Γράφει η θεατρολόγος Μαρία Μαρή
Η «Μεταμόρφωση» του Κάφκα – σε παραγωγή του Ινστιτούτου Πειραματικών Τεχνών και με την υποστήριξη του Πολιτιστικού Τσέχικου Κέντρου Αθήνας – παίρνει μέρος στο εκτενές πολιτιστικό αφιέρωμα για την επέτειο των 100 χρόνων από τον θάνατο του Φραντς Κάφκα.
Το αφιέρωμα οργανώνεται με την συμμετοχή του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου, του Ινστιτούτο Γκαίτε, της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών και άλλων φορέων.
Είδα την παράσταση στο θέατρο Olvio σε σκηνοθεσία Τάσου Σαγρή. Πρόκειται για τη μεταφορά στη σκηνή του λογοτεχνικού αριστουργήματος του Φράντς Κάφκα την οποία το Ίδρυμα Franz Kafka Society της Πράγας χαρακτήρισε ως «μια από τις σημαντικότερες θεατρικές επιτελέσεις έργου του Κάφκα στην παγκόσμια ιστορία».
Πρωταγωνιστεί η Σίσσυ Δουτσίου στον ρόλο της Γκρέγκορι, της θηλυκής εκδοχής του Γκρέγκορ του έργου, σε έναν ερμηνευτικό άθλο που καθηλώνει.
Η «Μεταμόρφωση» ξεκινάει με το video της παρουσίασης ενός φρενήρη ρυθμού μέσα στην πόλη, με το πρόσωπο της πρωταγωνίστριας χαμένο και γενικά θαμμένο μέσα σε στίβες χαρτιού.
Ένας κυκεώνας δραστηριοτήτων που οδηγεί τον άνθρωπο να απαρνηθεί την ανθρώπινη φύση του, την οποία δεν αναγνωρίζει πια ως ανθρώπινη και να μεταλλαχθεί σε ένα μεγάλο σκαθάρι.
Στη σκηνή ένας μεγάλος κύβος και πάνω δυσδιάκριτο το σώμα της Γκρέγκορι. Πιο πέρα στο σκοτεινό σκηνικό η οικογένεια γύρω από ένα τραπέζι παίρνουν το πρωινό τους. Η Γκρέγκορι Σάμσα έχει μετατραπεί σε ένα ανθρώπινου μεγέθους έντομο. Παρ’ όλα τα ξυπνητήρια και τις φωνές της οικογένειάς της να ετοιμαστεί για να πάει στο γραφείο, ταλαιπωρείται, κινείται, αλλά πια δεν μπορεί να ορθώσει τον εαυτό της.
Η κίνησή της είναι καταπληκτική. Ένα σώμα γυμνό σε στάση μεγάλου εντόμου. Προσπαθεί να προσποιηθεί και τα 80 πόδια του που άλλα τραβούν από τη μία και άλλα από την άλλη πλευρά.
Αποδίδει το πρόβλημα της εκκίνησή του στη τεράστια κούραση που έχει δεχτεί μιας και έχει αναλάβει πολλές υποχρεώσεις, όπως να αναστήσει οικονομικά τη χρεωμένη της οικογένεια, να σπουδάσει την αδελφή της και να της δώσει μια διαφορετική προοπτική από την άθλιά δική της.
Τα χρέη της οικογένειά της πέτυχαν να την αφανίσουν και στο τέλος – όταν βρίσκονται μπροστά στο νέο αδιέξοδο – της χρεώνουν όλα τα δεινά τους και γίνεται ο αποδιοπομπαίος τράγος τους.
Που θα βρουν λεφτά, πως θα κερδίσουν την εύνοια του επιθεωρητή εργασίας, ώστε να πάρει την αδελφή της στη θέση της. Η εμφάνισή της και η ύστερη προσπάθειά της να επικοινωνήσει μαζί τους και να επιστρέψει στο δωμάτιό της στέφεται με βία.
Ο ίδιος ο πατέρας της πολλές φορές με την μαγκούρα του, τη χτυπά, τη διώχνει έξω από το σπίτι τους, σαν μίασμα, αυτή που μέχρι πρότινος τους είχε αναλάβει όλους. Μόνο η μητέρα αντιστέκεται κάπως στον αφανισμό της, φωνάζοντας ότι όπως και να είναι, είναι το παιδί της, αλλά και αυτή κάμπτεται στο τέλος.
Δούλευε ασταμάτητα για να διατηρήσει τη δουλειά της και η δουλειά της να διατηρήσει εκείνη. Στο φασιστικό περιβάλλον του άκρατου καπιταλισμού, «η εργασία απελευθερώνει», όμως στην πραγματικότητα σκλαβώνει και προκαλεί ασθένεια και θάνατο.
Ήταν ένα παιδί που σκεφτόταν μόνο τη δουλειά του και η μη ανταπόκριση στο κάλεσμα του ξυπνητηριού δημιουργεί υποψίες. «Αν ξέρατε τι μου συμβαίνει, λέει εκείνη, δεν θα με ενοχλούσατε» την ίδια στιγμή που ο προϊστάμενος επιθεωρητής εργασίας την κατηγορεί για υπεξαίρεση χρημάτων.
Εξαιρετικές οι μάσκες της Κοραλίας Κρικελλή για τους άνδρες της παράστασης, τον κ. Σάμσα (Συμεών Τσακίρης) και τον Επιθεωρητή εργασίας (Θωμάς Χαβιανίδης) και οι δυο θηριόμορφα, ανθρωποειδή τέρατα.
Ο πατέρας μετά το ατύχημά του κρεμάστηκε πάνω στην κόρη του και θεωρούσε υποχρέωσή της να συντηρεί όλη την οικογένεια. Ο Επιθεωρητής, προϊστάμενος εργασίας αντιπροσωπεύει το ανάλγητο αυτό κοινωνικό καθεστώς, αυτό το οικονομικό περιβάλλον που δεν διαθέτει ούτε σκέψη, ούτε συναισθήματα, έχει μόνο συμφέροντα.
Το συναίσθημα της μητέρας κάμπτεται με την πάροδο του χρόνου και καθώς δυσχεραίνουν οι καταστάσεις, συντάσσεται μοιραία με το πλευρό του συζύγου και το συμφέρον του άλλου της παιδιού.
Πόσο ευμετάβλητα και ρηχά είναι όλα. Η αδελφή, η Γκρέτα λάμβανε τη φροντίδα της Γκρέγκορι όσο ήταν καλά και μετά που «αρρώστησε» η μεγάλη αδελφή αρχικά η Γκρέτα τη φρόντισε, όμως η ζωή καλεί τη ζωή και η Γκρέγκορι δεν είναι ανθρώπινη ζωή, οπότε της αξίζει να εξαφανιστεί έτσι η Γκρέτα θα τη διαδεχτεί στο λάκκο με τα χαρτιά.
Η Γκρέγκορι τώρα είναι ένα παράσιτο, αφού δεν προσφέρει τίποτα και το χειρότερο νομίζει ότι έχει βρει την ελευθερία της μέσα από αυτή τη μορφή που έχει διαλέξει. Σχεδόν ζηλεύουν την διαφυγή της και θέλουν να την εκδικηθούν γιατί τους εγκατέλειψε και γιατί εκείνη «διεσώθη». Την κατηγορούν για τη δική τους δυστυχία, αντί να βρουν τρόπο να αντιδράσουν. Έχουν παντελώς αφομοιωθεί από το σύστημα αυτό παραγωγής. Όλα τα παιδιά είναι θύματα προς σφαγή στο βωμό του χρήματος και της παραγωγής. Η Γκρέγκορυ, έφτασε στο μη περεταίρω και μεταλλάχτηκε για να ξεφύγει.
Ο σκηνοθέτης Τάσος Σαγρής έχει μια διεισδυτική και σύγχρονη ματιά και σε αυτό βοηθά πολύ το Video (Άλκηστις Καφετζή, Kipseli Film Coop, Void Optical Art Laboratory, Μίλτος Αρβανιτάκης), που αποδίδουν απόλυτα αυτή τη νεύρωση της εποχής και κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου απέναντι στον επερχόμενο κίνδυνο.
«Επαναληπτικές κινήσεις και γρήγορες προβολές από εικόνες της καθημερινότητας, παγωμένα πρόσωπα, ακίνητα αντικείμενα, παγωμένες στιγμές, μικρές λεπτομέρειες, κοντινή εστίαση, κινηματογραφική γλώσσα, γρήγορες βιντεοπροβολές, επιληπτικές κρίσεις, ένα καρουσέλ από αλλοιωμένες αναμνήσεις, ιερός τρόμος, θέατρο για θεατές με κλειστά μάτια.
Ένα σκηνικό σουπρεματιστικό, αφηρημένο, αποσπασματικό, όπου τα αντικείμενα και τα πρόσωπα μοιάζουν να ανατινάζονται και την ίδια στιγμή να μένουν ακίνητα σαν μια παλιά φθαρμένη φωτογραφία μιας μεγάλης έκρηξης.
Μια θεατρική πράξη εξπρεσιονιστική αλλά όχι εκδηλωτική, ένα πολύ βαθύ συναίσθημα που καταπνίγεται, μηχανισμοί της νεύρωσης που καμία μορφή ψυχανάλυσης δεν μπορεί να κατανοήσει. Συμπαθητικές, τρυφερές, μοναχικές τραγωδίες, οι εποχές που αλλάζουν και όμως όλα μένουν ίδια για πάντα· έως την στιγμή της εσωτερικής έκρηξης, έως τη Μεταμόρφωση».
Ο εξπρεσιονισμός του Κάφκα ήταν μια ανοιχτή εξέγερση ενάντια στον «επίσημο» ορθολογισμό της εποχής του.
Πρέπει να σημειωθεί η καταπληκτική ερμηνεία της Γκρέγκορι (Σίσσυ Δουτσίου), που πραγματικά ήταν όλη την ώρα ένα έντομο σε μια δύσκολη στάση σώματος, με μια επίπονη κινησιολογία. Απέδωσε απόλυτα την δυσφορία του συγγραφέα από έναν καταπιεστικό πατέρα, από μια αδυσώπητη κοινωνία, μια γραμμή παραγωγής, , που στο πέρασμά της εξαφανίζει οποιαδήποτε σκέψη, συναίσθημα και βέβαια ανθρωπιά. Συγκλονιστική ερμηνεία για ένα δυστοπικό παρόν που πρόβλεψε ο μοναδικός Φραντς Κάφκα.
Η Στέβη Φόρτωμα, ο Συμεών Τσακίρης, η Λουκία Ανάγνου και ο Θωμάς Χαβιανίδης στηρίζουν με τρόπο εξαιρετικό το σκηνοθετικό όραμα του Τάσου Σαγρή.
Αν και παίζεται 5η χρονιά αξίζει να την δει όποιος δεν την έχει δει ή να την ξαναδεί όσοι ήδη την έχουν δει…
***
Η Μεταμόρφωση του Φραντς Κάφκα για για πέμπτη συνεχή χρονιά στο θέατρο Olvio
