Γράφει η θεατρολόγος Μαρία Μαρή
Στο ανανεωμένο «Θέατρο Μπέλλος» είδα την παράσταση «Ήλιος με δόντια» βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Γιάννη Μακριδάκη, σε σκηνοθεσία του Θάνου Ζερίτη.
«Γυρνοκοπούσα σαν την άδικη κατάρα δεξιά κι αριστερά κι απ’ όπου περνούσα, τα κορίτσια που ήτανε συναγμένα γύρω από τα παιχνίδια τους βουβαίνονταν και µε κοιτούσανε µε µισό µάτι και τ᾽ αγόρια τρέχανε να φύγουνε. Δε µου μιλούσε κανένα, διότι φοβούνταν τις µανάδες τους, που λέγανε ότι αποτελούσα τη δεύτερη μεγάλη ντροπή του Φρουρίου. Μετά τις παστρικές λογαριάζανε εµένα, γυναικωτό µε ανεβάζανε, ανώμαλο µε κατεβάζανε. Σταυροκοπιόντουσαν στα παράθυρα και κλείνανε µε ορµή τα πατζούρια. Μαζεύανε αλαφιασμένες και τα κουτσούβελά τους από το κατώφλι να µη µε δούνε κι εγώ δεν ήξερα από τέτοια τότε και απορούσα».
Το «Ήλιος με δόντια» είναι καταρχάς η ιστορία ενός απόκληρου, ενός κατατρεγμένου της μικρής κοινωνίας της Χίου των αρχών του αιώνα, του Κωνσταντή.
«Έχω ένα προαίσθημα πως σήμερα θα πάει η ιστορία ως το τέλος, ναι, ναι…» λέει και ξαναλέει ο απόκληρος Κωνσταντής ή «Ιδιώνυμο» ή «η δεύτερη μεγάλη ντροπή του Φρουρίου», όπως τον ξέρανε στη γειτονιά, στη φτωχιά προκυμαία της Χίου.
Γεννημένος στις αρχές του προηγούμενου αιώνα σε μια παράγκα μέσα στο Φρούριο της Χίου, ο Κωνσταντής παλεύει με τις μνήμες, τις πληγές και τα πάθη μιας ολόκληρης κοινωνίας που τον κατέκρινε για τη διαφορετικότητά του και τον περιθωριοποίησε εξαιτίας της έκδηλης θηλυπρέπειάς του.
Βρέθηκε από παιδί στο στόχαστρο της μικρής χιώτικης κοινωνίας, με αποτέλεσμα να νιώσει έντονη μοναξιά, απόρριψη και συνεχείς ταπεινώσεις.
Η μάνα του, στάθηκε μεν δίπλα του, ωστόσο χάθηκε σχετικά πρόωρα από ατύχημα – ηλεκτροπληξία καθώς καθάριζε το λαμπατέρ της εκκλησίας και κάηκε ολοσχερώς.
Ο Θεός είναι μεγάλος. Έτσι, ο Κωνσταντής βρέθηκε άτυπα υιοθετημένος από τον «μαστρο-Μιμάκη», άντρα οικογενειάρχη με τον οποίο η μητέρα του συνδεόταν ερωτικά. Μονάχα οι «παστρικές» του νησιού, που υφίστανται κι εκείνες παρόμοιους διωγμούς και εξευτελισμούς, πρόσφεραν λίγη περισσότερη θέρμη σε αυτό το αγόρι που έμοιαζε με κορίτσι. Έγινε κάλφας στο μηχανουργείο του «μαστρο-Μιμάκη». Ο παπά Νικόλας νέος παπάς, τον έκανε παπαδάκι.
Ξεκινούν οι θωπείες, ενώ γνωρίζεται με τον Απόστολο, που δούλευε σε ένα καφενείο και σιγά σιγά μπλέκονται σε μια έντονη σχέση. Με γραφικό τρόπο εξελίσσεται η σχέση τους, που περνά από διάφορα στάδια πάθους, ζήλιας, βίας και οπωσδήποτε αγάπης.
Εκπληκτικό το τάνγκο που χορεύουν. Ο Απόστολος πήγε στρατιώτης στη Σμύρνη, γεγονός που εισάγει την ιστορία στο έργο. Η σχέση τους ήταν έντονη και καθώς τους έβλεπαν μαζί τον είχαν ονομάσει το χανουμάκι του. Όταν στην ομάδα ποδοσφαίρου έπαιζε με δυο δεξιά πόδια ο Απόστολος, οι συμπαίχτες και οι οπαδοί κατηγορούσαν τον Κωνσταντή.
Ο Απόστολος ήταν αριστερός αντιστασιακός οργανωμένος κατά των Γερμανών, σε αυτό ήθελε να εμπλακεί και ο Κωνσταντής για να τον ακολουθήσει.
Ο Απόστολος του μιλά για τον Μεταξά «θαρρείς ότι ένας φασίστας θα τα βάλει με άλλον φασίστα μόνο επειδή είπε ένα όχι;».
Μετά τους Ιταλούς, ήρθαν οι Γερμανοί. Ο Κωνσταντής έφτιαχνε τα γραμμόφωνα για να μη χαλάει το κέφι των χορών, αυτών που γλένταγαν επί Κατοχής, ενώ από την άλλη τη Μαίρη, που άλλοτε την ονόμαζαν Λυγερή, τη νομίζανε βρωμιάρα, ενώ εκείνη είναι ο σύνδεσμος για να μαθαίνουν τις προθέσεις των Γερμανών.
Όταν η αντιστασιακή ομάδα τελικά δέχτηκε τον Κωνσταντή του έδωσαν το ψευδώνυμο «Ιδιώνυμο». Του έδωσαν ένα σύνθημα και πήγαινε και το έλεγε σε κάποιον κάθε πρωί.
Πολλές οι ανατροπές.
Ο Απόστολος παντρεύτηκε, είχε πολλά χρόνια εκθέσει την κοπέλα. Η σχέση τους ωστόσο ήταν μοναδική με τον Κωνσταντή και η αγνή καρδιά του δεύτερου αγκιστρώθηκε πάνω στον πρώτο ανεπιστρεπτί.
Ακολουθεί το ιστορικό γεγονός της αεροπορικής επίθεσης της βρετανικής αεροπορίας ενάντια στο σουηδικό πλοίο Wiril που είχε αγκυροβολήσει στο λιμάνι της Χίου τον Φεβρουάριο του ’44 για να μεταφέρει τρόφιμα στους χειμαζόμενους από τον λιμό κατοίκους.
Συγκεκριμένα θα παρείχε σιτάρι, αλεύρι, μπιζέλια, σιμιγδάλι, ρύζι, ζάχαρη, γάλα γλυκό σε κουτιά και πετρέλαιο. Οι πολιτικές επιδιώξεις των Άγγλων με τις αεροπορικές επιδρομές τους δεν είχαν αξιόλογη επίπτωση στις κατοχικές γερμανικές δυνάμεις, όμως «έβλεπαν» τη μακροπρόθεσμη παρέμβασή τους στη γεωπολιτική περιοχή του Αιγαίου και της Μεσογείου.
Σ’ αυτή την καιροσκόπο επίθεση σκοτώθηκαν δεκάξι άνθρωποι, ενώ κοντά εξήντα τραυματίστηκαν. Μεταξύ των νεκρών κατά τη συγγραφική πρόθεση και ο αγαπημένος του Κωνσταντή, ο Απόστολος.
Μετά την απώλεια αυτή του Απόστολου ο Κωνσταντής θα βυθιστεί στην τρέλα. Τα σπάργανα της θολής του σκέψης, ανεβάζουν στη σκηνή ο Παναγιώτης Εξαρχέας και ο Γιάννης Λεάκος, που εναλλάσσονται στους ρόλους του Κωνσταντή κα του Αποστόλη, ενώ παράλληλα ερμηνεύουν και άλλους ρόλους όπως του παπά Νικόλα ή του μαστρο-Μιμάκη και άλλους.
Η λεπτή και μελετημένη κίνησή τους, η αλλαγή κοστουμιών, ο εκπληκτικός συγχρονισμός τους, οι φωνές τους που γίνονται μία, οι εκφράσεις τους, η διάδραση και το βλέμμα τους στο κοινό ζωντανεύει πραγματικά το κείμενο, το φέρνει κοντά στον θεατή σα να μιλάει για κάτι πολύ πρόσφατο και γνώριμο.
Υπέροχη η σκηνή της συνεύρεσης των δυο τους, που απελευθερώνει ή κάνει τον Κωνσταντή να αποδεχτεί αυτό που του συμβαίνει.
Ήλιος με δόντια είναι οι οβίδες που πετούσαν τα βρετανικά αεροσκάφη και αφαίρεσαν τη χαρά από τον αγνό Κωνσταντή, που ήθελε να ενταχθεί στην ιστορία, όμως έμενε πάντα απ’ έξω. Ο μόνος δικός του σύνδεσμος με την πραγματικότητα και τη ζωή ήταν ο Απόστολος.
Ο Μακριδάκης, γνώστης της ιστορίας του νησιού, κεντά τις περιγραφές του και τις διηγήσεις του κάνοντάς τες πραγματικά γλαφυρές. Μέσα από τη σκηνική απόδοση των μνημών του Κωνσταντή, θα αναβιώσουν πτυχές της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.
Η θεατρική διασκευή της Νεφέλης Μαϊστράλη είναι πολύ ζωντανή, διατηρεί κάποιους χιώτικους ιδιωματισμούς, ώστε γλαφυρά να αποδοθεί η ιστορία του λιμανιού της Χίου από το 1920- 1944.
Ο σκηνοθέτης Θανάσης Ζερίτης στηρίχτηκε στο κείμενο του Γιάννη Μακριδάκη, αφουγκράστηκε την πρόθεση του συγγραφέα, για τη θέση του αδύναμου ανθρώπου μέσα στην ιστορία και πώς εκείνος, ενώ παραδέρνεται από τα κύματα επιβιώνει, ως το σημείο, που δεν έχει πού να πιαστεί και βουλιάζει.
Καταπληκτικό εύρημα η εναλλαγή των ρόλων Κωνσταντής – Απόστολος.
Το όλο εντάσσεται σε εκκλησιαστικό χώρο με σωστούς υπαινιγμούς, ξύλινη επίπλωση, κουρτίνες και καντηλέρι που σωστά έστησε η Γεωργία Μπούρδα, με έπιπλα που λίγο αν μετακινιόντουσαν γινόταν καφενές.
Ο φωτισμός του Σάκη Μπιρμπίλη ήσυχος, μυσταγωγικός για όλα αυτά, που πρέπει να μείνουν κρυφά από ένα αδηφάγο και βίαιο κοινωνικό μέρος της επαρχίας αυτής, καθώς , όσο γίνεται αυτό, να μείνουν προστατευμένα από το αδυσώπητα δολοφονικό πολιτικοιστορικό επίπεδο.
Στο ίδιο πλαίσιο κινήθηκε και η ατμοσφαιρική μουσική των Μιχάλη και Γιάννη Λατουσάκη.
Ένα συγκλονιστικό κείμενο με υπέροχες ερμηνείες.
***
Διαβάστε επίσης
«Ήλιος με δόντια». Η πίσω πλευρά του κεντήματος από τους 4frontal
«Ήλιος με δόντια». Mια παράσταση βασισμένη στο μυθιστόρημα του Γιάννη Μακριδάκη στο Θέατρο Μπέλλος
