19.9 C
Athens
Πέμπτη 28 Μαρτίου 2024

«Μητρόπολη», ψυχή σε αυτοεξόριστους αγγέλους

Της Ειρήνης Αϊβαλιώτου

“Αυτή είναι η τελευταία μέρα.
Θα νυχτώσει και θα είναι πια για πάντα νύχτα”.

Ίσως δεν έχει υπάρξει άλλη εποχή τόσο αποφασισμένη να βρει νέους τρόπους θεατρικής έκφρασης από τη δική μας. Νέες τάσεις, δημιουργικές αναζητήσεις, ανήσυχες ομάδες περιγράφουν εύγλωττα το γεγονός ότι οι άνθρωποι σήμερα αναζητούν και βρίσκουν τους δικούς τους τρόπους να δίνουν καλλιτεχνική φόρμα στα συναισθήματά τους.
Πρόσφατα στην παράσταση «Μητρόπολη» της Momentum, που παρακολουθήσαμε στη Μικρή Επίδαυρο, είχαμε μια σπάνια ευκαιρία. Να δούμε μαζί σε μια διαλογική σκηνή τον Αίμονα και την Αντιγόνη. Μια σκηνή, όπως και άλλες αυτής της παράστασης, που έλαμπε από ομορφιά, πολλαπλασιασμένη από τη συναίσθηση μέσα στον υγρό νυχτερινό μανδύα της λιλιπούτειας χερσονήσου.
Σαν άλλοι έκπτωτοι άγγελοι παρακολουθούμε τα τραγικά γεγονότα που συμβαίνουν στη χώρα μας, ψελλίζουμε με φωνούλες απροσδιόριστες τις ενοχές μας, ανίκανοι να αντιμετωπίσουμε την κατάσταση. Για τους περισσότερους η μόνη διέξοδος, η μόνη λύτρωση είναι η φυγή. Η φυγή σε νέους τόπους για την αναζήτηση και δημιουργία μιας νέας μητρόπολης. Εκεί που ο καθένας επιθυμεί να ανήκει. Οι περισσότεροι ικανοί άνθρωποι, ανοίγουν τα αγγελικά φτερά τους και αυτοεξορίζονται.
Στην αρχαία Ελλάδα, βέβαια, η έννοια άγγελος χαρακτήριζε κάποιον ο οποίος μετέδιδε ειδήσεις, πληροφορίες ή αγγελίες. Ο Όμηρος στα έργα του ήδη εμφανίζει τη λέξη με αυτή την έννοια, ενώ και οι Ηρόδοτος και Ξενοφώντας τη χρησιμοποιούν για να περιγράψουν ειδικούς απεσταλμένους μεταφοράς μηνυμάτων ή πληροφοριών. Επίσης οι άγγελοι χρησιμοποιούνται και σε άλλα καθήκοντα, όπως σύναψη συνθηκών ή είσπραξη χρημάτων. Ως θεϊκή ή υπερβατική παρουσία η έννοια άγγελος εμφανίζεται για πρώτη φορά στο πρόσωπο του Ερμή, ο οποίος προσφωνείται ως άγγελος της Περσεφόνης από τον Όμηρο. Ακόμα, κατά τον Πλάτωνα, ο Κάτω Κόσμος έχει τους αγγέλους του, οι οποίοι καλούνται «άγγελοι καταχθόνιοι».

“Να ‘χα φτερά, να πέταγα, ο άθλιος, να χανόμουν.
Ν’ άνοιγε η γη στα πόδια μου να με ρουφήξει μέσα”.

Η αρχαία ελληνική τραγωδία δεσμευόταν από συγκεκριμένες συμβάσεις. Μία από αυτές είναι η λεγόμενη ενότητα του χώρου δράσης: παρότι δεν απαγορεύεται -ούτε είναι άγνωστο- να μετατοπίζεται η δράση από τον ένα χώρο δράσης στον άλλο μεταξύ επεισοδίων, κάτι τέτοιο είναι σπάνιο και αποφεύγεται. Η δράση εκτυλίσσεται κατά κανόνα μπροστά από ένα παλάτι, ένα ναό ή σε κάποιον άλλο δημόσιο χώρο. Μία ακόμη σύμβαση είναι ότι δεν αναπαριστώνται επί σκηνής γεγονότα που λαμβάνουν χώρα σε εσωτερικό χώρο, όπως εντός του οίκου.
Τι συμβαίνει όμως όταν η πλοκή απαιτεί αναφορά σε γεγονότα που συνέβησαν σε κάποια απόσταση από τον κυρίως χώρο της δράσης ή στο εσωτερικό; Και στις δύο αυτές περιπτώσεις τη λύση δίνει ο άγγελος, ο αγγελιαφόρος δηλαδή, ο οποίος καταφτάνει από ένα μακρινό μέρος ή εξέρχεται από το εσωτερικό του οίκου ή του ναού (ο δεύτερος τύπος αγγέλου ονομάζεται εξάγγελος) και περιγράφει σε μια μακρά, αφηγηματική ρήση τα συμβάντα.

Δια στόματος του Αγγελιοφόρου, ο τραγικός ποιητής εκφράζει τις απόψεις του, συνήθως νεωτερικές και καινοτόμες. Η είδηση που φέρνει ο Αγγελιαφόρος συντελεί στην προώθηση – εξέλιξη της δράσης.

Οι χαρακτήρες εκείνοι που πλαισιώνουν τους ήρωες της ιστορίας χωρίς ωστόσο οι ίδιοι να έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο, είναι δευτερεύοντες. Γι’ αυτό και τα πρόσωπα αυτά προσδιορίζονται από την ιδιότητά τους (π.χ. τροφός, κήρυκας, παιδαγωγός, υπηρέτης, αγγελιαφόρος), διατηρώντας ωστόσο την ανωνυμία τους, καθώς η γνωστοποίηση της ταυτότητάς τους δεν προσφέρει κάτι στην εξέλιξη της ιστορίας.
Ο αγγελιαφόρος αποτελεί το πρόσωπο που αφηγείται στους ήρωες αλλά και στους θεατές ταυτόχρονα. Με την αφήγησή του προκαλεί τους ήρωες και το κοινό να συμμετέχουν συναισθηματικά σε γεγονότα στα οποία δεν ήταν παρόντες. Αντικαθιστά την πράξη με την αφήγηση. Είναι ακριβής και λεπτομερής στη μετάδοση των πληροφοριών. Με τα λόγια του εισάγει μια εξωσκηνική πραγματικότητα για να τη συνδυάσει με όσα ήδη συμβαίνουν μπροστά στα μάτια των θεατών. Η αφήγηση του αγγελιαφόρου δεν αφορά ποτέ ασήμαντα ή τυχαία γεγονότα.
Ο άγγελος δεν λαμβάνει άλλο μέρος στη δράση, δεν είναι εν τούτοις έξω από το έργο. Δεν είναι κάποιος εξωτερικός αφηγητής, όπως αυτός που ακούγεται συχνά στον κινηματογράφο. Είναι κι αυτός χαρακτήρας του έργου, έχει δηλαδή οπτική γωνία, άποψη και προκαταλήψεις, όπως όλοι οι άλλοι χαρακτήρες. Παρ’ όλα αυτά, η σύμβαση απαιτεί ότι η βασική αλήθεια των λεγομένων του δεν αμφισβητείται, είναι δεδομένη. Τα δε γεγονότα που περιγράφει σαφή και αξιόπιστα.
Η επιτέλεση του ρόλου του Αγγέλου απαιτεί ηθοποιό με ιδιαίτερες ικανότητες και μεγάλη ευελιξία στον χειρισμό της φωνής και του σώματος ως εκφραστικού μέσου. Γι’ αυτό και οι ρόλοι αυτοί ήταν επίζηλοι, ιδιαίτερα από τον 4ο αιώνα και εξής, όταν ο υποκριτής αρχίζει να αποκτά μεγαλύτερη επιφάνεια.

“Γιατί τάχα να βλέπω
Άμα δεν υπάρχει τίποτα γλυκό να δεις”.

«Πού πάνε, όμως, οι άγγελοι μετά την τραγωδία;», αναρωτήθηκαν η καλλιτεχνική ομάδα Momentum και ο σκηνοθέτης της, ηθοποιός Αργύρης Πανταζάρας. Εμπνεόμενοι από τη φουτουριστική ταινία – σταθμό του Φριτς Λανγκ, κι αφού η θεατρική δημιουργία είναι για αυτούς η καλύτερη ευκαιρία για να διατηρούν τη συνείδησή τους άγρυπνη μπροστά στις αλόγιστες εικόνες του κόσμου, ονομάζουν την παράστασή τους «Μητρόπολη».
Οι αγγελιαφόροι ξεπερνούν τα όριά τους, ξεχωρίζοντας, παίρνοντας απόφαση και θέση. Συχνά είναι σκλάβοι, δούλοι, βοσκοί και προσπερνούν την τάξη τους για μια στιγμή. Αυτή την ορμητικότητα θέλησε να επικοινωνήσει η παράσταση. Αυτοεξόριστοι, προλετάριοι, πλάνητες, άσημοι, οι άγγελοι έρχονται από διαφορετικές κατευθύνσεις, πατρίδες, εποχές. Στην ορχήστρα της Μικρής Επιδαύρου συναντήθηκε όλη η φρίκη των εξόριστων ανθρώπων κι όλος ο σπαραγμός τους. Τόσο ως κοινωνικός διεγέρτης, όσο και ως καλλιτεχνική εμπειρία. Ενώ γύρω μας μαίνεται μια ιστορική θύελλα, με πολέμους, σφαγές και προσφυγιά, υπάρχουν άξιοι άνθρωποι που επιμένουν να φτιάχνουν ζωντανά πράγματα κόντρα στον εφιάλτη. Γιατί μέσα από την τέχνη είναι δυνατόν να διατηρείται άσβεστο το ενδιαφέρον και ακούραστη η αφοσίωση. Πέντε αρχαίες ελληνικές τραγωδίες -η Αντιγόνη, ο Οιδίπους Τύραννος, η Μήδεια, ο Ηρακλής Μαινόμενος, οι Βάκχες- βάζουν στο μικροσκόπιό τους Αγγέλους τους, οι οποίοι βιώνουν, έρχονται, αφηγούνται και φεύγουν.
Η Μητρόπολη «είναι ο ιδανικός τόπος για τον κάθε άνθρωπο ξεχωριστά». Το ζήτημα είναι πού πάνε αυτά τα πλάσματα. Πάνε όπου υπάρχει ψυχή. Κουβαλώντας όλες τις μνήμες τους ή σπαράγματα αυτών, τις ιστορίες τους, τις σχέσεις τους, αναζητούν μια νέα μητρόπολη. Εκεί που αυτοί θέλουν να ανήκουν. Μαζί τους και ο Χορός του αρχαίου δράματος. Κοιτάζει αμέτοχος τα γεγονότα προσπαθώντας μάταια να αντισταθεί, ανήμπορος. Τα γεγονότα ακολουθούν τη ροή τους. Καταθέτει και αυτός τις δικές του εμπειρίες, τα δικά του σπαράγματα, ανίκανος ωστόσο να αντιδράσει.
Σε έναν έρημο και άγονο τόπο, ένα τοπίο μεταφυσικό, συναντιούνται επτά αγγελιαφόροι. Καθένας και ένας τόπος, καθένας και μια εποχή, μια ιστορία. Ανώνυμοι, ξυπόλυτοι, ανέστιοι, μάρτυρες γεγονότων πόνου, βίας, θανάτου και θαυμάτων. Μάρτυρες πτώσεων πολιτισμών, ιδεών, ανθρώπων και βασιλείων. Στο περιθώριο της ζωής, περιπλανώμενοι ασκητές, ξορκίζουν την Ιστορία. Δίνουν το «παρών» με ειρμό, συνέπεια και υπακοή. Προσεύχονται γι’ αυτά που έγιναν και γι’ αυτά που θα γίνουν. Ψελλίζουν ένα χορικό, ένα κοινό “τραγούδι” μέσα απ’ όλες τις ιστορίες και αναζητούν τη δική τους «Μητρόπολη».

“Αν έπιαναν τα χέρια μου, ετούτη τη στιγμή
Του υβριστή σου θα έκλεινα το στόμα
Μα δεν είμαι τίποτα!”

Η «Μητρόπολη» του Αργύρη Πανταζάρα και της καλλιτεχνικής ομάδας Momentum, σε συν-διασκευή Ελίνας Μαντίδη, υφαίνεται μέσα από τη σύνθεση αρχαίων τραγωδιών. Οι ήρωες δομούν μια θεατρική ανθρωπολογία. Συνδιαλέγονται, συνομιλούν, συμπάσχουν. Η Αντιγόνη και ο Οιδίπους Τύραννος του Σοφοκλή, οι Βάκχες, ο Ηρακλής μαινόμενος και η Μήδεια του Ευριπίδη ακούγονται σαν προσευχή μιας χώρας που πεθαίνει. Έκπτωτοι άγγελοι έκπτωτης πόλης τραγουδούν τη γέννηση και την ανάσταση, τον άθλο και το λάθος, το θαύμα και το θάνατο, το θρήνο, το χαμό και την τύφλωση.
Η παράσταση της “Μητρόπολης” σηματοδοτεί τις έννοιες της μνήμης και της λήθης, της φυγής και της άφιξης. Σε μια εποχή που ο πόλεμος και η βία μετακινούν ανθρώπους και λαούς σε αναζήτηση ενός νέου τόπου το τραγούδι της Μητρόπολης εκφέρεται με την αίσθηση του επείγοντος. Οι Άγγελοι της Μητρόπολης είναι οντότητες εγκλωβισμένες μεταξύ μύθου και πραγματικότητας, θεατές ακραίων γεγονότων που τώρα καλούνται να δημιουργήσουν το δικό τους συμβάν. Λυτρωμένοι από το χρέος τους, από την υπερφυσική ελπίδα που τους δένει τα χέρια θα μπορέσουν να γνωρίσουν το πάθος της ζωής και να γίνουν πρωταγωνιστές.
Στιγμές θριάμβου επισκιάζονται από την επερχόμενη θλίψη. Εμφανής η διττότητα των σπουδαίων ανάμεσα στα λεγόμενα και τα δρώμενα. Ήρωες που ακτινοβολούν μέσα στη λάμψη των άθλων τους, σωτήρες, εμφανίζονται ως φτωχοί και τσακισμένοι άνθρωπος του πόνου, που η δύναμή τους δεν μπορεί πλέον σε τίποτε άλλο να τους φανεί χρήσιμη, παρά μόνο στο να υπομείνουν μια ζωή έσχατης δυστυχίας. Η ενοχή, ένα μοτίβο σύνηθες, άλλοτε μπορεί να τιμωρηθεί με θάνατο και άλλοτε να εξαγνιστεί ύστερα από πολλά δεινά.

“…ζήτα απ’ αυτούς που είναι μες στο χώμα
να σου δώσουν συγχώρεση…”

Ο κάτοχος του φετινού βραβείου καλύτερου ηθοποιού “Δημήτρης Χορν” (2016), Αργύρης Πανταζάρας, σε ηλικία μόλις 27 ετών έχει ήδη συνεργαστεί με τα μεγαλύτερα ονόματα στο χώρο του θεάτρου (Γιάννης Χουβαρδάς, Δημήτρης Παπαϊωάννου, Μιχαήλ Μαρμαρινός, Bob Wilson, Tomaz Pandur, Λευτέρης Βογιατζής, Νίκος Καραθάνος, Ρούλα Πατεράκη, Λυδία Κονιόρδου κ.α.). Επίσης έχει συναντηθεί και πρωταγωνιστήσει επί σκηνής με τους σπουδαιότερους ηθοποιούς. Φέτος το χειμώνα τον είδαμε στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά στον “Φάουστ” του Γκαίτε, σε σκηνοθεσία Κατερίνας Ευαγγελάτου στον ρόλο του Μεφιστοφελή να δημιουργεί ένα ανεπανάληπτο δίδυμο με τον Νίκο Κουρή.
Στη «Μητρόπολη» το σύνολο που δημιουργεί έχει την προϋπόθεση της ζωτικότητας, η σκηνοθεσία του μυστήριο και ευλάβεια. Οι ερμηνείες που αποσπά από τους ηθοποιούς του θιάσου Momentum έχουν πειθαρχία αλλά και οίστρο, απόκοσμη αύρα αλλά και γήινη φυσικότητα.
Momentum, άλλωστε, σημαίνει «ορμή». Και με αυτή την ορμή η καλλιτεχνική ομάδα έρχεται στο προσκήνιο να επανεξετάσει τον πολιτισμό και τις αξίες. Μέσα από το μύθο, την ποίηση και τα λόγια των προγόνων δημιουργείται μια νέα Μητρόπολη. Μια πατρίδα για εξόριστους. Για αυτούς που δεν επέλεξαν το ρόλο και τη μοίρα τους. Για τους Αγγέλους. Είναι η εποχή που η «ιδέα» πρέπει να έχει Λόγο. Η «θέση» πρέπει να έχει Σώμα. Και το «έργο», Μορφή.

“…αυτοί που αγάπησαν πενθούν
για όλη τους τη ζωή…”

Ο θίασος αποτελείται από απόφοιτους και εκπροσώπους του Εθνικού Θεάτρου που βρίσκονται σε ανοιχτό διάλογο με μια ευρύτερη ομάδα συνεργατών –σκηνοθέτες, ηθοποιοί, μεταφραστές, μουσικοί, ποιητές– οι οποίοι αναζητούν το θέατρο, το λόγο και την ιστορία και μαζί διαμορφώνουν το ύφος και το ήθος της παράστασης.
Οι Χαρά Μάτα Γιαννάτου, Μελισσάνθη Μάχουτ, Γιώργος Κατσής, Αγησίλαος Μικελάτος, Αργύρης Πανταζάρας, Κωνσταντίνος Πλεμμένος, Ανδρέας Πλεμμένος έπαιξαν με πάθος, βούιξαν σαν άνεμοι στη νύχτα. Βρόντηξε το ταλέντο τους στο Νησί, πλάι στην αρχαία βυθισμένη πολιτεία. Φλογεροί βάρδοι του μυθώδους και του ιστορικού, ιερατικοί μέσα στα ωραία και αισθησιακά κοστούμια τους, ανάμεσα στους απέριττους κίονες του σκηνικού (Σκηνικά – Κοστούμια: Λουκία Χουλιάρα). Δωρικό και αλληγορικό το ηχητικό τοπίο που τους συνόδευε (Μουσική: Γιώργος Πούλιος). Η κίνησή τους αυτάρκης, δυναμική κι εκφραστική (Κίνηση: Ηλίας Χατζηγεωργίου).

Άμμος, ένα ανακυκλωμένο κατατσαλακωμένο χαρτί που γίνεται άρμα, τέσσερις μεταλλικές βέργες από δομικό πλέγμα οικοδομής που οργώνουν τη σκόνη, λιτά κουτιά, η ηχώ, κάτι λιγνά κυπαρίσσια καρφωμένα στην πλαγιά κι η θάλασσα πιο πέρα, γκρίζα με λίμνες φωτεινές, τα “όπλα” των “παιδιών”, τα σύνεργά τους.

Το φινάλε, μέσα σε μια σεμνή και σεπτή φωτοχυσία (Φωτισμοί: Γιώργος Καρβέλας), η αγνή είσοδος και η νεανικά στοργική έξοδος του έβδομου Αγγέλου (Ανδρέας Πλεμμένος) με τη δική του γεμάτη νόημα κίνηση. Η πιο τρυφερή στιγμή του έργου. Το απρόοπτον έρχεται πάντα με την παρόρμηση και το θάρρος.
Πώς θα μπορούσε αλλιώς να δομηθεί μια νέα Μητρόπολη; Χωρίς αυτή την αθωότητα, τολμηρή, πολύπαθη και ορατή;

Ταυτότητα παράστασης

Καλλιτεχνική Ομάδα Momentum

Κείμενα: Σοφοκλής, Ευριπίδης
Αντιγόνη, Οιδίπους Τύραννος, Βάκχες, Ηρακλής Μαινόμενος, Μήδεια
Μεταφράσεις: Γιώργος Χειμωνάς, Νίκος Α. Παναγιωτόπουλος, Γιώργος Μπλάνας
Σύλληψη, Σκηνοθεσία: Αργύρης Πανταζάρας
Δραματουργική Επεξεργασία – Διασκευή: Ελίνα Μαντίδη, Αργύρης Πανταζάρας
Σκηνικά – Κοστούμια: Λουκία Χουλιάρα
Μουσική: Γιώργος Πούλιος
Κίνηση: Ηλίας Χατζηγεωργίου
Φωτισμοί: Γιώργος Καρβέλας
Φωτογράφος: Νίκος Πανταζάρας
Βοηθός σκηνοθέτη: Ελίνα Μαντίδη
Βοηθός σκηνογράφου-ενδυματολόγου: Γεωργία Μπούρα


Ηθοποιοί: Χαρά Μάτα Γιαννάτου, Μελισσάνθη Μάχουτ, Γιώργος Κατσής, Αγησίλαος Μικελάτος, Αργύρης Πανταζάρας, Κωνσταντίνος Πλεμμένος, Ανδρέας Πλεμμένος

Πληροφορίες

Καλλιτεχνική Ομάδα Momentum – Αργύρης Πανταζάρας
Μητρόπολη
Χορός & Άγγελος από το πανάρχαιο δράμα
22 & 23 Ιουλίου
Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου
Διάρκεια: 1 ώρα και 20 λεπτά

Σχετικά άρθρα

Κυνηγήστε μας

6,398ΥποστηρικτέςΚάντε Like
1,713ΑκόλουθοιΑκολουθήστε
713ΑκόλουθοιΑκολουθήστε


Τελευταία άρθρα

- Advertisement -