Είναι μια μικρή ευτυχία που ζω∙
στα χέρια μου κρατάω το άσπρο ρίγος της ζωής
στα χέρια μου κρατάω το μαύρο ρίγος του θανάτου,
τα χρόνια μου περνούν κι ανθίζουνε όπως τριαντάφυλλα την άνοιξη
μαδιούνται το χινόπωρο,
αγαπάω τον κόσμο, πονάω για τον κόσμο,
σκέφτομαι και λέω ζωή είναι αγάπη,
σκέφτομαι και λέω θάνατος είναι αγάπη,
δακρύζω από χαρά όταν πυρπολεί τα δέντρα
το ερωτιάρικο αηδόνι,
δακρύζω από τη λύπη που σταμάτησε
στη ράχη του χελιδονιού,
χαίρομαι την αυγή, θλίβομαι τη δύση…
Είναι μια μικρή ευτυχία που ζω∙
και που πεθαίνω.
Μάρκος Μέσκος, από τη συλλογή Πριν από τον θάνατο (1958)
Ο Μάρκος Μέσκος (Έδεσσα, 7 Σεπτεμβρίου 1935 – 1 Ιανουαρίου 2019) ήταν Έλληνας ποιητής. Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους ποιητές της δεύτερης μεταπολεμικής γενιάς. Ασχολήθηκε με διάφορα είδη λόγου, όπως την πεζογραφία και το δοκίμιο, αλλά εστίασε κυρίως στην ποίηση.
Ο Μάρκος Μέσκος γεννήθηκε και πέρασε τα μαθητικά του χρόνια στην Έδεσσα. Σπούδασε στο τμήμα γραφικών τεχνών και διακόσμησης του Τεχνολογικού Ινστιτούτου της Σχολής Δοξιάδη Αθηνών, από όπου και αποφοίτησε το 1968. Αρχικά εργάστηκε στο εμπορικό κατάστημα του πατέρα του, έπειτα, από το 1965, ως γραφίστας σε αρκετά διαφημιστικά γραφεία της Αθήνας, αλλά και ως επιμελητής εκδόσεων. Είχε εικονογραφήσει διάφορες ποιητικές συλλογές, τόσο δικές του όσο και άλλων ποιητών, όπως του Ηλία Κεφαλά και του Γιάννη Χρυσανθόπουλου. Πολύ πριν από την εγκατάστασή του στην Αθήνα (από το 1957), είχε συνδεθεί με τη συντακτική ομάδα του περιοδικού Μαρτυρίες. Άρχισε να γράφει ποιήματα σε εφηβική ηλικία και πρωτοεμφανίστηκε στη λογοτεχνία το 1955 με (μετέπειτα αποκηρυγμένο) ποίημα στην Ηπειρωτική Εστία. Από το 1981 είχε εγκατασταθεί στη Θεσσαλονίκη, όπου και υπήρξε συνιδρυτής της εκδοτικής ομάδας των Χειρογράφων, ενώ το 1987-1993 εργάστηκε ως υπεύθυνος των εκδόσεων της Α.Σ.Ε.. Η ποιητική του αναγνώριση επισφραγίζεται τις τελευταίες δεκαετίες με το πλήθος σημαντικών βραβείων που του έχουν απονεμηθεί. Το 1996 τιμήθηκε με το βραβείο ποίησης του περιοδικού Διαβάζω (πρόκειται μάλιστα για την πρώτη φορά που απονεμήθηκε το βραβείο) για τη συλλογή του Χαιρετισμοί (1995), το 2005 με το βραβείο Καβάφη, το 2006 με το βραβείο του Ιδρύματος Κώστα και Ελένης Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών για το σύνολο του ποιητικού του έργου, και το 2013 με Κρατικό Βραβείο Ποίησης για τη συλλογή του Τα λύτρα (2012). Πέθανε στη Θεσσαλονίκη την 1η Ιανουαρίου 2019.
Η πρώτη του επίσημη εμφάνιση στα νεοελληνικά γράμματα ήταν το 1956 με το ποίημα Ειρήνη στο περιοδικό Επιθεώρηση Τέχνης, (τεύχος 13, Ιανουάριος 1956, σελίδα 46), όπου χρησιμοποίησε το ψευδώνυμο Κούλης Αυγερινός. Έχει χρησιμοποιήσει επίσης κατά καιρούς τα ψευδώνυμα Δημήτρης Γραμματικός και Πέτρος Μηλιώνης. Ποιήματά του μεταφράστηκαν σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες. Συνεργάστηκε με ποιήματα και μελέτες του στα περιοδικά Επιθεώρηση Τέχνης, Εφημερίδα των ποιητών, Καινούργια Εποχή, Νέα Εστία, Νέα Πορεία, Ο Λογοτέχνης, Μαρτυρίες, Σημειώσεις, Δεκαπενθήμερος Πολίτης, Αντί, Ελίτροχος, Το Δέντρο, Γράμματα και Τέχνες κ.ά. Το ποιητικό και πεζογραφικό έργο του Μέσκου έχει μια ιδιότυπη θέση στη μεταπολεμική λογοτεχνία, κυρίως λόγω της ταυτόχρονης διασύνδεσής του με την παράδοση και τη νεωτερικότητα.
Η πρώτη φάση της ποιητικής του δημιουργίας σχετίζεται με τραυματικά ιστορικά βιώματα της δεκαετίας του 1940 και εμφορείται από την αίσθηση ενότητας ποιητή και γενέθλιου τόπου, ανθρώπινου υποκειμένου και φύσης. Κεντρική θέση στην ποίηση του Μέσκου αυτήν την περίοδο κατέχουν τόσο στοιχεία του φυσικού κόσμου όσο και εξαγνισμένες από την αγάπη ανθρώπινες μορφές. Στη δεύτερη φάση, αφού ο ίδιος ο Μέσκος έχει πλέον εγκατασταθεί στο κλείνον άστυ, ο δεσμός με τη μητέρα πατρίδα και τη μητέρα φύση διασπάται και το αίσθημα της νοσταλγίας έρχεται στο προσκήνιο. Η παιδική ηλικία, η φύση και η δημοτική παράδοση αποτελούν τους κεντρικούς άξονες της ποίησης του Μέσκου, άξονες που συχνά διαπλέκονται και αλληλοτροφοδοτούνται. Η έννοια της αντίστασης διατρέχει την ποίησή του και, ενώ στις αρχικές του συλλογές αποκρυσταλλώνεται σε μορφές της ελληνικής παράδοσης, όπως αυτές του Διγενή ή των κλεφτών, σταδιακά κατατείνει όλο και περισσότερο στην αφαίρεση. Άλλα χαρακτηριστικά της ποίησής του αποτελούν η εισβολή του ιστορικού χρόνου στον ατομικό χώρο και η οργανική συμπλοκή προσωπικού και συλλογικού.
Ο Μάρκος Μέσκος έπειτα από μακροχρόνια μάχη με το καρκίνο, πέθανε στις 1 Ιανουαρίου 2019 84 ετών. Κηδεύτηκε δημοσία δαπάνη. Το Υπουργείο Πολιτισμού αναγνώρισε το έργο του μεγάλου Έλληνα Λογοτέχνη. Η τελετή έγινε μέσα σε χιονισμένο ατμοσφαιρικό ποιητικό σκηνικό με παρουσία φίλων λογοτεχνών, ποιητών, ανθρώπων των γραμμάτων και των τεχνών καθώς και πλήθους κόσμου στο Κάτω Γραμματικό Πέλλας. Οι φίλοι του τον αποχαιρέτησαν τραγουδώντας του το “Έδεσσα & Βοδενά μου” ως ύστατο χαίρε.
Ποίηση
- Πριν από τον Θάνατο, εκδ. Περ. Νέα Πορεία, Θεσσαλονίκη 1958
- Μαυροβούνι, ιδιωτική έκδοση, Θεσσαλονίκη 1963
- Τα ανώνυμα, ιδιωτική έκδοση, Αθήνα 1971
- Άλογα στον ιππόδρομο, εκδ. Ερμής, Αθήνα 1973
- Ιδιωτικό νεκροταφείο, ιδιωτική έκδοση εκτός εμπορίου, Αθήνα 1975
- Τα ισόβια ποιήματα, εκδ. Σημειώσεις, Αθήνα 1977
- Δώδεκα Μάηδες (12 τραγούδια με το ψευδώνυμο Δημήτρης Γραμματικός), περ. Εδεσσαϊκά Χρονικά, τ. 11, 1977· 2η (έκδοση σε βιβλίο), Έδεσσα 1992
- Τα φαντάσματα της ελευθερίας, έκδοση περ. Σημειώσεις, 1979· Αθήνα / Νεφέλη 1998
- Μαύρο δάσος, συγκεντρωτική έκδοση όλων των ποιημάτων 1958-1980 και η ανέκδοτη σειρά Μαύρο Μαντίλι, εκδ. Ύψιλον, Αθήνα 1981· 2η έκδοση (χωρίς τη συλλογή Τα φαντάσματα της ελευθερίας) Νεφέλη 1999
- Διαλογή, επιλογή 25 ποιημάτων από τις συλλογές Μαυροβούνι και Άλογα στον ιππόδρομο, έκδοση Μουσικός Αύγουστος, Αθήνα 1981
- Άνθη στο καταραμένο φίδι, ιδιωτική έκδοση 1983· 2η έκδοση Αθήνα, Ύψιλον 1986· 3η έκδοση Νεφέλη 1998
- Στον ίσκιο της γης, Ύψιλον, Αθήνα 1986· 2η έκδοση Νεφέλη 1998
- Τα δέοντα, μία επιλογή 1958-1990, έκδοση Δήμου Έδεσσας 1990
- Χαιρετισμοί, Ύψιλον, Αθήνα 1995· 2η έκδοση Νεφέλη 1999
- Ψιλόβροχο, εκδ. Νεφέλη, Αθήνα 2000
- Ελεγείες, Ίκαρος, Αθήνα 2005
- Στον ενικό και πληθυντικό ψίθυρο, Νεφέλη, Αθήνα 2009
- Ποιήματα: Μαύρο Δάσος Ι, συγκεντρωτική έκδοση, Γαβριηλίδης, Αθήνα 2011
- Ποιήματα: Μαύρο Δάσος ΙΙ, συγκεντρωτική έκδοση, Γαβριηλίδης, Αθήνα 2011
- Τα λύτρα, Γαβριηλίδης, Αθήνα 2012
- Τα ποιήματα της σκάλας, Γαβριηλίδης, Αθήνα 2013
- Συνηγορία ποιήσεως, Κίχλη, Αθήνα 2015
- Άλφα Βήτα: Ποιήματα, Κίχλη, Αθήνα 2015
Πεζογραφία
- Παιχνίδια στον Παράδεισο, ιδιωτική έκδοση, Αθήνα 1978· 2η έκδοση Χειρόγραφα, Θεσσαλονίκη 1990· 3η έκδοση Νεφέλη, Αθήνα 1998
- Κομμένη γλώσσα, Έρασμος, Αθήνα 1979· 2η έκδοση Νεφέλη, Αθήνα 1997
- Μουχαρέμ, Νεφέλη, Αθήνα 1999
- Το φωτοστέφανο του νεωτέρου Αγίου Βοδενιώτη του λαϊκού, ιδιωτική έκδοση, 2002
- Νερό Καρκάγια: Πεζογραφήματα, Ίκαρος, Αθήνα 2005
- Πεζογραφήματα, συγκεντρωτική συλλογή διηγημάτων, Γαβριηλίδης, Αθήνα 2013
- Εν Βοδενοίς: Κείμενα Εκτός Εμπορίου απο την ενδοχώρα της Έδεσσας, έκδοση Δήμου Έδεσσας, 2016
Δοκιμιογραφία
- Γνωστοί και φίλοι, Έρασμος, Αθήνα 1987
- Προσωπικά κείμενα, Νεφέλη, Αθήνα 2000
Ανθολόγηση-Επιμέλεια
- Χρήστος Νέπκας, Το σπαραγμένο σώμα του Χρήστου Νέπκα, ιδιωτική έκδοση, Αθήνα 1978
- Όμηρος Πέλλας, Διηγήματα, Κέδρος, Αθήνα 1978· 2η έκδοση Στιγμή, Αθήνα 1986
- Όμηρος Πέλλας, Ομιλίες, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1991
- Τέος Σαλαπασίδης, Δώδεκα ποιήματα, ιδιωτική έκδοση, Θεσσαλονίκη 1993
- Μανόλης Αναγνωστάκης, Όμως γιατί ξαναγυρίζουμε κάθε φορά χωρίς σκοπό στον ίδιο τόπο, έκδ. Ερμής, Αθήνα 2000
- Κλείτος Κύρου, Αλλά η αφή πες μου πώς γίνεται να διασωθεί, έκδ. Ερμής, Αθήνα 2000
