Της Ειρήνης Αϊβαλιώτου
Το «Βιρτζίνιαν» ήταν ένα ατμόπλοιο, που στα χρόνια του Μεσοπολέμου ταξίδευε ανάμεσα στην Ευρώπη και την Αμερική, φορτωμένο εκατομμυριούχους, μετανάστες και ανθρώπους κάθε λογής.
Λένε ότι στο σαλόνι της πρώτης θέσης κάθε βράδυ εμφανιζόταν ένας εξαίσιος πιανίστας, εκπληκτικής δεξιοτεχνίας, που έπαιζε μια μουσική πρωτάκουστη, θαυμαστή, η οποία ανήκε μόνο σ’ αυτόν: τη μουσική του Ωκεανού, που η ηχώ του απλώνεται σ’ όλα τα λιμάνια. Λένε, επίσης, πως γεννήθηκε πάνω σ’ εκείνο το καράβι, το 1900, από άγνωστους γονείς που τον εγκατέλειψαν και πως δεν κατέβηκε ποτέ. Το όνομά του: Ντάνυ Μπούντμαν Τι Ντι Λέμον Χιλιαεννιακόσια.
Παρακολουθήσαμε στο θέατρο Επί Κολωνώ, στο πλαίσιο του φεστιβάλ Off Off Athens την παράσταση «Lemon», βασισμένη στον ποιητικό μονόλογο «Χιλιαεννιακόσια» του Alessandro Baricco. Αναφερόταν στην παράξενη ιστορία του σπουδαίου αυτού πιανίστα που τα βράδια στο ατμόπλοιο «Βιρτζίνιαν», παρέα με το μοναδικό του φίλο, έπαιζε τη μαγική μουσική του Ωκεανού.
Ο συγγραφέας
Ο Αλεσάντρο Μπαρίκο γεννήθηκε το 1958 στο Τορίνο. Έχει γράψει αρκετά μυθιστορήματα, θεατρικά έργα και δοκίμια. Το “Όνειρα από γυαλί”, 1991, το πρώτο του μυθιστόρημα, τιμήθηκε με το βραβείο Campiello στην Ιταλία και με το Prix Medicis etranger στη Γαλλία. Ο “Ωκεανός”, 1993, πήρε τα βραβεία Viareggio και Palazzo al Bosco στην Ιταλία. Ακολούθησε το “Μετάξι”, 1996, που μεταφράστηκε σε περισσότερες από τριάντα γλώσσες, ενώ το 2004 εξέδωσε και μια σύγχρονη εκδοχή της “Ιλιάδας”. Ο Μπαρίκο υπήρξε μουσικοκριτικός, ειδικευμένος στην όπερα. Σε ηλικία 33 ετών έγραψε το πρώτο του μυθιστόρημα με τίτλο «Castelli di rabbia» (Κάστρα θυμού) το οποίο τιμήθηκε στη Γαλλία με το βραβείο Medicis ξένης λογοτεχνίας. Το δεύτερο βιβλίο του «Oceano Mare» (Ωκεανός θάλασσα) πήρε το ιταλικό βραβείο Viareggio. Ο Μπαρίκο έγινε πολύ σύντομα αγαπητός στη χώρα του, ιδιαίτερα μάλιστα στις νεότερες γενιές. Σε αυτό συνέβαλε βεβαίως και η τηλεόραση, αφού το πρόσωπο του συγγραφέα έγινε γνωστό σε όλη την Ιταλία μέσα από τη λογοτεχνική εκπομπή «Pickwick» που παρουσίαζε.
Το «1900» του Αλεσάντρο Μπαρίκο μετρά αλλεπάλληλες επιτυχημένες παραστάσεις σε πάνω από 20 χώρες από το 1990 και μετά. Έγινε δε, ευρύτερα γνωστό ύστερα από τη μεταφορά του στη μεγάλη οθόνη από τον Τζουζέπε Τορνατόρε.
Με άρωμα λεμονιού
Η Θεατρική Ομάδα Experimento και η σκηνοθέτις Γεωργία Τσαγκαράκη υπέγραψαν μια σπαρακτική και ταυτόχρονα κωμική παράσταση «του μεγαλύτερου πιανίστα που έζησε ποτέ». Με τρυφερότητα και ευαισθησία το έργο αναφέρεται σε θέματα όπως η μετανάστευση, η ελπίδα, η φιλία, οι ανθρώπινες σχέσεις γενικότερα. Μιλά για το πεπερασμένο της ζωής και την απεραντοσύνη του κόσμου.
Η παράσταση έχει την ευωδιά μεσογειακού λεμονιού που χαϊδεύεται από τον ήλιο, μιας και στους θεατές μοιράζονται λεμόνια και κουφέτα. Εκτυλίσσεται μέσω της θαυμάσιας αφήγησης ενός τρομπετίστα που βρέθηκε σε αυτό το πλοίο και είχε την τύχη να γνωρίσει το μύθο του 1900. Ολόκληρη σχεδόν η ιστορία ξεδιπλώνεται πάνω στο πλοίο.
Ο αφηγηματικός ιστός του “Lemon” (Χιλιαεννιακόσια) πλέκεται γύρω από δύο πόλους: τη μουσική και τον ωκεανό. Το επιβατηγό πλοίο ταξιδεύει αδιάλειπτα ανάμεσα στην Ευρώπη και στην Αμερική μεταφέροντας ιστορίες από τη μια πλευρά του ωκεανού στην άλλη. Τα βράδια ένας ιδιόρρυθμος πιανίστας αφήνει το κοινό του άναυδο από θαυμασμό. Ένας μεγαλόσωμος ναύτης του «Βιρτζίνιαν» τον είχε βρει νεογέννητο, παρατημένο σε ένα χαρτόκουτο πάνω στο πιάνο του πλοίου, την πρώτη χρονιά του 20ού αιώνα. Το χαρτόκουτο έγραφε επάνω Τι Ντι Λέμονς, το όνομα του ναύτη ήταν Ντάννυ Μπούντμαν και έτσι το μωρό βαφτίστηκε Ντάννυ Μπούντμαν Τι Ντι Λέμον Χιλιαεννιακόσια.
Το παιδί και ο φίλος
O Χιλιαεννιακόσια είναι ένα παιδί που δε μεγάλωσε ποτέ. Που έμαθε να εκφράζεται μέσα από τις νότες αποφεύγοντας όλες τις συγκρούσεις στη ζωή του. Ένας φίλος, γράφτηκε στο υποσυνείδητό του κι έγινε μέρος της ιστορίας του. Ένας φίλος του μουσικός, που τον πλησίασε με μεγαλύτερη τόλμη απ’ ό,τι οι άλλοι εφήμεροι συνεργάτες και συνοδοιπόροι. Μπήκε μέσα στο μονόλογό του και τον μετέτρεψε σε διάλογο.
Ο τρομπετίστας – αφηγητής μπάρκαρε στο «Βιρτζίνιαν» για έξι χρόνια και δέθηκε στενά με τον θαυμαστό πιανίστα. Μετά τον πόλεμο, και ενώ ο αφηγητής έχει ήδη εγκαταλείψει το πλοίο από το 1933, λαμβάνει μια επιστολή από την οποία πληροφορείται ότι το πλοίο έχει σχεδόν διαλυθεί και ως εκ τούτου έχει αποφασιστεί να το βυθίσουν. Το έχουν λοιπόν φορτώσει με εκρηκτικά και περιμένει στο Πλίμουθ από ώρα σε ώρα να κάνει το στερνό του ταξίδι. Όλα τα μέλη του πληρώματος το έχουν εγκαταλείψει, εκτός από τον Χιλιαεννιακόσια που παραμένει άφαντος.
Ίσως μόνον η ποίηση είναι ικανή να περιγράψει την απόφαση ενός ανθρώπου να βυθιστεί στην ανυπαρξία μαζί με το πλοίο – πατρίδα του, που δεν είχε εγκαταλείψει ούτε μια στιγμή στη διάρκεια της ζωής του.
Οι ερμηνείες των δύο ηθοποιών (Μελαχρινός Βελέντζας, Γιώργος Δρίβας) ήταν εξαιρετικές αν όχι συναρπαστικές. Ο Μελαχρινός Βελέντζας, εκτός από άξιος ηθοποιός, είναι και εκπληκτικός πιανίστας. Ο δε Γιώργος Δρίβας διαθέτει πλούσιο ταλέντο με κωμική φλέβα. Υποδύονται τους ρόλους του Χιλιαεννιακόσια αλλά και ανθρώπων που γνώρισε όσα χρόνια έζησε αποκλειστικά μέσα στο πλοίο. Το πλοίο που τον γέννησε, τον μεγάλωσε, τον σκότωσε.
Σε διασκευή-σκηνοθεσία Γεωργίας Τσαγκαράκη και παραγωγή των Experimento, η παράσταση Lemon ξεκίνησε το ταξίδι της από το Off-Off Athens Festival και την κεντρική σκηνή του Θεάτρου Επί Κολωνώ. Πρόκειται για μία site-specific παράσταση που στόχο έχει να ταξιδέψει σε πολλά διαφορετικά μέρη. Πώς είναι να βλέπεις θέατρο πάνω σ’ ένα Ferry-Boat, σ’ ένα καρνάγιο γεμάτο ψαρόβαρκες, σ’ ένα φάρο; Mια παράσταση ανάμεσα στη στεριά και τη θάλασσα. Για όσους, λοιπόν, δεν πρόλαβαν να μάθουν ποιος είναι ο Ντάννυ Μπούντμαν Τι Ντι Λέμον Χιλιαεννιακόσια, η παράσταση «Lemon» θα περιοδεύσει σε νησιά και λιμάνια το καλοκαίρι και με τον ερχομό της νέας σεζόν θα επαναληφθεί σε ημικεντρικό θέατρο.
Οι νότες και η θάλασσα
Πρόκειται για μια ξεχωριστή θεατρική δουλειά που συγκινεί και ενθουσιάζει. Αρκεί κανείς να αφεθεί και να έχει τη διάθεση να τη δει μέσα από το βλέμμα ενός μουσικού που αντιλαμβάνεται τον κόσμο με τις νότες του πιάνου του. Να βιώσει το χρονικό ενός μοναχικού ανθρώπου που έζησε πάνω σε ένα πλοίο συντροφιά με τη μουσική και τις σκέψεις του. Βλέποντάς την δακρύζεις, γελάς, πονάς, προβληματίζεσαι και πιθανόν να αντιληφθείς πως ο καθένας μας ζει στο δικό του πλοίο από το οποίο φοβάται να κατέβει, όπως ο Χιλιαεννιακόσια.
Το έργο θίγει πολύ περισσότερα ζητήματα από αυτά που αντιλαμβάνεται κανείς σε πρώτο επίπεδο. Η αινιγματική και επιβλητική μορφή του ήρωα παραπέμπει στις εξωπραγματικές φιγούρες των παραμυθιών, δίχως όμως να χάνει τη ρεαλιστικότητά της.
Η παράσταση
Η θεατρική αφήγηση χτίζεται πάνω στους μινιμαλιστικούς κανόνες του Φίλιπ Γκλας και η σκηνοθέτις Γεωργία Τσαγκαράκη μας παρουσιάζει μια εύρυθμη παράσταση που συνδυάζει το συναισθηματικό ρομαντισμό με το συντακτικό του μοντερνισμού.
Έχει κάτι από την μποέμικη γοητεία της σκέψης και της ζωής των περιπλανώμενων μουσικών, κάτι ρευστό και παιχνιδιάρικο, με δυνατές εικόνες, εντυπωσιακές σκηνές και πολλές χιουμοριστικές αναλαμπές.
Ιδιαίτερα ανθρώπινη και συγκινητική η σκηνή που ο χαρισματικός πιανίστας αρνείται να αποβιβαστεί στη στεριά, μια και ο μοναδικός κόσμος που γνώρισε είναι αυτός της θάλασσας και του πλοίου-πατρίδας του.
Εκφραστικότατη η μετάφραση από τον Σταύρο Παπασταύρου.
Η σκηνογραφική εργασία της Νατάσας Τσιντικίδη και η ενδυματολογική φροντίδα της Κέλλυς Σταματοπούλου απέπνεαν έμπνευση και περίσκεψη.
Επιτυχέστατος ο ηχητικός σχεδιασμός από τον Λευτέρη Δούρο και ρεαλιστικότατοι οι φωτισμοί της Μαρίας Αθανασοπούλου.
Παρά τη λιτότητά της και τη μικρή της διάρκεια, η παράσταση ζωντάνεψε την ατμόσφαιρα του «1900» με σιγουριά, με τέχνη, με αλήθεια. Γεγονός που σημαίνει ότι οργανώθηκε με λεπτομέρεια και επιμέλεια από τη σκηνοθέτιδα, που της οφείλουμε μια ευχάριστη βραδιά. Καθώς και στους ηθοποιούς Μελαχρινό Βελέντζα και Γιώργο Δρίβα, που αφομοίωσαν σωστά τους ρόλους και έδωσαν με άνεση ερμηνείες εναργείς, αρμονικές, θεατρικά αυθόρμητες.
Ο Χιλιαεννιακόσια είναι μια ολότελα παράξενη περίπτωση που μοιράζεται με το κοινό την αγάπη του για τις νότες και τη θάλασσα. Μια όμορφη ιστορία, που άξιζε τον κόπο να μας τη διηγηθούν.
Συντελεστές
Θεατρική Ομάδα Experimento
Διασκευή/Σκηνοθεσία: Γεωργία Τσαγκαράκη
Μετάφραση: Σταύρος Παπασταύρου
Σκηνογραφία: Νατάσα Τσιντικίδη
Κοστούμια: Κέλλυ Σταματοπούλου
Ηχητικός σχεδιασμός/Ηχοληψία: Λευτέρης Δούρος
Σχεδιασμός φωτισμού: Μαρία Αθανασοπούλου
Φωτογραφίες/Trailer: Χάρης Γερμανίδης
Παραγωγή: Experimento
Ερμηνεύουν:
Μελαχρινός Βελέντζας, Γιώργος Δρίβας.
Facebook Page: https://www.facebook.com/experimentoproductions/
Διάρκεια παράστασης: 50 λεπτά
Παίχτηκε στο θέατρο Επί Κολωνώ την Παρασκευή 8 Ιουνίου στις 20:30 και το Σάββατο 9 Ιουνίου 2018 στις 22:00.
Δείτε το τρέιλερ:
Από το βιβλίο
Ο Χιλιαεννιακόσια δεν ήταν γραμμένος πουθενά, δεν είχε πατρίδα ή οικογένεια· σε καμιά πόλη, ενορία, ομάδα, πουθενά δεν αναφερόταν το όνομά του· επίσημα δεν γεννήθηκε ποτέ. Βρέθηκε παρατημένος στο ατμόπλοιο Βιρτζίνιαν, ως ένα από τα μωρά που άφηναν σαν αντάλλαγμα οι μετανάστες για όλες τις τέντες και τα σεντόνια του πλοίου που έραψαν για ρούχα τους, για τη νέα τους ζωή. Γεννημένος σε μια χαρτονένια κούτα, έγινε πιανίστας στις αίθουσες χορού κι έκανε τον Ωκεανό σπίτι του. Όπως εξομολογείται ο αφηγητής τρομπετίστας φίλος του: Παίζαμε γιατί ο ωκεανός είναι απέραντος και σε τρομάζει, παίζαμε για να μη νοιώθει ο κόσμος το πέρασμα του χρόνου, για να ξεχνάει ο καθένας πού βρίσκεται και ποιος είναι.
Αλλά ήταν σαν να είχε πάει παντού, γιατί άκουγε και διάβαζε τους ανθρώπους· έφτιαχνε τον δικό του χάρτη με τις ιστορίες τους. Τα σημάδια που οι άνθρωποι κουβαλούν μέσα τους: τόπους, φήμες, μυρωδιές, την πατρίδα τους, την ιστορία τους… Ολόκληρη γραμμένη πάνω τους, κατάσαρκα. Αυτός διάβαζε και κατέγραφε… Κάθε μέρα πρόσθετε κι ένα μικρό κομματάκι σ’ εκείνον τον απέραντο χάρτη που σχηματιζόταν στο κεφάλι του, κι εκεί πάνω ταξίδευε μετά σαν θεός, καθώς τα χέρια του γλιστρούσαν στα πλήκτρα, χαϊδεύοντας τις καμπύλες κάποιου ράγκταϊμ. Μια φορά που τον ρώτησε πού ταξίδευε την ώρα με το βλέμμα καρφωμένο την ώρα που έπαιζε, εκείνος απάντησε πως πήγε σε μια υπέροχη χώρα, πως βρέθηκε σε τρένο καταμεσής στην εξοχή, πως μέτρησε τις κολόνες των εκκλησιών, ανέβηκε σε βουνά. Παίζοντας για μια γυναίκα, έπαιζε για όλες τις γυναίκες του κόσμου, μάγεψε κάθε πατέρα που ο ίδιος δεν υπήρξε, τα παιδιά που δεν απέκτησε, φυγάδευσε τη ζωή του μακριά από τις επιθυμίες της.
Μόνο η μουσική του μετρούσε· κι ένα θυελλώδες βράδυ στο άδειο σαλόνι που έπαιξε με λυμένα φρένα, γλιστρώντας σαν τεράστιο μαύρο σαπούνι ανάμεσα στις πολυθρόνες, σ’ ένα σκοτεινό βαλς με τον Ωκεανό. Κλεισμένος τριάντα δύο χρόνια στο καράβι αποφάσισε να κατέβει για να δει τη θάλασσα από την άλλη πλευρά αλλά έφτασε μόνο μέχρι το τρίτο σκαλί: φοβήθηκε την απεραντοσύνη, ο κόσμος δεν φαινόταν να τελειώνει πουθενά, ενώ οι δικές του επιθυμίες χωρούσαν ανάμεσα σε πλώρη και πρύμνη. Γύρισε κι έμεινε στο πλοίο ακόμα κι όταν, καταδικασμένο σε βύθιση, το γέμισαν δυναμίτη.
Εκδ. Άγρα, 2002, μτφρ. Σταύρος Παπασπύρου, 81 σελ., με τετρασέλιδο επίμετρο της Francoise Brun (Alessandro Baricco – Novecento. Un monologo, 1994).