Της Ειρήνης Αϊβαλιώτου
Ποια είναι τα «Ορφανά»; Δύο αδέρφια που κάηκαν οι γονείς τους όταν ήταν παιδιά, ένα ζευγάρι που από τη μια στιγμή στην άλλη χάνει το έδαφος κάτω απ’ τα πόδια του; Όλοι μας είμαστε! Κι όχι μόνο όταν νιώθουμε εγκαταλειμμένοι από εκείνους που έπρεπε να μας φροντίσουν. Όσο πιο πολύ συζητάμε για το διαφορετικό χρώμα στο δέρμα κάποιων συνανθρώπων μας, τόσο περισσότερο «ορφανά» γινόμαστε. Αν επιμείνουμε στο φόβο, θα καταλήξουμε να γίνουμε αυτό που φοβόμαστε. Ο φόβος γεννά βία.
Στα «Ορφανά» του Dennis Kelly, στη θαυμάσια μετάφραση της Κοραλίας Σωτηριάδου, που παρακολουθήσαμε στο θέατρο «ΠΚ», είδαμε χαρακτήρες που βρίσκονται σε δύσκολες και οριακές καταστάσεις, σε καταστάσεις που ανακαλύπτουμε ποιοι πραγματικά είμαστε. Το θέατρο του Κέλι είναι συναισθηματικό, όπως πρέπει να είναι το καλό θέατρο, δεν είναι μια ψυχρή εμπειρία. Δεν τον ενδιαφέρει το θέατρο των ιδεών. Δεν επιθυμεί στο θέατρο ο θεατής να χαμογελά, αλλά να γελά. Δεν θέλει να λυπάται, αλλά να του ραγίζει η καρδιά. Μπορεί τα έργα του να είναι ακραία, αλλά το θέατρο οφείλει να προκαλεί δυνατά συναισθήματα.
Ο Ντένις Κέλι, όπως εκμυστηρεύεται σε συνεντεύξεις του, υπήρξε και ο ίδιος θύμα και θύτης. Ο πατέρας του ήταν οδηγός λεωφορείου, η μητέρα του καθαρίστρια, πάμφτωχοι μετανάστες και οι δύο από την Ιρλανδία. Στην παιδική του ηλικία και στην εφηβεία του έγινε ζωντανός στόχος για τα ρατσιστικά σχόλια των «καθαρόαιμων» Άγγλων. Κορόιδευαν τον πατέρα του στο δρόμο φωνάζοντάς τον «βλάκα με πολλά παιδιά», «τρομοκράτη» και «βρομιάρη». Αργότερα υπέστη βία επειδή άνοιγε πολύ το στόμα μου. Μπήκε σε μια φάση αλκοολισμού, όπου κατέβαζε ένα μπουκάλι ουίσκι την ημέρα κι έμπλεκε συνέχεια σε καβγάδες. Εγκατέλειψε το σχολείο στα 16 του και στα 30 του αποφάσισε να πάει στο πανεπιστήμιο. Όταν τον λήστεψαν δύο έγχρωμοι έξω από το σπίτι του, δούλεψε πολύ με τον εαυτό του για να αποβάλει την οργή μου. Γι’ αυτό πείστηκε ότι όλα είναι θέμα απόφασης και μορφωτικού επιπέδου. Την εποχή που έγραφε το έργο, είχε αναβιώσει στην Αγγλία ο φόβος για τους ξένους και τους μετανάστες. Στα 70ς υπήρχε προκατάληψη κατά των Ιρλανδών -ο IRA ήταν στο φόρτε του. Κατόπιν οι Βρετανοί βρήκαν νέο «στόχο» να μισούν.
Έχει καλλιεργηθεί στη σύγχρονη Δύση ένα γενικευμένο κλίμα τρομοκρατίας. Όμως ο φόβος και το μίσος είναι ένας φαύλος κύκλος που οδηγεί στην εσωστρέφεια και τη βαρβαρότητα. Δεν ξέρουμε αν πρόκειται για νεο-φασισμό, όμως είναι γεγονός ότι το πώς διαχειρίζεται κάποιος το φόβο του είναι καθαρά ζήτημα επιλογής και καλλιέργειας. Η ιστορία του ρατσισμού είναι γραμμένη στο DNA των ανθρώπων: πάντοτε σκοτώναμε όποιον δεν μας έμοιαζε. Το να δολοφονήσεις κάποιον επειδή σε εξοργίζει ή έστω σε εκνευρίζει είναι θέμα απόφασης. Μιας ολέθριας, λανθασμένης απόφασης. Αλλά έτσι είναι, δυστυχώς, η ανθρώπινη φύση.
Η Έλεν και ο σύζυγός της Ντάνι γιορτάζουν την είδηση της εγκυμοσύνης της στο δεύτερο τους παιδί με ένα ρομαντικό δείπνο για δύο στο σπίτι. Ζουν προστατευμένοι στον ωραίο άνετο κόσμο που έχουν φτιάξει με τον κόπο τους. Όμως ο έξω κόσμος θα εισβάλει ένα βράδυ βίαια και απρόσμενα στη ζωή τους, όταν θα εμφανιστεί μπροστά τους ο αδελφός της Έλεν, ο Λίαμ. Βουτηγμένος στα αίματα. Κι αυτή είναι μόνο η αρχή.
Η ισχνή δικαιολογία του Λίαμ ότι βρήκε στο δρόμο ένα νεαρό τραυματισμένο εγείρει έναν καταιγισμό ερωτήσεων που ζητούν απαντήσεις. Καθώς προχωρά η αφήγησή του, γίνεται φανερό πως είναι πολύ περισσότερο μπλεγμένος στην ιστορία. Οι αντιφάσεις στις οποίες πέφτει, όπως εξιστορεί τα γεγονότα, προκαλούν υποψίες και η ανησυχία κορυφώνεται. Τα κομμάτια του παζλ που συμπληρώνεται δείχνουν ακράδαντα ότι μάλλον εμπλέκεται περισσότερο απ’ ό, τι αρχικά άφησε να εννοηθεί. Πώς θα αντιδράσει το ζευγάρι;
Η Έλεν δείχνει τυφλή εμπιστοσύνη στον αδελφό της, καθώς είναι δεμένη παθολογικά μαζί του από τότε που οι γονείς τους βρήκαν τραγικό θάνατο σε φωτιά και τα δύο παιδιά έμειναν ορφανά. Ο Ντάνι, που έχει πέσει θύμα επίθεσης ομάδας νεαρών στο παρελθόν, αμφιταλαντεύεται στην κρίση του. Στην προσπάθεια να προστατέψουν τον «άνθρωπό» τους, την οικογένειά τους, η μια λάθος επιλογή ακολουθεί την άλλη, σαρώνοντας το γάμο τους και όλες τις βεβαιότητες της ζωής τους.
Θα αντέξουν οι οικογενειακοί δεσμοί τους κραδασμούς; Θα διαλύσει ο φόβος τη συνοχή του ζευγαριού ή τους δεσμούς αίματος των δύο αδελφών;
Βραβευμένο ως το καλύτερο θεατρικό έργο του 2009 με το Βραβείο Fringe του Φεστιβάλ του Εδιμβούργου, καθώς και με το Herald Angel Award, το έργο του Ντένις Κέλι θέτει ένα πραγματικό ηθικό δίλημμα και προβληματίζει, καθώς αποκαλύπτει πόσο ευάλωτη είναι η υπευθυνότητα του πολίτη, όταν βάλλεται διαρκώς από εξάρσεις αστικής βίας.
Η ένταση του στακάτου διαλόγου και οι συναισθηματικές συγκρούσεις επί σκηνής κρατούν αμείωτο το ενδιαφέρον του θεατή που έρχεται αντιμέτωπος με την πικρή διαπίστωση πως η εγκληματικότητα και ο ρατσισμός ληστεύουν την ήδη πτωχευμένη ηθικά σύγχρονη κοινωνία μας η οποία δοκιμάζεται από τη βίαια αντιπαράθεση ατομικών αξιών και κοινωνικής συνείδησης.
Το έργο είναι ένα ψυχολογικό θρίλερ της σύγχρονης πόλης με πολιτικές διαστάσεις. Αυτό που φανερώνει με ανάγλυφη ενάργεια είναι πως όταν έχουμε σηκώσει οδοφράγματα που προστατεύουν «εμάς» εναντίον των «άλλων», κινδυνεύουμε να γίνουμε συνένοχοι στις πιο σκοτεινές πράξεις. Η ξενοφοβία δεν είναι σύνδρομο του “εγώ”, αλλά του “εμείς”. Ξεκινάει από τη φοβική προσκόλληση στην αγέλη και ακολουθεί τη ρητορική του οικογενειακού, εθιμικού δίκαιου
Η απειλή της βίας στους δρόμους έχει μετατρέψει το σπίτι του ζευγαριού και το γάμο τους σε φυλακή. Το ζευγάρι, η Έλεν και ο Ντάνι, είναι αναγκασμένο να αντιμετωπίσει διλήμματα, όπου η νομιμότητα και η πίστη συγκρούονται με κάθε νέα αποκάλυψη. Μέχρι να προκύψουν ανεπανόρθωτες ρωγμές στην ασταθή σχέση του ζεύγους.
Ξεπηδούν μια σειρά ερωτήματα που δεν έχουν εύκολη απάντηση: Τι στάση πρέπει να κρατήσει ο οικογενειακός περίγυρος σε παρόμοιες καταστάσεις; Τι σημαίνει να ζεις σε μια περιοχή όπου ανά πάσα στιγμή έχεις την αίσθηση του κινδύνου; Πόσο ο φόβος ροκανίζει τις δημοκρατικές μας πεποιθήσεις; Πού μπορεί να μας οδηγήσει; Τι είναι ο ρατσισμός και πότε χτυπάει την πόρτα μας; Πού πηγαίνουν οι αρχές μας όταν βρισκόμαστε υπό πίεση; Και ποιον κατορθώνουμε να προστατέψουμε καταπατώντας τες;
Απαιτητικό κείμενο τα «Ορφανά», που οι προοδευτικές εναλλαγές του περιέχουν διαστρωματώσεις και εντάσεις. Οι χαρακτήρες με τις αιφνιδιαστικές τους ενέργειες οδηγούν το κοινό να διερευνήσει θέματα όπως οι αντιλήψεις σε σχέση με το φύλο, την εθνικότητα και την προέλευση.
Στη συγκεκριμένη παράσταση ο σκηνοθέτης Κωστής Μπασογιάννης έδωσε βάρος στο δραματικό βάθος και στη ροή της αφήγησης. Καθότι το θέατρο είναι η τέχνη της αφήγησης και οι καλύτερες ιστορίες είναι αυτές που αλλάζουν σχήμα μπροστά στα μάτια σου.
Η Έλεν είναι μια δημαγωγός, μια γυναίκα χειριστική που ασκεί ψυχολογική πίεση και συναισθηματικό εκβιασμό στον σύζυγό της. Δεν διστάζει δε να χρησιμοποιήσει τη μητρότητα ως διαπραγματευτικό χαρτί. Η ερμηνεία της Ζωής Σαντά στηρίζει πειστικά την απόγνωση, το άγχος και τον υπερπροστατευτισμό της ηρωίδας που τη φτάνει στον κυνισμό.
Ο Ντάνι από την άλλη εκφράζει αρχικά με σαφήνεια τις ιδέες του σχετικά με την κοινωνική ευθύνη. Στην πορεία γίνεται υποχείριο της συζύγου του. Μάλλον πάντα ήταν. Τι κινεί άραγε τον χαρακτήρα του; Οι αστικές αρχές του, η αναποφασιστικότητά του, η καταπίεση που του ασκείται, η συμπιεσμένη οργή του; Βρήκα ιδιαίτερα αινιγματικό τον Ντάνι του Γιάννη Δρακόπουλο, που ερμήνευσε με σοβαρότητα και εμβρίθεια το ρόλο.
Ο Λίαμ αποτελεί καθαρά μια περίπτωση εγκληματία, που γυρνά στους δρόμους της πόλης προστατευμένος από τον εκφυλισμό της συλλογικότητας, την ασυλία της «οικογένειας». Είναι αντιφατικός, ασυνεπής, απειλητικός και υιοθετεί μια ιστορία με ανακόλουθο σχήμα. Υπάρχει μια ασυμφωνία μεταξύ των λόγων του που προηγούνται και αυτών που έπονται. Ο Γιώργος Μηλιώτης πλάθει ένα χαρακτήρα – επιβλαβές μείγμα κακού και ανισόρροπου στα όρια του μανιακού. Του δίνει σκοτεινή παιδικότητα και επικίνδυνο χιούμορ. Επιδέξια λεπτομερής και τελικά ανατριχιαστική η ερμηνεία του.
Η κοινωνία μας είναι τόσο σαρακοφαγωμένη και διεφθαρμένη, ώστε ακόμα και η αξιοπρεπής μεσαία τάξη προσφεύγει, κάτω από πίεση, σε βασανιστήρια αθώων.
Εν τέλει το αίμα έχει πιο μεγάλη δύναμη από τα δάκρυα.
Η ταυτότητα της παράστασης
“Ορφανά”
του Dennis Kelly
σε μετάφραση της Κοραλίας Σωτηριάδου
Σκηνοθεσία: Κωστής Μπασογιάννης
Σκηνικά – Κοστούμια: Σεμίραμις Μοσχοβάκη
Φωτισμοί: Γιώργος Αγιαννίτης
Μουσική: Χρήστος Τόλης
Παίζουν:
Γιάννης Δρακόπουλος
Γιώργος Μηλιώτης
Ζωή Σαντά
Θέατρο ΠΚ
Κασομούλη 30 και Ρενέ Πυώ 2
Τηλέφωνο: 21 0901 1677
* Το έργο ανέβηκε στην Ελλάδα και το 2010-2011 στο Θέατρο του Νέου Κόσμου σε σκηνοθεσία Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου και επαναλήφθηκε την επόμενη σεζόν για περιορισμένο αριθμό παραστάσεων.
