί στην Αθήνα, όπου σκοπεύουν να μοιραστούν μαζί τους την περιουσία τους. Στο σημείο αυτό ερχόμαστε αντιμέτωποι με μια νέα εκκρεμότητα. Η αναγκαιότητα, η τύχη, ο παράγοντας της εξουσίας, η αποφυγή δεινών καθορίζουν την ταυτότητα των αποφάσεων.
Ίσως όμως όλα να είναι φαινομενικά και η συμφιλίωση μια ψευδαίσθηση. Το ισότιμο πλαίσιο να αποδειχτεί απατηλό, το σχήμα αφέντης – δούλος τρομερά ανθεκτικό και οι μεταρρυθμίσεις αμφισβητήσιμες.
Το έργο με το χτίσιμο αυτού του ευφάνταστου σκηνικού παιχνιδιού αλλαγής ρόλων κινητοποιεί τη λογική του κοινού και το συμπαρασύρει σε μια αναπόφευκτη αμφισβήτηση. Μπορούμε να διεκδικήσουμε τη δυνατότητα μια νέας κοινωνίας, ανεκτικής, ορθής για όλους, αμερόληπτης, αντικειμενικής, αληθινά δημοκρατικής;
Μέσα από τις εικόνες που μας δίνει ο Μαριβό, αποδεικνύεται περίτρανα γιατί το θέατρο είναι ο καλύτερος δρόμος για έναν προοδευτικό και γόνιμο προβληματισμό.
Σκηνοθεσία και ερμηνείες
Η παράσταση της Μαριάννας Κάλμπαρη, σκηνοθέτιδας με σημαντική παρουσία στην ελληνική σκηνή και νέας καλλιτεχνικής διευθύντριας του ιστορικού Θεάτρου Τέχνης, βασίζεται πρωτίστως στην τέχνη των καλών ηθοποιών που επέλεξε για τους ρόλους. Βασίζεται όμως και στην αντισυμβατική θέαση, για τα δεδομένα της εποχής, της κοινωνικής πραγματικότητας. Θέαση που γίνεται δίχως την έπαρση του πολιτικού στοχαστή αλλά με την ουσιαστική γνώση του συστηματικού παρατηρητή των κοινωνικών δρώμενων. Απαλλαγμένη από τα στερεότυπα των παλαιών αναγνώσεων, η σκηνοθεσία μεταφέρει το έργο σε μια πιο κοντινή μας εποχή, αναδεικνύοντας τη γλωσσική του κομψότητα, τα νοήματά του αλλά και τις σιωπές του.
Η Ιωάννα Παππά, μετά τις αλησμόνητες περσινές ερμηνείες της στις «Αλεπούδες» και ως Μαρία Πολυδούρη αλλά και στο «Με τα δόντια» πρόσφατα, επανέρχεται με μια εξίσου σπουδαία δουλειά σε ένα εντελώς διαφορετικό είδος. Μεταβαίνοντας αριστοτεχνικά από το ένα συναίσθημα στο άλλο, χαρίζει στο κοινό μια άκρως συναισθηματική ερμηνεία σε αυτή τη σύγχρονη εκδοχή του έργου του Μαριβό. Όλο της «το είναι» πραγματικά βρίσκεται πάνω στη σκηνή. Το ρόλο του Αρλεκίνου τον ερμηνεύει ο Αινείας Τσαμάτης, ένας από τους πλέον ταλαντούχους νέους ηθοποιούς της σύγχρονης σκηνής, που αληθινά μας προσφέρει στιγμές απολαυστικού γέλιου και υποκριτικής δεινότητας. Οι δυο τους, με τη ζωντάνια τους και την επινοητικότητά τους, πλάθουν ένα συναρπαστικό, πανέξυπνο και αστείο ζευγάρι υπηρετών.
Ο Νίκος Αλεξίου και η Βίκυ Βολιώτη, ιδιαίτερα γνωστοί στο ευρύ κοινό, είναι εξαιρετικοί στους ρόλους του καλομαθημένου Ιφικράτη και της αλαζονικής Ευφροσύνης, που έχουν συνηθίσει να ζουν μέσα στην τρυφηλότητα. Υπακούουν σε ένα ευφυές παιχνίδι σαγήνης, ανατροπής, επιδέξιου στριφογυρίσματος και μεταμφιέσεων με λεπτό χιούμορ και καμβά τις εκκεντρικές συνήθειες του αριστοκρατικού τους κόσμου. Παριστάνουν αξιοθαύμαστα, με πειστικότητα και άνεση τους δήθεν μετανοημένους και σωφρονισμένους αφέντες, αποδεικνύοντας την πολυπλοκότητα των εκφραστικών τους μέσων. Ο Κωνσταντίνος Ευστρατίου είναι τόσο απόκοσμος και αποστασιοποιημένος, όσο και άμεσος και σαρκαστικός στο ρόλο του αθέατου Τριβελίνου. Εύχομαι πάντα να έχουμε την ευκαιρία να παρακολουθούμε στο θέατρό μας τη σύνθεση τόσο καίριων και αντισυμβατικών ερμηνειών.
Συντελεστές
Η μετάφραση της Μαριάννας Κάλμπαρη έγινε σε μια γλώσσα αδρή, χαμογελαστή, ρέουσα, απόλυτα θεατρική και σύγχρονα λυρική.
Πολύ ωραία λειτούργησε η θεατρική προσαρμογή από τη θεατρολόγο Έλενα Τριανταφυλλοπούλου.
Τα κοστούμια βαριά, φανταχτερά και νεοπλουτίστικα για τους κυρίους, τολμηρά, νεανικά και λιτά για τους υπηρέτες, συνιστούν μια άρτια ενδυματολογική μελέτη από τον Κωνσταντίνο Ζαμάνη. Το δε σκηνικό του υπερφορτωμένο μεν, με ενέργεια όμως, μυστήριο και δημιουργική αναδόμηση.
Η χορογραφία της Μαρίζας Στίγκα ήταν συνυφασμένη με τη σύγχρονη ματιά της παράστασης.
Ο Νέστωρ Κοψιδάς, όπως πάντα, κι αυτή τη φορά έκανε μια πολύ προσεγμένη και γεμάτη υπονοούμενα μουσική επιμέλεια.
Οι φωτισμοί της Στέλλας Κάλτσου με τις εναλλαγές των ζεστών και ψυχρών λάμψεων υπογράμμισε το θεατρικό εντυπωσιασμό.
Ανάλαφρο και σκοτεινό
«Το νησί των σκλάβων» του Μαριβό, το ανάλαφρο και ταυτόχρονα σκοτεινό έργο του κλασικού Γάλλου συγγραφέα, που πρωτοπαρουσιάστηκε το 1725, σήμερα μοιάζει πιο επίκαιρο από ποτέ και κρούει το καμπανάκι του κινδύνου. Ανά πάσα στιγμή το καθετί μπορεί να αναιρεθεί.
Ένα παιχνίδι επικίνδυνα μολυσμένο από τη δύναμη του συμφέροντος, που αφήνει, παρά το αίσιο τέλος, μια στυφή γεύση στα χείλη, τόσο των ηρώων, όσο και των θεατών. Ένα δυνατό, απολαυστικό, ανθρώπινο, αντιηρωικό έργο.
Ταυτότητα παράστασης
Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν 2014 – 2015
Πιέρ Ντε Μαριβώ
Το νησί των σκλάβων
Μετάφραση – Σκηνοθεσία: Μαριάννα Κάλμπαρη
Σκηνικά – Κοστούμια: Κωνσταντίνος Ζαμάνης
Μουσική Επιμέλεια: Νέστορας Κοψιδάς
Φωτισμοί: Στέλλα Κάλτσου
Χορογραφία: Μαρίζα Τσίγκα
Βοηθός σκηνοθέτη: Θεοδώρα Καπράλου
Video Trailer: Διαμαντής Καραναστάσης
Φωτογραφίες: Σοφία Γεωργοβασίλη
Παίζουν (αλφαβητικά): Νίκος Αλεξίου, Βίκυ Βολιώτη, Ιωάννα Παππά, Αινείας Τσαμάτης, Κωνσταντίνος Ευστρατίου.
Πληροφορίες
Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν
Υπόγειο, Πεσμαζόγλου 5, Αθήνα
Τηλέφωνο ταμείου: 2103228706
Λήξη παραστάσεων 5 Απριλίου
Ημέρες και ώρες παραστάσεων:
Πέμπτη – Παρασκευή – Σάββατο 9.15 μ.μ. και Κυριακή 8.00 μ.μ.
Πέμπτη γενική είσοδος 10 ευρώ
site: www.theatro-technis.gr
Facebook: https://www.facebook.com/theatro.technis.official
* Η παράσταση ανεβαίνει με τη συνεργασία του Γαλλικού Ινστιτούτου Ελλάδας, το οποίο στηρίζει τη δεύτερη περίοδο της σεζόν του Υπογείου, αφιερωμένη στους Γάλλους συγγραφείς.
