15.1 C
Athens
Δευτέρα 11 Νοεμβρίου 2024

Μακρόνησος, το «Νταχάου της Ελλάδας»

Επιμέλεια Αναστασία Διακουμίδου. Πηγαίνοντας από τα Μέγαρα στην Αθήνα, πριν από την επίσκεψη στο Μουσείο της Μακρονήσου και το πέρασμα στη Μακρόνησο.)

ΕΚΔΡΟΜΗ ΣΤΗ ΛΑΥΡΕΩΤΙΚΗ
ΑΠΟ ΤΟ
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΟΤΕ ΠΑΤΡΑΣ-ΑΧΑΪΑΣ

Μακρόνησος, το « Νταχάου της Ελλάδας»
Η Μακρόνησος βρίσκεται μεταξύ Κέας και Λαυρίου. Απέχει πέντε περίπου χιλιόμετρα (2,5 ναυτικά μίλια) από το λιμάνι του Λαυρίου και ανήκει ιδιοκτησιακά και διοικητικά στο Δήμο Κέας.
Το νησί σήμερα είναι ακατοίκητο πλην μερικών βοσκών που βρίσκονται στην περιοχή.
Το λιμάνι του δεν το προσεγγίζει καράβι της γραμμής. Η συνολική έκταση δεν ξεπερνά τα δεκαοκτώ τετραγωνικά χιλιόμετρα. Έχει μήκος 13,5 χλμ και πλάτος περίπου 1,5 χλμ.

makronisos-2Η Μακρόνησος είναι άγονη, άνυδρη, άδενδρη και δέρνεται από ισχυρούς ανέμους χειμώνα – καλοκαίρι. Έχει πολλή υγρασία και είναι εντελώς αφιλόξενη για επιβίωση ζωικού κόσμου. Μόνο κάποια αποδημητικά πουλιά σταματούν στο νησί αυτό, περνώντας για το μακρινό ταξίδι τους. Αφθονούν τα τρωκτικά και τα ερπετά, μπόλικα τα ποντίκια, τα φίδια, οι σκορπιοί. Ένας τόπος «ιδανικός» για εξόντωση.

Χρησιμοποιήθηκε σαν τόπος κράτησης (15000) αιχμαλώτων Τούρκων και Βουλγάρων κατά τους βαλκανικούς πολέμους του 1912 – 1913 . Σχεδόν όλοι, πέθαναν από δίψα και χολέρα και θάφτηκαν στη γη της. Τα κόκαλά τους έμειναν εκεί για δεκαετίες σκόρπια ή σε ομαδικούς τάφους. Τα βρήκαν οι κρατούμενοι μετά το 1947.
Το 1922 με τη Μικρασιατική καταστροφή, η Μακρόνησος χρησιμοποιήθηκε σαν λοιμοκαθαρτήριο για δέκα πέντε ως είκοσι χιλιάδες πρόσφυγες κύρια από Πόντο. Απ’ αυτούς οι δώδεκα χιλιάδες εξοντώθηκαν από αρρώστιες όπως τύφο, πανούκλα και χολέρα. Μαζί τους πέθαναν επίσης και δεκατρείς από τους δεκαπέντε συνολικά γιατρούς που τους νοσήλευαν.

Αναμφίβολα όμως η μακρόστενη αυτή βραχονησίδα οφείλει τη φήμη της κύρια στη σύγχρονη νεοελληνική ιστορία. Η Μακρόνησος αποτελεί μία από τις μελανότερες σελίδες της ιστορίας μας.

Ποιους έστελναν στη Μακρόνησο και γιατί:

Αυτό το νησί διάλεξαν για να στήσουν τον «Οργανισμό Αναμόρφωσης της Μακρονήσου» (ΟΑΜ), το «Νέο Παρθενώνα» όπως τον έλεγαν. Η Μακρόνησος ονομαζόταν και “κολυμπήθρα του Σιλωάμ”. Εκεί έπρεπε να βρουν το «φως» τους, όλοι οι «παραστρατημένοι».
Ακόμα δεν διαθέτουμε ακριβή αριθμητικά δεδομένα, αλλά από τις μαρτυρίες που έχουν καταγραφεί από επιζώντες, φαίνεται ότι πάνω από 100.000 άνθρωποι, στη συντριπτική τους πλειονότητα κομμουνιστές, πέρασαν απ’ τη Μακρόνησο.
Ήταν το 1946-47 όταν με εισηγητή και οργανωτή τον Άγγλο στρατηγό Ουίλιαμ που ήταν ειδικός στη σχεδίαση φυλακών και στρατοπέδων αποφασίστηκε η «εξυγίανση» του Εθνικού Στρατού από τους «εθνικώς υπόπτους» στρατεύσιμους. Η Μακρόνησος άνοιξε τις πύλες της στις 26 Μάη του 1947. Ένας τόπος ακατοίκητος θα «κατοικηθεί» από τους εξόριστους νεοσύλλεκτους δημοκρατικούς φαντάρους. Εκεί, το ΓΕΝΙΚΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΣΤΡΑΤΟΥ στέλνει κάθε στρατεύσιμο που έχει “ύποπτα φρονήματα”, στέλνει όποιον υπηρέτησε την Εθνική αντίσταση στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Όλοι οι «επικίνδυνοι» στρατιώτες έπρεπε να περάσουν για «κάθαρση» απ’ τη Μακρόνησο.

makronisos 3

Επανδρώνονται πρώτα τα τρία ειδικά τάγματα οπλιτών (Α’ ΕΤΟ, Β’ΕΤΟ, Γ’ΕΤΟ) ενώ οι ύποπτοι για το καθεστώς έφεδροι αξιωματικοί και υπαξιωματικοί σχημάτισαν ξεχωριστό τάγμα. Στη συνέχεια μεταφέρθηκαν εκεί και οι Στρατιωτικές Φυλακές Αθηνών (ΣΦΑ), όπου κρατούνταν οι υπόδικοι στρατοδικείων, οι αξιωματικοί του ΕΛΑΣ καθώς και οι αξιωματικοί που έλαβαν μέρος στο κίνημα της Μέσης Ανατολής.
Από τον Ιούλη του 1948 άρχισαν να μεταφέρονται εκεί και πολιτικοί εξόριστοι που κρατούνταν στα νησιά του Αιγαίου. Έτσι δημιουργείται το 4ο τάγμα. Πολλούς τους έφερναν από άλλα σημεία εξορίας Τρίκερι, Γιούρα, Ικαρία, Χίο, Νάξο, Φολέγανδρο, Άη Στράτη, Λήμνο.
Κάθε στρατόπεδο περιβαλλόταν από πυκνές σειρές συρματοπλεγμάτων και φυλακίων.

Τον εισηγητή και οργανωτή Άγγλο στρατηγό Ουίλιαμ που προαναφέραμε τον διαδέχτηκε ο Αμερικανός στρατηγός Βαν Φλιτ με διοικητές αδίστακτους αξιωματικούς που ανέλαβαν να υλοποιήσουν το «μεγαλειώδες Εθνικό Αναμορφωτικό Έργο της Μακρονήσου».
Όργανά τους διάφορα αποβράσματα βασανιστές, παλιοί συνεργάτες των Γερμανών, «ακραιφνείς εθνικόφρονες», ανώμαλοι τύποι, ποινικοί κατάδικοι. Αυτοί, χαρακτήριζαν τη Μακρόνησο «Μεγάλη του Γένους Σχολή». Στη συνείδηση του λαού όμως καταγράφτηκε σαν το κολαστήριο της Μακρονήσου, ή το « Νταχάου της Ελλάδας».

Εδώ εφαρμόζεται ένα πρωτοφανές σχέδιο προπαγάνδας, ψυχολογικού πολέμου και βασανισμού όχι μόνο σωματικού αλλά και ψυχικού.

Το σχέδιο έχει δύο στόχους, έναν ομολογημένο, την επαναφορά των κρατουμένων στον «υγιή εθνικό κορμό», και έναν δεύτερο, ανομολόγητο: τη συντριβή τους, έτσι ώστε να καταστεί αδύνατον, όταν και αν επιστρέψουν στα σπίτια τους, να συνεχίσουν την πολιτική δράση τους.
Άλλωστε ο περιορισμός στο νησί χιλιάδων «υπόπτων» νέων στερούσε από τον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας (ΔΣΕ) μια μεγάλη δεξαμενή στρατολόγησης.

Βασανιστήρια σωματικά και ψυχικά
makronisos-4-900Τα μαρτύρια άρχιζαν από το Λαύριο με προπηλακισμό κατά τη μεταφορά μέσα στα επιταγμένα πλοιάρια. Στους μόλους οι «εθνικά «ύποπτοι» στρατιώτες και πολίτες καθώς αποβιβάζονταν δέχονταν κεραυνοβόλα επίθεση.
Τους «υποδέχονταν» μπουλούκια βασανιστών της Αστυνομίας Μονάδας (ΑΜ) που τους χτυπούσαν με συρματόσχοινα, ζωστήρες, ρόπαλα, πέτρες. Έπρεπε να πετύχουν την «αποτοξίνωση» των κρατουμένων με συντριβή από τις πρώτες μέρες.
Τους «τακτοποιούσαν σε «τσαντήρια». Τους μετακινούσαν διαρκώς με τα υπάρχοντά τους Σε σκηνές ενός ατόμου έπρεπε να ζήσουν τρεις. Συχνά τους απαγορεύουν να μετακινούνται από σκηνή σε σκηνή. Δεν τους επέτρεπαν να πάνε ούτε στα ουρητήρια. Οι εξόριστοι εκτεθειμένοι στους αέρηδες, το κρύο, ή την αβάσταχτη ζέστη, υπέφεραν από πείνα και δίψα που τους την προκαλούσαν σκόπιμα. Όταν δεν μπορούσε να φτάσει το καΐκι που μετέφερε νερό, τους έδιναν αλμυρό μπακαλιάρο …

makronisos-5-900Με τρόμο και βασανιστήρια σωματικά και ψυχικά, προσπαθούσαν να τους αποσπάσουν δηλώσεις μετάνοιας. Οι δοκιμασίες πάρα πολλές. Εκτός απ’ αυτό της δίψας, συνηθισμένα βασανιστήρια ήταν η φάλαγγα (συνεχή κτυπήματα με λοστούς στα πέλματα των ποδιών), το «αεροπλανάκι» (να στέκονται στο ένα πόδι με τα χέρια σε έκταση), ο «πελαργός» (να στέκονται για ώρα στο ένα πόδι), καθώς και να πετούν από βράχια τους κρατούμενους με τα ρούχα τους στη θάλασσα και να μην τους αφήνουν να ανεβούν στην επιφάνεια, να τους βάζουν σε τσουβάλι με μια γάτα και να τους βουτάνε στο νερό, να τους κρεμούν από στύλους με τα χέρια δεμένα πισθάγκωνα και τις άκρες των ποδιών να ακουμπούν στο έδαφος κ.λπ.
Τα βασανιστήρια είχαν ενσωματωθεί στην καθημερινή ρουτίνα των στρατοπέδων και κάθε δραστηριότητα συνοδευόταν από ξυλοδαρμό και εξευτελισμό. Ομαδικοί βασανισμοί βρίσκονταν στο καθημερινό πρόγραμμα με σκοπό να καμφθεί το ηθικό.
Όσοι δεν υπέγραφαν δήλωση μετάνοιας μεταφέρονταν στη χαράδρα του Α’ΕΤΟ κι από εκεί πέρναγαν στρατοδικείο. Στη Μακρόνησο συχνά επιβαλλόταν η απομόνωση σε όσους κρατούμενους αρνούνταν να υπογράψουν δηλώσεις μετάνοιας.
Τα καψώνια και οι αγγαρείες, αποτελούσαν την καθημερινότητα για όσους ήταν στα «σύρματα» δηλ. στην απομόνωση. Πολλές φορές οι κρατούμενοι υποβάλλονταν σε άσκοπη εργασία (π.χ. να μεταφέρουν πέτρες από ένα σημείο του στρατοπέδου σε ένα άλλο) με σκοπό τη σωματική εξάντληση και την ταπείνωσή τους. Επιπλέον οι ξυλοδαρμοί και οι νυχτερινές επιθέσεις στα αντίσκηνα δοκίμαζαν τα όρια αντοχής των στρατιωτών αλλά και των πολιτικών εξόριστων, που είχαν μεγαλύτερη ηλικία απ’ αυτούς. Συχνά έκαναν συνεχείς επιδρομές στις σκηνές ώστε να μένουν άυπνοι.

makronisos-6-900Όλα τα κτήρια χτίστηκαν από τους ίδιους τους κρατουμένους: εκκλησίες, γήπεδα, θέατρα, χώροι στους οποίους κυρίως ασκείτο η ιδεολογική «αναμόρφωση» των εξόριστων, Παρθενώνες, Αγ. Σοφίες, αψίδες, ανάγλυφα, αγάλματα, μνημεία με βοτσαλωτά, επιγραφές με συνθήματα που κάλυπταν ολόκληρες πλαγιές, συμπληρώνοντας το κλίμα της «αναμόρφωσης».
Υψώθηκαν Διοικητήρια σε περίοπτες θέσεις, βίλες των Διοικητών, Λέσχη Αξιωματικών για τους «εκπαιδευτές, ακόμη κτήρια για κοινόχρηστες λειτουργίες, αρτοκλίβανοι, εργοστάσιο παραγωγής αναψυκτικών, ραδιοφωνικός σταθμός, αναρρωτήριο, μαγειρεία, δεξαμενές νερού, χώροι υγιεινής.

Όσοι υπέγραφαν δηλώσεις θα έπρεπε να αποδείξουν στη διοίκηση του τάγματος ότι είχαν πραγματικά αλλάξει πεποιθήσεις:
Έπρεπε να κάνουν ομιλίες στους υπόλοιπους στρατιώτες για τα δεινά του κομμουνισμού και την προσφορά της Μακρονήσου, έπρεπε να παρενοχλούν και να διαπομπεύουν τους «αμετανόητους» ή να τους λιθοβολούν, ενώ στο τέλος κάποιοι από τους «ανανήψαντες» μετατρέπονταν οι ίδιοι σε βασανιστές. Το καθεστώς βίας, τρόμου και προπαγάνδας ήταν ανυπόφορο. Η ολοκληρωτική υποταγή των «μεταμεληθέντων» έπρεπε να δημοσιοποιηθεί με αποκήρυξη της ιδεολογίας τους. Οι « ομολογίες» δημοσιεύονταν στην εφημερίδα «Σκαπανεύς». Στην Πάτρα ο «Νεολόγος» έκανε τέτοιες δημοσιεύσεις. Ακούγονταν από το ραδιοφωνικό σταθμό Μακρονήσου και τις ταχυδρομούσαν για να διαβαστούν από τον παπά της ενορίας του «μετανοούντος».
Όσοι «αναμορφώνονταν» θα επέστρεφαν στον Εθνικό ΣΣτρατό για να σταλούν στα μέτωπα του Εμφυλίου. Πολλοί με την πρώτη ευκαιρία που εύρισκαν αυτομολούσαν στις γραμμές του Δημοκρατικού Στρατού.
Οι «αμετανόητοι υπέφεραν τα πάνδεινα. Υφίστανται όλα τα βασανιστήρια που προαναφέραμε. Ήταν απομονωμένοι στις ρεματιές, σε φωλιές από συρματόπλεγμα τους «αχινούς», συχνά γυμνοί και βρεγμένοι. Τα βασανιστήρια, οι διαρκείς ξυλοδαρμοί και η αφόρητη ψυχολογική βία είχαν ως αποτέλεσμα πάρα πολλοί κρατούμενοι να καταλήξουν στο νοσοκομείο της Μακρονήσου. Πολλοί ήταν αυτοί που τρελάθηκαν. ενώ δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις κρατουμένων που επιχείρησαν να αυτοκτονήσουν. Άλλοι οδηγούνταν στο Στρατοδικείο και το εκτελεστικό απόσπασμα. Πολλοί έμειναν ανάπηροι από το ξύλο.

Η μεγάλη σφαγή
makronisos-7-900Αποκορύφωμα ήταν οι ομαδικές εκτελέσεις το 1948 στο Α΄ΕΤΟ που «άντεχε» στην αναμόρφωση. Κατά το πρωινό θρησκευτικό κήρυγμα στη ρεματιά του θεάτρου οι αλφαμίτες από τα υψώματα πυροβολούν στα τυφλά τους κρατούμενους. Την επομένη επαναλαμβάνονται τα γεγονότα με περιπολικό του Πολεμικού Ναυτικού που θερίζει τα αντίσκηνα από τη θάλασσα.
350 οι νεκροί και 500 οι τραυματίες.
Δίκαια τα φασιστικού τύπου στρατόπεδα της Μακρονήσου χαρακτηρίστηκαν το Ελληνικό Νταχάου.
Με κρατική προπαγάνδα η Μακρόνησος στην αρχή αναγορεύεται, σε εθνικό σύμβολο και πρότυπο για τον αντικομμουνιστικό αγώνα, με διεθνή εμβέλεια.

makronisos 8 900

Το νησί επισκέπτονται το βασιλικό ζεύγος, υπουργοί, ανώτατοι στρατιωτικοί, ιεράρχες, καθηγητές πανεπιστημίου και διανοούμενοι, Έλληνες και ξένοι δημοσιογράφοι, πρεσβευτές, οι οποίοι εκδηλώνουν τον ενθουσιασμό τους για το επιτελούμενο έργο. Ταυτόχρονα, πραγματοποιούνται παρελάσεις «ανανηψάντων» στην Αθήνα, μια μεγάλη έκθεση στο Ζάππειο, εκδόσεις κ.ά.

Σιγά σιγά όμως γίνονται γνωστά τα βασανιστήρια. Μετά τον Απρίλιο του 1950, με την άνοδο στην εξουσία της κεντρώας κυβέρνησης Πλαστήρα, η Μακρόνησος, σταδιακά, μετατρέπεται σε σύμβολο του ακραίου βασανισμού, σωματικού και ψυχικού («κολαστήριο», «νέο Νταχάου»), όχι μόνο στον αριστερό, αλλά ευρύτερα στον δημόσιο λόγο.

Οι επώνυμοι:
Ανάμεσα στους εξόριστους, διανοούμενοι από διαφόρους τομείς των επιστημών και των τεχνών συγκεντρώθηκαν στη Μακρόνησο, είτε ως οπλίτες είτε κυρίως ως πολιτικοί εξόριστοι. Ο συνωστισμός διανοουμένων στη Μακρόνησο εξηγείται από τη σημασία που έχει ο έλεγχός τους σε περιόδους κοινωνικών κρίσεων, πολλών μάλλον σε κατάσταση εσωτερικού πολέμου. Ο ανθός της αριστερής διανόησης της εποχής εκτοπίστηκε στο νησί προκειμένου να αφοπλιστεί κομματικά και να απαξιωθεί κοινωνικά. Πρόκειται στην πλειονότητα για στρατευμένους διανοουμένους, οι οποίοι ήταν ενεργά μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας (ΚΚΕ), τουλάχιστον κατά την περίοδο των διώξεών τους.
Καθηγητές φιλοσοφίας και ιστορικοί, όπως ο Κώστας Δεσποτόπολος, ο Γιάννης Ιμβριώτης και ο Δημήτρης Φωτιάδης, σκηνοθέτες και ηθοποιοί, όπως ο Βαγγέλης Καμπέρος, ο Τζαβέλλας Καρούσος και ο Μάνος Κατράκης, μουσικοσυνθέτες, όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Φοίβος Ανωγειανάκης, εικαστικοί, όπως ο Τάσος Ζωγράφος και ο Γιώργος Φαρσακίδης.
Η μεγαλύτερη εντούτοις αριθμητικά ομάδα ήταν μάλλον αυτή των λογοτεχνών, ήδη καθιερωμένων, όπως ο Γιάννης Ρίτσος και ο Θέμος Κορνάρος, ή εκκολαπτομένων, όπως ο Τάσος Λειβαδίτης και ο Αντρέας Φραγκιάς. Η πλειονότητα των διανοουμένων ανήκε στους πολιτικούς εξόριστους, οι οποίοι μεταφέρθηκαν στη Μακρόνησο την άνοιξη και το καλοκαίρι του 1949. Παρά το γεγονός ότι ο πόλεμος είχε ήδη κριθεί όταν γινόταν η μεταγωγή τους στο νησί, το ελληνικό κράτος δεν έδειξε επιείκεια απέναντι τους.
Οι διανοούμενοι, ιδιαίτερα όταν τέθηκαν υπό στρατιωτική διοίκηση, υποχρεώνονταν ανεξαρτήτως ηλικίας στις αγγαρείες του στρατιωτικού βίου, μολονότι δεν υπέστησαν τα σκληρά σωματικά βασανιστήρια που είχαν υπομείνει οι οπλίτες ή οι πολιτικοί κρατούμενοι των φυλακών.
Υπάρχουν αρκετές μαρτυρίες που αφορούν σε περιστατικά βίας έναντι επωνύμων διανοουμένων, οι οποίες περιγράφουν γλαφυρά τις γενικές συνθήκες διαβίωσής τους στο νησί.

Πολλά γνωστά μας ποιήματα που μελοποιήθηκαν γράφτηκαν στη Μακρόνησο και έχουν τη δική τους ιστορία διάσωσης.

Το 1989 κηρύχτηκε η Μακρόνησος ιστορικός τόπος από το Υπουργείο Πολιτισμού (Υπουργός Μελίνα Μερκούρη) και αυτό ήταν το πρώτο βήμα της πολιτείας για τη διάσωση των κτισμάτων και των στρατοπέδων της .
Είναι ανάγκη όμως να γνωρίζουμε την ιστορία μας. Γιατί όσα συνέβησαν στο παρελθόν, αν λησμονηθούν, θα βρεθούν μπροστά μας αύριο. Τα όσα διαδραματίστηκαν στη Μακρόνησο, πρέπει να γίνονται γνωστά. Αν η ιστορία ήταν γνωστή, κάποιοι δεν θα μπορούσαν σήμερα να αυτοαποκαλούνται με θρασύτητα δημοκράτες και να παρουσιάζουν το μαύρο άσπρο.
Ό,τι διχάζει ένα λαό, είναι η αδικία και το ψέμα. Όχι το δίκιο και η αλήθεια.
Όλα αυτά όμως που αναφέραμε δεν ειπώθηκαν για να καλλιεργηθεί ένα αίσθημα εκδίκησης, Αυτό δηλητηριάζει έναν ολόκληρο λαό και φέρνει στην καταστροφή ακόμα και κάποιους βασανιστές και δήμιους.
Μαθαίνουμε την ιστορία μας, για να μην ξεχνάμε…
Για να μην επαναληφθούν τέτοιες καταστάσεις…
Γιατί όλα αυτά δεν είναι απλά ένας εφιάλτης που πέρασε.
Σήμερα στη χώρα μας αλλά και στην Ευρώπη γενικότερα, σηκώνει και πάλι κεφάλι ο νεοναζισμός.
Δεν πρέπει λοιπόν να ξεχάσουμε το παρελθόν μέσα από ένα τέτοιο παρόν.

η εικονογράφηση είναι από το Λεύκωμα του Γιώργου Φαρσακίδη “Μακρόνησος”

Σχετικά άρθρα

Κυνηγήστε μας

6,398ΥποστηρικτέςΚάντε Like
1,713ΑκόλουθοιΑκολουθήστε
713ΑκόλουθοιΑκολουθήστε


Τελευταία άρθρα

- Advertisement -