Γράφει η θεατρολόγος Μαρία Μαρή
Είδα στο «Ρεκτιφιέ», την παράσταση «Ignoramus» μια σατιρική παράσταση θεάτρου – ντοκουμέντο του Γιάννη Ασκάρογλου για την ελευθερία του Τύπου στην Ελλάδα του σήμερα.
Η παράσταση, σε μια πρώτη μορφή, έχει παρουσιαστεί στον χώρο «1927 art space», τον Ιούλιο του 2024, στο πλαίσιο μεταπτυχιακής διπλωματικής εργασίας (ΠΜΣ «Θέατρο και Κοινωνία: Θεωρία, Σκηνική πράξη και Διδακτική», Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου).
Ignoramus = αγνοούμε. Η παράσταση εξελίσσεται σε τρία μέρη, στο Φουαγιέ – Κοινωνιολογία, στο Υπόγειο – Οικονομικές επιστήμες και στην Πλατεία – Πολιτικές επιστήμες.
Η ελευθερία του Τύπου στην Ελλάδα αποτελεί έναν από τους βασικούς πυλώνες της δημοκρατίας, και προστατεύεται από το Σύνταγμα της χώρας, ειδικότερα στο άρθρο 14, το οποίο αναγνωρίζει το δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης και της πληροφόρησης.
Ωστόσο, η εφαρμογή της ελευθερίας του Τύπου στην Ελλάδα παρουσιάζει και ορισμένες προκλήσεις. Ο πρωθυπουργός και η κυβέρνηση μπορεί να προσπαθούν να συνεργαστούν με τα ΜΜΕ, ώστε να προβάλλουν την πολιτική τους και να ενημερώσουν το κοινό για τις κυβερνητικές πρωτοβουλίες.
Οι κυβερνητικοί εκπρόσωποι και οι υπουργοί συχνά συμμετέχουν σε συνεντεύξεις και δελτία Τύπου για να προωθήσουν τις θέσεις της κυβέρνησης. Η παρουσία ισχυρών οικονομικών συμφερόντων στον Τύπο (όπως μεγάλες επιχειρηματικές ομάδες που ελέγχουν ΜΜΕ) μπορεί να προκαλέσει αμφιβολίες για την αντικειμενικότητα της ενημέρωσης.
Η κυβέρνηση, και ειδικότερα ο πρωθυπουργός, μπορεί να βρεθεί σε δυσχερή θέση εάν οι δημοσιογράφοι εστιάζουν σε αρνητικά ή επιθετικά ρεπορτάζ που αφορούν την πολιτική της. Από εδώ ξεκινά ένας μεγάλος προβληματισμός.
Το έργο
Τίθενται πολλά ερωτήματα σχετικά με την ενημέρωσή μας; Πόσο χρόνο διαθέτει ο καθένας από εμάς για την ενημέρωσή του; Πόσο διασταυρώνουμε τις ειδήσεις που μας παρέχονται; Ενημερωνόμαστε; Με ποιους τρόπους; Ποιος διαβάζει πια έντυπο Τύπο; Πόσο εμπιστευόμαστε τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης στην Ελλάδα; Ποιοι είναι οι λόγοι της χαμηλής θέσης της χώρας μας στην ελευθερία του Τύπου; Το ΑΠΕ – ΜΠΕ (Αθηναϊκό – Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων) είναι ο βασικός ειδησεογραφικός οργανισμός της Ελλάδας και λειτουργεί ως δημόσιο πρακτορείο ειδήσεων.
Ο ρόλος του ΑΠΕ – ΜΠΕ είναι σημαντικός για την ενημέρωση του κοινού, καθώς καλύπτει ένα ευρύ φάσμα θεμάτων, από την πολιτική και οικονομία έως τον πολιτισμό και τον αθλητισμό.
Το ΑΠΕ – ΜΠΕ είναι δημόσιος οργανισμός, γεγονός που σημαίνει ότι η χρηματοδότησή του προέρχεται από τον προϋπολογισμό του κράτους.
Αυτή η σχέση μπορεί να δημιουργήσει ανησυχίες για την ανεξαρτησία του οργανισμού, καθώς ενδέχεται να επηρεαστεί από πολιτικές πιέσεις ή κυβερνητικές κατευθύνσεις.
Η ελευθερία του Τύπου ενδέχεται να υπονομευθεί αν ο οργανισμός επηρεάζεται από την εκάστοτε κυβέρνηση, αν και το ΑΠΕ-ΜΠΕ προσπαθεί να τηρεί υψηλά στάνταρ δημοσιογραφικής δεοντολογίας.
Στην ψηφιακή εποχή, το ΑΠΕ-ΜΠΕ καλείται να ανταγωνιστεί με ιδιωτικά μέσα ενημέρωσης και ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης για την εξάπλωση των ειδήσεων. Οι προκλήσεις που προκύπτουν από την ταχύτητα διάδοσης των ειδήσεων και την ανάγκη για ακριβείς και έγκυρες πληροφορίες είναι σημαντικές.
Όπως προκύπτει την εποχή των κοινωνικών μέσων και της ψηφιακής επικοινωνίας, οι διαστάσεις της ελευθερίας του Τύπου έχουν διευρυνθεί, αλλά ταυτόχρονα έχουν προκύψει νέες προκλήσεις.
Η διάδοση ψευδών ειδήσεων (fake news), η λογοκρισία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και η κυβερνοασφάλεια αποτελούν ζητήματα που συνεχώς εξελίσσονται.
Τρεις ερευνητές, μέσα από την αναδημιουργία μιας αίθουσας σύνταξης ενός δημοσιογραφικού site κυρίαρχου ΜΜΕ, εξερευνούν το πολύπλοκο τοπίο των media και τους μηχανισμούς της ειδησεογραφίας.
Με περιπαικτική διάθεση, όπως πάντα προσεγγίζονται τα σοβαρά, τα φλέγοντα θέματα, μας προσκαλούν να αναρωτηθούμε για τη σχέση μας με την ενημέρωση, να διερευνήσουμε τη σύνθετη έννοια της «αλήθειας», καθώς και την οπτική που επιλέγουμε «βλέποντας τον κόσμο με τα μάτια των ΜΜΕ».
Το «Ignoramus» αποτελεί μια πρωτότυπη δραματουργία βασισμένη σε μελέτες για το μιντιακό γίγνεσθαι, συνεντεύξεις πολιτών και δημοσιογράφων καθώς και επιτόπια έρευνα σε κυρίαρχο ΜΜΕ.
Η παράσταση
Στα γραφεία μιας αίθουσας σύνταξης πνέει ένας ανεξήγητος άνεμος. Οι κολλημένες ειδήσεις στην πλατφόρμα ανακινούνται ή πέφτουν από τον αέρα. Ένας σεισμός κλονίζει τον χώρο και διαλύει τα γραφεία.
Οι δημοσιογράφοι με οποιονδήποτε χρόνο κάνουν έναν αγώνα για να κρατηθούν στη θέση τους και να διαπράξουν τον ρόλο τους. Μέσα από το ασφυκτικό, όπως αποδεικνύεται, περιβάλλον του newsroom, οι τρεις συντάκτες αποζητούν μέσα από την καθημερινή διεκπεραίωση τη δική τους διαφυγή: να αποκαλύψουν την «αλήθεια», να εκπληρώσουν ένα όνειρο, να βρουν μια ασφάλεια.
Η νεότερη σε αρχαιότητα (Πένη Μπουκουβάλα), δέχεται υποδείξεις από τους αρχαιότερους και αναλαμβάνει αγγαρείες, ενώ κάθε τόσο αρωματίζει τον χώρο, έχοντας ανάγκη από καθαρό αέρα, ή από μια πιο ευχάριστη ατμόσφαιρα.
Πώς αντιμετωπίζει την πραγματικότητα του δημοσιογραφικού χώρου μια φέρελπις και ιδεολόγος δημοσιογράφος;
Ο διπλανός της, ο αρχισυντάκτης (Δημήτρης Καπετάνιος) κάθε τόσο αμφισβητεί την παιδεία της και κατά πόσο είναι ικανή δημοσιογράφος. Πώς εκφράζει τον καταπιεσμένο ποιητικό οίστρο του ένας εξουθενωμένος αρχισυντάκτης;
Και η τρίτη έμπειρη συντάκτρια (Αιμιλία Σιαφαρίκα) διασκεδάζει την ανία της, είναι πολύ τυπική και συνεπής, ενώ θα ήθελε μια μόνιμη θέση εργασίας. Και τελικά, πού μας ωθεί αυτός ο άνεμος, που κάθε τόσο ταράζει το γραφείο; Πώς σείει τα δημοσιογραφικά τεκταινόμενα η περιρρέουσα πραγματικότητα; Τι ποιότητα ενημέρωσης έχουμε και τι ενημέρωση θα θέλαμε να έχουμε;
Οι ηθοποιοί με συντονισμένη κίνηση και ωραία ερμηνεία αποδίδουν την ιδιαιτερότητα και τη λεπτότητα αυτού του ζητήματος. Ο καθένας στον χώρο του κάνει μια πρώτη προσέγγιση, ενώ στο γραφείο Τύπου παρουσιάζουν μια σκληρή πραγματικότητα.
Η Βασιλική Σαμαρτζή από την αρχή – από το φουαγιέ κιόλας – εισάγει τους θεατές στη διαδικασία της παράστασης, τονίζοντας την αυστηρότητα του θέματος.
Η σκηνοθεσία του Γιάννη Ασκάρογλου σε διάφορους χώρους προϋποθέτει ενδελεχή μελέτη και σωστή ρύθμιση, ενώ προβάλλει το ταλέντο των ηθοποιών του.
Ως θέατρο – ντοκουμέντο, η πρωτότυπη δραματουργία «Ignoramus» διερευνά τη σχέση μας με τα ΜΜΕ, τους παράγοντες της ανεξαρτησίας τους, αλλά και τη χίμαιρα της αντικειμενικής αλήθειας. Καθώς παρατηρείται το φαινόμενο της «προκατάληψης της επιβεβαίωσης» (η τάση του ανθρώπου να λαμβάνει και να επεξεργάζεται πληροφορίες που συνάδουν με τις ήδη υπάρχουσες απόψεις του), ποιες ειδήσεις επιλέγουμε να μαθαίνουμε και πόσο αμφισβητούμε τα όσα ήδη γνωρίζουμε; Λαμβάνοντας υπόψιν το ιδιοκτησιακό καθεστώς των ΜΜΕ και τη σχέση τους με την πολιτική εξουσία, πόσο εφικτό είναι σήμερα να παραμείνουν ανεπηρέαστα στη συνταγματική τους αποστολή για έλεγχο της εξουσίας;
Με ποιον τρόπο φανερώνονται οι δυνάμεις που επηρεάζουν τη λειτουργία τους στη μικρότερη κλίμακα μιας αίθουσας σύνταξης ενός δημοσιογραφικού site; Και τι μαθήματα θα παρέδιδε μια σύγχρονη Σχολή Δημοσιογραφίας για φιλόδοξους, νέους ρεπόρτερ;
Μέσω της συνεχούς εναλλαγής των δύο σκηνικών συνθηκών, του newsroom και της έρευνας, που πραγματοποιείται επί σκηνής, προκύπτουν ζητήματα αμφισβήτησης της αντικειμενικότητας, αναζήτησης των ορίων της προσωπικής ελευθερίας αλλά και της σχέσης μας με το χρόνο.
***
«Ignoramus», του Γιάννη Ασκάρογλου. Μια σατιρική παράσταση για την ελευθερία του Τύπου
