Της Ειρήνης Αϊβαλιώτου
Στην Αίθουσα Αλεξάνδρα Τριάντη του Μεγάρου Μουσικής βρεθήκαμε πρόσφατα και παρακολουθήσαμε τη γενική δοκιμή της παράστασης «Οι στοιχειωμένοι» του Δημήτρη Μαραμή σε σκηνοθεσία Θάνου Παπακωνσταντίνου.
Η γενική δοκιμή κύλησε άψογα, με απόλυτη πειθαρχία, με ιδιαίτερα υψηλή αισθητική, με ανάγλυφο το ταλέντο όλων των συντελεστών να διαχέεται στην ατμόσφαιρα και να θαμπώνει φίλους και δημοσιογράφους που ήταν παρόντες.
H παράσταση είναι ένα σύγχρονο ελληνικό μιούζικαλ, που αποτελεί παραγγελία του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, βασισμένο στα αυθεντικά δημοτικά τραγούδια Το γιοφύρι της Άρτας, Του νεκρού αδελφού και Το στοιχειό της Χάρμαινας σε ποίηση Σωτήρη Τριβιζά.
* Το έργο θα παρουσιαστεί στην Αίθουσα Αλεξάνδρα Τριάντη μόνο για δύο παραστάσεις, την Πέμπτη 28 Φεβρουαρίου 2019 και την Παρασκευή 1 Μαρτίου 2019 στις 8 το βράδυ.
Οι παραλογές
Η παραλογή του Γιοφυριού της Άρτας είναι ένα από τα γνωστότερα και ωραιότερα δημιουργήματα της λαϊκής μούσας και στηρίζεται σε μια μακραίωνη παράδοση, σχετική με τη θεμελίωση μεγάλων έργων. Από τους αρχαίους ακόμα χρόνους υπήρχε η δοξασία ότι, για να στερεωθεί και να προφυλαχθεί από κάθε κίνδυνο ένα κτίσμα, έπρεπε να θυσιαστεί στα θεμέλιά του κάποιο ζωντανό πλάσμα. Το γεφύρι της Άρτας, ένα έργο τόσο δύσκολο και θαυμαστό για την εποχή του, ενέπνευσε το ομώνυμο δημοτικό τραγούδι και πλούτισε την παράδοση με το δικό του θρύλο. Παραλλαγές του τραγουδιού, που αναφέρονται και σε άλλα γεφύρια ή οικοδομήματα, υπάρχουν όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε όλη την περιοχή των Βαλκανίων. Σ’ αυτό βλέπουμε την ανάγκη της θυσίας της ατομικής ευτυχίας, συγκεκριμένα της γυναίκας του Πρωτομάστορα και κατ’ επέκτασιν του ιδίου, για την ωφέλεια του κοινωνικού συνόλου. Δηλαδή το χτίσιμο του γεφυριού για την εξυπηρέτηση της επικοινωνίας των ανθρώπων.
Από την άλλη στο τραγούδι «Του νεκρού αδελφού», έχουμε την υπερφυσική ιστορία του νεκρού αδελφού, που τον σηκώνουν από το μνήμα οι προσταγές της μάνας, για να εκπληρώσει την υπόσχεση που έδωσε. Το τραγούδι είχε, όπως μαρτυρούν οι πολλές παραλλαγές, ευρύτατη διάδοση όχι μόνο σε όλο τον ελληνικό χώρο, αλλά και στους βαλκανικούς και τους άλλους λαούς της Ευρώπης. Η προέλευση του τραγουδιού αυτού έχει απασχολήσει πολύ τους μελετητές. Σήμερα όλοι συμφωνούν ότι το τραγούδι είναι από τα πιο παλιά ελληνικά τραγούδια και πλάστηκε πριν από τον 9ο μ.Χ. αιώνα στην περιοχή της Μικράς Ασίας. Ακόμη υποστηρίζεται ότι ο μύθος του συνδέεται με την αρχαία μυθολογία, την επάνοδο του Άδωνη στη γη ή την ιστορία της Δήμητρας και της Κόρης.
Το θέμα το έχουν χρησιμοποιήσει στα έργα τους πολλοί λογοτέχνες, Έλληνες και ξένοι. Ο C. Fauriel είχε επισημάνει τις ομοιότητες που παρουσιάζει η μπαλάντα Λεονόρα (1773) του Γερμανού ποιητή G. A. Bürger με το Τραγούδι του νεκρού αδελφού. Από τους Έλληνες δραματοποίησαν το τραγούδι ο Αργ. Εφταλιώτης, ο Φώτος Πολίτης και ο Ζ. Παπαντωνίου.
Τα βασικά θέματα της παραλογής αυτής είναι οι δεσμοί της οικογένειας, ο θεσμός του γάμου, η μοίρα, ο ξενιτεμός, η δύναμη της κατάρας, ο θάνατος και η μεταβολή της τύχης.
Το πιο φοβερό απ’ όλα τα στοιχειά της Άμφισσας, είναι το «Στοιχειό της Χάρμαινας» κι αποτελεί τη βάση του τρίτου λιμπρέτου που έχει γράψει με αρμονικότητα, ρέουσα γλώσσα και ακρίβεια ο ποιητής και στιχουργός Σωτήρης Τριβιζάς. Στην παλιά συνοικία των Ταμπάκηδων, των τεχνιτών του δέρματος, κάποτε ζούσε ο νεαρός Κωνσταντής, παλικάρι από τα λίγα στην καλοσύνη και την ευθύτητα. Βυρσοδέψης κι αυτός, ήταν σφοδρά ερωτευμένος με την πανέμορφη Λενιώ. Πριν προλάβουν οι δύο νέοι να σφραγίσουν τον έρωτά τους, η Λενιώ πέθανε αιφνιδίως, χτυπημένη από κεραυνό, ενώ βρισκόταν στη βρύση. Ο Κωνσταντής απαρηγόρητος, μην έχοντας στιγμή ησυχία μακριά από την αγαπημένη του έδωσε τέλος στη ζωή του, πέφτοντας από το Κάστρο της Ωριάς, εκεί όπου συναντιόνταν με τη Λενιώ. Η ταραγμένη του ψυχή δεν μπόρεσε όμως να ησυχάσει: αντίθετα, έγινε φοβερό και τρομερό στοιχειό, το αγριότερο της πόλης, που τρομοκρατούσε με την όψη του και τα ουρλιαχτά του μικρούς και μεγάλους και ζούσε στη βρύση της Χάρμαινας, εκεί που πέθανε η αγαπημένη του. Προστάτευε τους βυρσοδέψες και την πηγή, που ήταν τόσο σημαντική για τη δουλειά τους, και γυρνούσε στους δρόμους σέρνοντας τις αιώνιες αλυσίδες του… Ο θρύλος λέει πως μόνο αφού πέρασαν τα τριπλάσια από τα χρόνια των δυο νέων μαζί, η ψυχή του ησύχασε και ο θρήνος του σταμάτησε…
Αρχετυπικοί μύθοι
Και οι τρεις αυτές ιστορίες έχουν σχέση με αρχετυπικούς μύθους που κατάγονται από την αρχαιότητα. Εμπλέκονται με παλιά τελετουργικά έθιμα τα οποία βιώνουμε κι εμείς, όπως είναι οι Απόκριες, που είναι μια γιορτή για τη μετάβαση από το χειμώνα στην άνοιξη, από το θάνατο στην αναγέννηση.
Αυτά τα δύο αριστουργηματικά τραγούδια της δημοτικής παράδοσης καθώς και το σύγχρονο λιμπρέτο του Σωτήρη Τριβιζά, πιστό στην τεχνοτροπία των δημοτικών τραγουδιών, μεταμορφώνονται για πρώτη φορά στην ιστορία του ελληνικού μουσικού θεάτρου σε σύγχρονο ελληνικό μιούζικαλ από τον Δημήτρη Μαραμή.
Το έργο αποδεσμεύεται από τις παραδοσιακές επιδράσεις και αναζητά έμπνευση στο ανήσυχο σήμερα. Μυσταγωγική ατμόσφαιρα, κουδούνες, κοφίνια, σπονδές στη θεά Δήμητρα, καρποί, πανύψηλα δέντρα, ένα ονειρικό σύμπαν που θύμιζε ποίηση του Κρυστάλλη, πίνακες του ιμπρεσιονιστών και ζωγραφική του Ρέμπραντ.
Τον Δημήτρη Μαραμή δεν τον ενδιαφέρει η παράδοση ως μουσική παράδοση και εμείς ως θεατές δεν περιμέναμε να ακούσουμε από αυτόν τον τόσο δημιουργικό συνθέτη παραδοσιακή μουσική. «Οι Στοιχειωμένοι» του έχουν μεγάλη ποιητική αξία, συγκινησιακή δύναμη και ιδιαίτερη θεατρικότητα. Η μουσική του, έντονα χορευτική, μεγαλοπρεπής και ευφρόσυνη, είναι εμπνευσμένη από την παραδοσιακή μουσική της Ανατολικής Ευρώπης, της Μεσογείου και των Βαλκανίων και ζυμωμένη σε ένα προσωπικό ιδίωμα.
Οι συντελεστές
Η παράσταση μοιάζει με βαθύ διαλογισμό ευλαβικών καλλιτεχνών. Στο σύνολό της πρόκειται για μια δυναμική σύνθεση μέσα ένα αναρίθμητο λυρικό πλαίσιο. Αναζωογονεί το μυαλό και το πνεύμα, γεγονός που οφείλεται στη θεραπευτική ιδιότητα της υψηλής τέχνης.
Ο Θάνος Παπακωνσταντίνου με τη σκηνοθεσία του έδωσε στο όλο εγχείρημα τη δική του θεατρική και χρωματική ευγένεια, τη σαφήνεια των περιγραμμάτων, τη λυρικότητα, τη μαγική ατμόσφαιρα, τον ποιητικό και ονειρικό χώρο, την εκφραστική αλήθεια, την αξία, την καθαρότητα, την αισθαντικότητα.
Η Νίκη Ψυχογιού έστησε με ρομαντισμό και ιστορικότητα τα μεγαλειώδη σκηνικά και «έραψε» πανέμορφα κοστούμια δείχνοντας τη φυσικότητα στη σχέση μας με το φυσικό και εξιδανικεύοντας τις καθημερινές σκηνές και τις ασχολίες των αγροτών σε μνημειακούς πίνακες και απαράμιλλης ομορφιάς εικαστικές εγκαταστάσεις.
Ο σχεδιασμός κίνησης από τη Νάντη Γώγουλου πρόσφερε σκηνές με δροσιά, χάρη και αισθησιασμό.
Η Χριστίνα Θανάσουλα (επιμέλεια φωτισμών) συνέλαβε με τους υποβλητικούς προβολείς της το γοητευτικό παιχνίδισμα του φωτός και της σκιάς.
Όλοι οι συντελεστές κατέθεσαν σκέψη, φαντασία, έρευνα, πολλή ενέργεια και ψυχικό χρόνο στην ανταλλαγή και την εναλλαγή μεταξύ του καλλιτεχνικού μυαλού και των υλικών της φύσης.
Μας παρουσίασαν ήχους, μελωδίες και εικόνες εξωπραγματικές και φανταστικές, στην αρτιότερη έκφρασή τους. Άπειρες παραλλαγές, συνθέσεις και συνδυασμούς ομορφιάς.
Οι φωνές
Τους ρόλους ερμηνεύουν ταλαντούχοι καλλιτέχνες από τον χώρο του έντεχνου τραγουδιού και του μουσικού θεάτρου.
Φωνές δυνατοτήτων με απόλυτη γνώση της τεχνικής τους και εμπειρία, έχουν όλοι ταλέντο στη σκηνή και στέκονται εξαίρετα σκηνικά αλλά το ιδιαίτερο στην επιλογή τους είναι η παλέτα των χρωμάτων. Οχτώ διαφορετικές φωνές – οχτώ διαφορετικές σχολές. Η γήινη, βαθιά και επιβλητική φωνή της Αργυρώς Καπαρού δίνει υπέροχα το σπαραγμό της Μάνας, ο Θοδωρής Βουτσικάκης με γλυκύτητα, ζεστασιά και λυρισμό υποδύεται τον Κωσταντή, η Βασιλική Καρακώστα στο ρόλο της Γυναίκας του Πρωτομάστορα συνταιριάζει εξαίσια την παραδοσιακή με την έντεχνη μουσική ποιότητα, η πρωτοεμφανιζόμενη ταλαντούχα Ελένη Δημοπούλου υποδύεται έξοχα την Αρετή και τη Λενιώ. Ο Βασίλης Δημακόπουλος ιδανικός ως Πρωτομάστορας, η Λητώ Μεσσήνη εφευρετική και αιθέρια έδωσε μια παραμυθένια αχλή στο Πουλί που υποδύθηκε. Τέλος, ο Σταμάτης Πακάκης και ο Νίκος Ζιάζιαρης (Στοιχειά, Μάστοροι και Άνεμοι) ήταν άμεσοι, εναργείς, θαυμάσιοι.
Συμμετέχει επίσης ένα αξιόλογο σύνολο από δεξιοτέχνες μουσικούς που διευθύνει ο Δημήτρης Μαραμής.
Στην παράσταση λαμβάνουν μέρος και τελειόφοιτοι της Δραματικής Σχολής του Ωδείου Αθηνών, παρουσίες αυθόρμητες, συγκινητικές, γεμάτες νιότη και ζωντάνια.
To παγανιστικό στοιχείο
Έχει σημασία ότι συνεχίζοντας τη δημιουργική του πορεία, ο συνθέτης αντλεί έμπνευση, για μια ακόμη φορά, από την ελληνική γραμματεία και πιο συγκεκριμένα από τη δημοτική ποίηση, κι αυτό το καινούργιο του μουσικοθεατρικό έργο έχει έντονο το βαλκανικό στοιχείο στη μουσική του γλώσσα. Έχει επίσης μέτρο, ρυθμό, συναίσθημα, πάθος, ενθουσιασμό, γνησιότητα.
Αρχέτυποι μύθοι, λαϊκές δοξασίες, ανθρώπινοι φόβοι για το θάνατο αλλά και για τη ζωή, κλασικά στερεότυπα, στοιχειά και κατάρες, και ως αντίδοτο ευχές, ξόρκια, αφοσίωση, πίστη, θετικά μάγια, είναι τα θέματα των παραλογών. Ανθρωποθυσίες, λαϊκές δοξασίες των βρικολάκων, της ανάστασης μέσα από τη γη, ένα στοιχειό και μια ιστορία αγάπης που δεν ολοκληρώνεται. Όλα έχουν να κάνουν με μια δοξασία της αναγέννησης, είναι μια μύηση θανάτου για να γεννηθεί ο άνθρωπος, καθώς πρέπει να πεθάνει το παλιό για να γεννηθεί το καινούριο, είναι ο νόμος της φύσης.
Η παράσταση δεν είναι βαριά και σκοτεινή, όπως ίσως πιστέψετε. Από τον πολυσύνθετο σκηνοθέτη Θάνο Παπακωνσταντίνου έχει προικιστεί με έντονο χιούμορ και άπλετο φως, κινητικό πλούτο, ζωντάνια και χάρη, είναι σχεδόν πανηγυριώτικο το πνεύμα της και δεν είναι διόλου τυχαία η ενορχήστρωση, αφού όλα τα όργανα είναι πνευστά, ξύλινα και χάλκινα. Δεν υπάρχουν έγχορδα κι αυτό για να δοθεί η αίσθηση του παγανιστικού, του διονυσιακού που αναδύεται από τον ήχο των χάλκινων στις λαϊκές γιορτές και τα πανηγύρια. Ήχος διθυραµβικός, µελωδικός, σαγηνευτικός, στιβαρός, μεγαλοπρεπής και έντονος. «Το παγανιστικό στοιχείο το δίνει καλύτερα η έμφυση μέσα στο όργανο παρά το γλίστρημα του δοξαριού στη χορδή», έχει δηλώσει άλλωστε ο ίδιος ο συνθέτης Δημήτρης Μαραμής.
Το έργο αυτό είναι ένα μεθυστικό κερί που ανάβει πάνω στο βωμό του νεοελληνικού πολιτισμού.
Ο Δημήτρης Μαραμής μιλά για το έργο
«[…] Στους Στοιχειωμένους έχουμε να κάνουμε με την προφορική παράδοση, με την ποίηση που σμιλεύτηκε και διαδόθηκε από στόμα σε στόμα μέσα στους χειμώνες της ιστορίας του τόπου μας. Ο τραγικός ποιητής είναι εδώ ο ανώνυμος λαός. Μέσα στα δημοτικά τραγούδια Του γιοφυριού της Άρτας και Του νεκρού αδελφού κρύβονται οι αρχέγονοι μύθοι που γέννησε ο πρωτόγονος ψυχισμός του ανθρώπου στο ξημέρωμα της ιστορίας του. Δεσμοί αίματος, σχέσεις μάνας και κόρης, μάνας και γιου, αδερφής και αδερφού, άντρα και γυναίκας, εραστή και ερωμένης.
Από την άλλη πλευρά, ο άνθρωπος δεν μπορεί ποτέ να αποδεχθεί συναισθηματικά τον θάνατο, δεν αποδέχεται ποτέ το τέλος, κι ας του υπενθυμίζει η λογική πως είναι το μόνο πράγμα που δεν μπορεί να νικήσει. […]
Στους Στοιχειωμένους η συνθετική γλώσσα δομείται σε μια συνεχόμενη κι έντονα χορευτική μουσική, που ποικίλλει από διαφορετικούς κι εναλλασσόμενους ρυθμούς και χαρακτηρίζεται από ακατάπαυστη ροή μελωδικών σχημάτων. Πριν ξεκινήσω τη σύνθεση των Στοιχειωμένων έκανα μια αρκετά μεγάλη έρευνα στη μουσική παράδοση της χώρας μας, αλλά και της ανατολικής Ευρώπης, των Βαλκανίων και της Μεσογείου, συλλέγοντας στοιχεία με τα οποία εμπλούτισα το προσωπικό μου μουσικό ιδίωμα. Έγραψα μουσική με στόχο να υπηρετήσει τη δραματουργία των παραπάνω δημοτικών ποιημάτων. Για την ενορχήστρωση επέλεξα κυρίως ξύλινα και χάλκινα πνευστά, ώστε να βρίσκονται πιο κοντά στον διονυσιακό και παγανιστικό ήχο της υπαίθρου. Όσον αφορά στους οχτώ ερμηνευτές του έργου, οδηγήθηκα σε αυτούς με κριτήριο το γήινο χρώμα της φωνής τους. Μολονότι προέρχονται από διαφορετικούς μουσικούς χώρους, διακρίνονται όλοι για την αμεσότητα και την αυθεντικότητα της ερμηνείας τους […].».
Ο σκηνοθέτης Θάνος Παπακωνσταντίνου μιλά για τους Στοιχειωμένους
«Σταθερός προσκεκλημένος και αφανής πρωταγωνιστής σχεδόν σε όλα τα δημοτικά τραγούδια είναι ο Χάρος, δηλαδή ο θάνατος. Η περιβολή του είναι μαύρη κι εργαλείο του το δρεπάνι, έρχεται να θερίσει με τους πιο απίθανους τρόπους τη ζωή των θυμάτων του αλλάζοντας διαρκώς μορφές. Πότε με τη μορφή κεραυνού, πότε με τη μορφή του νερού, πότε με τη μορφή της πέτρας, πότε με τη μορφή της ξενιτιάς, πότε σαν έφιππος καβαλάρης. […] Αν τα δημοτικά τραγούδια ήταν μόνο ιστορίες ανθρώπων, εύκολα θα μπορούσαμε να τα κατατάξουμε στο είδος της λογοτεχνίας τρόμου. Η εφευρετικότητα και η αγριότητα των περισσότερων ιστοριών, πλεγμένη πάντα με γνήσιο λυρισμό, είναι ομολογουμένως αριστοτεχνικής σύνθεσης. […] Τα δημοτικά είναι τελετουργικά τραγούδια γραμμένα ως επί το πλείστον για να συνοδεύουν γιορτές και τελετές μέσα στον κύκλο της ζωής των ανθρώπων. Κι ενώ, καταρχήν, οι ιστορίες αυτές φαίνονται να μιλούν μόνο για το θάνατο, στην πραγματικότητα είναι κομμάτια μιας ευρύτερης αφήγησης που πραγματεύεται το θάνατο και την αναγέννηση της φύσης. […]
Οι Στοιχειωμένοι του Δημήτρη Μαραμή αποτελούνται από τρία δημοτικά τραγούδια μελοποιημένα για έναν οκταμελή χορό. Μια βραδιά Αποκριάς, οκτώ νεκροί βγαίνουν απ’ τους τάφους τους για να μας τραγουδήσουν το θάνατό τους, να ζήσουν ξανά, να πεθάνουν ξανά και τραγουδώντας να γιορτάσουν τον αέναο κύκλο θανάτου και αναγέννησης της φύσης. Να γιορτάσουν τη “Μαύρη Γη”.».
Ταυτότητα παράστασης
Δημήτρης Μαραμής
Οι Στοιχειωμένοι
Σύγχρονο ελληνικό μιούζικαλ
Παραγγελία του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών
Βασισμένο στα αυθεντικά δημοτικά τραγούδια
Το γιοφύρι της Άρτας, Του νεκρού αδελφού
και Το στοιχειό της Χάρμαινας σε ποίηση Σωτήρη Τριβιζά
Πέμπτη 28 Φεβρουαρίου, Παρασκευή 1 Μαρτίου 2019 | 20:00
Αίθουσα Αλεξάνδρα Τριάντη
***
Η μουσικοθεατρική τριλογία του γνωστού συνθέτη τιτλοφορείται Οι Στοιχειωμένοι, αποτελεί παραγγελία του ΜΜΑ και ανεβαίνει στην Αίθουσα Αλεξάνδρα Τριάντη μόνο για δύο παραστάσεις, την Πέμπτη 28 Φεβρουαρίου και την Παρασκευή 1 Μαρτίου 2019 στις 8 το βράδυ, σε σκηνοθεσία Θάνου Παπακωνσταντίνου.
Συνολική διάρκεια: 100 λεπτά (χωρίς διάλειμμα)
***
Σύνθεση, μουσική διεύθυνση, πιάνο Δημήτρης Μαραμής
Σκηνοθεσία Θάνος Παπακωνσταντίνου
Σκηνικά-Κοστούμια Νίκη Ψυχογιού
Σχεδιασμός κίνησης Νάντη Γώγουλου
Σχεδιασμός φωτισμών Χριστίνα Θανάσουλα
Σχεδιασμός ήχου Παναγιώτης Πετρονικολός
Βοηθοί σκηνοθέτη Κωνσταντίνα Ψωμά, Μάριος Παναγιώτου
Βοηθός σκηνογράφου-ενδυματολόγου Έλλη Εμπεδοκλή
Μουσικός συνοδός Βικτώρια Φιοράλμπα Κιαζίμη
Διανομή με αλφαβητική σειρά:
Θοδωρής Βουτσικάκης Κωσταντής, Χορός
Βασίλης Δημακόπουλος Πρωτομάστορας, Χορός
Ελένη Δημοπούλου Λενιώ, Αρετή, Χορός
Νίκος Ζιάζιαρης Χορός, Στοιχειά, Μάστοροι, Άνεμοι
Αργυρώ Καπαρού Μάνα, Χορός
Βασιλική Καρακώστα Γυναίκα Πρωτομάστορα, Χορός
Λητώ Μεσσήνη Χορός, Πουλί, Άνεμοι
Σταμάτης Πακάκης Χορός, Στοιχειά, Μάστοροι, Άνεμοι
Τιμές εισιτηρίων
9 € (φοιτητές, νέοι έως 25 ετών, άνεργοι, ΑμεΑ, 65+, πολύτεκνοι) ● 12 € ● 18 € ● 26 € ● 32 € ● 38 € ● 45 € (Διακεκριμένη Ζώνη)
Εισιτήρια
210 72 82 333, megaron.gr
και σε όλα τα καταστήματα Public
Πληροφορίες
210 72 82 333
http://www.megaron.gr
https://www.facebook.com/megaron.gr
https://www.instagram.com/megaron_athens/
https://www.youtube.com/user/AthensConcertHall
https://twitter.com/MegaronAthens
https://plus.google.com/+MegaronGr
https://www.pinterest.com/megaronathens/
