Του Παναγιώτη Μήλα (*)
«Γύρω σε κάθε βλέμμα το συρματόπλεγμα
γύρω στην καρδιά μας το συρματόπλεγμα
γύρω στην ελπίδα το συρματόπλεγμα»…
Αυτός ο στίχος από το ποίημα του Γιάννη Ρίτσου «Τούτες τις μέρες» ήρθε στον νου μου μόλις είδα την παραπάνω φωτογραφία του Gianni Luigi Carnera. Ψηλά συρματοπλέγματα. Το φυλάκιο – παρατηρητήριο για τον φρουρό και οι κολόνες φωτισμού έξω από τα σύνορα της πόλης.
«Τραγωδία για τα σύνορα, πραγματικά και μεταφυσικά, για το μυστήριο της ανθρώπινης ελευθερίας παρά την παντοδυναμία των θεών, για την ευθύνη, για τα γηρατειά, για την πολιτική διαχείριση της πόλης, ο Οιδίπους επί Κολωνώ είναι ένα χαμηλόφωνο ποίημα, ένα πνευματικό ταξίδι», όπως διάβασα στο μονόφυλλο ενημερωτικό πρόγραμμα για την παράσταση που ανέβηκε στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου σε σκηνοθεσία Γιάννη Κόκκου.
***
Παρασκευή 17 Αυγούστου 2018. Αυτή την παραπάνω εικόνα δεν την είδα. Μόνο τρεις κολόνες με λάμπες που δεν άναψαν ποτέ, ούτε ο φράκτης με τα συρματοπλέγματα στήθηκε, ούτε το φυλάκιο τοποθετήθηκε. Αυτά τα είδαν οι θεατές μόνο στο Αρχαίο Θέατρο των Συρακουσών. Στην Επίδαυρο δεν τα είδαμε. Δεν γνωρίζω για ποιους λόγους, όμως κρίμα…
***
Να υπενθυμίσω ότι δεν είμαι κριτικός θεάτρου, οπότε μην πάρετε τοις μετρητοίς τα σχόλιά μου. Απλώς φέτος συμπλήρωσα 49 χρόνια ανελλιπούς παρακολούθησης των παραστάσεων στο θέατρο του Πολυκλείτου. Με αυτή την ταπεινή ιδιότητα λοιπόν γράφω…
***
Πρόσφατα σε συνέντευξή του, ο σπουδαίος Μάσιμο ντε Φράνκοβιτς, ο οποίος ερμήνευσε τον Οιδίποδα, είπε: «Τόσο εγώ όσο και οι συνάδελφοί μου βρισκόμαστε σε μεγάλη διέγερση επειδή θα ερμηνεύσουμε αυτήν τη μεγαλειώδη τραγωδία σε έναν τόπο τόσο μυθικό όπως η Αρχαία Επίδαυρος, γεμάτο με χιλιετείς μαρτυρίες».
Μία από τις «χιλιετείς μαρτυρίες» είναι και η ακουστικότητα. Μάλιστα από τον 1ο π.Χ αιώνα, ο Ρωμαίος αρχιτέκτονας Βιτρούβιος θαύμαζε το πώς οι αρχαίοι Έλληνες είχαν διαρρυθμίσει τα καθίσματα της Επιδαύρου «σύμφωνα με την επιστήμη της αρμονίας» για να ακούγονται καθαρότερα οι φωνές των ηθοποιών.
Δυστυχώς οι Ιταλοί ηθοποιοί δεν είχαν την ευκαιρία να διαπιστώσουν αυτό το θαύμα της ακουστικής επειδή εδώ «βασίλευσαν» τα μικρόφωνα πέτου και κεφαλής, οι περίφημες «ψείρες» που μας έδωσαν την απόλαυση (;) της διπλής ακρόασης, λόγω του αντίλαλου που είχε εξασφαλίσει η νέα τεχνολογία.
Ένα άλλο αρνητικό αποτέλεσμα που είχαν αυτές οι συγκεκριμένες «ψείρες» ήταν ότι κατάφεραν να εξομοιώσουν όλες τις φωνές. Δηλαδή: Άκουγες τον Οιδίποδα και νόμιζες ότι μιλάει ο Θησέας, άκουγες τον Θησέα και νόμιζες ότι μιλάει ο Κρέοντας, άκουγες τον Κρέοντα και νόμιζες ότι μιλάει ο Πολυνείκης, άκουγες τον Πολυνείκη και νόμιζες ότι μιλάει ο αγγελιαφόρος, άκουγες τον αγγελιαφόρο και νόμιζες ότι μιλάει ο κορυφαίος του Χορού. Φυσικά ξεχώριζαν οι γυναίκες όπου όμως άκουγες την Αντιγόνη και νόμιζες ότι μιλάει η Ισμήνη και …τούμπαλιν. Για να είσαι σίγουρος για το ποιος μιλάει έπρεπε να κοιτάς – όσο μπορούσες – τους ηθοποιούς στο στόμα.
***
Κάτι άλλο σχετικό: Τα ντεσιμπέλ της φωνής όλων των ηθοποιών, και των 48 – που συμμετείχαν στον θίασο του ιταλικού Ινστιτούτου Αρχαίου Δράματος των Συρακουσών – έσπαγαν τζάμια. Τόσο δυνατές φωνές, στεντόρειες και καλλιεργημένες, θα μπορούσαν να τις ακούσουν μέχρι και στις Συρακούσες το βράδυ της Παρασκευής 17 Αυγούστου 2018.
Ως εκ τούτου, αναρωτιέμαι: Γιατί δεν έγιναν περισσότερες πρόβες ώστε η παράσταση να ενταχθεί στο περιβάλλον της Επιδαύρου; Οι ηθοποιοί ήταν ικανότατοι να διατηρήσουν και την εσωτερικότητα της ερμηνείας τους αλλά και να ακουστούν ως την τελευταία κερκίδα. Αντ’ αυτού προσαρμόστηκε η παράσταση των Συρακουσών (με τη χαμηλή ακουστική) στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου.
Ενώ στο σκηνοθετικό σημείωμα διαβάζουμε πως πρόκειται για «ένα χαμηλόφωνο ποίημα, ένα πνευματικό ταξίδι», τελικά – τη μέρα που είδα την παράσταση – ήταν ένας συναγωνισμός φωνητικής δύναμης.
Επίσης ενώ ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ Συρακουσών Roberto Andò μιλάει για μια “τραγωδία για τα γηρατειά”, εδώ είδαμε έναν Οιδίποδα που το πάθος του σε όλους τους τομείς – και δεν είναι αρνητικό αυτό – θα το ζήλευε ο κάθε 25χρονος…
***
Κλείνω με το πρόγραμμα που δεν υπήρχε. Μια τέτοια παρουσία, όχι συνηθισμένη, ενός μεγάλου θιάσου, ενός εξαιρετικού σκηνοθέτη και σπουδαίων συντελεστών, όταν μάλιστα είναι υπό την Υψηλή Αιγίδα της Α.Ε. του Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας και της Α.Ε. του Προέδρου της Ιταλικής Δημοκρατίας, δεν είναι δυνατόν – ούτε ως αστείο – να συνοδεύεται από ένα φτωχό μονόφυλλο χαρτί τυπωμένο και από τις δύο πλευρές από το οποίο μάλιστα απουσίαζαν τα ονόματα του Χορού των Γερόντων.
***
Αυτά τα ολίγα ως άμεση αντίδραση σε όσα είδα και άκουσα. Φυσικά λέω και πάλι ότι δεν είμαι κριτικός θεάτρου. Οπότε μόνον ένας ειδικός, όπως είναι (και) ο κύριος Κώστας Γεωργουσόπουλος, θα μπορούσε να έχει εμπεριστατωμένη άποψη για την παράσταση.
***
Αυτό όμως που -όπως γράφω και στον τίτλο- θεωρώ ως «ανεκτίμητο και διαχρονικό δώρο από τις Συρακούσες, τον Γιάννη Κόκκο και το Φεστιβάλ Επιδαύρου» είναι η ευκαιρία που δόθηκε στους θεατές να χαρούν το όλο εγχείρημα:
– Το επιβλητικό σκηνικό με την υπογραφή του Γιάννη Κόκκου. Κρίμα που είδαμε μόνο το μισό. Αν και υπήρχε χώρος δεν στήθηκε ολόκληρο. Κρίμα…
– Η μουσική από τον Αλέξανδρο Μαρκέα, υποβλητική και απόλυτα ταιριαστή στον χώρο.
– Τα κοστούμια από την Paola Mariani, απέριττα, χωρίς υπερβολές.
– Άψογοι οι φωτισμοί του Giuseppe Di Iorio.
– Εξαιρετικοί (ποιητικοί) οι ελληνικοί υπέρτιτλοι από τον Δημήτρη Δημητριάδη.
***
Λαμπερές ερμηνείες από όλους τους ηθοποιούς, και από τους 48
Οι Γριές, ο Χορός Γυναικών, ο Χορός Στρατιωτών, ο Χορός Νέων, ο Χορός Γερόντων ήταν εξαιρετικοί. Εντυπωσιακή κίνηση και αρμονικές φωνές. Με αυτοπεποίθηση κάθε βήμα τους και κάθε λέξη τους.
Ιδιαίτερη αναφορά κάνω στον Massimo Cimaglia, ο οποίος ήταν επικεφαλής του Χορού των Γερόντων. Με τη στιβαρή και δυνατή παρουσία του παρείχε σιγουριά στους συμπαίκτες του.
Στους υπόλοιπους ρόλους: Σαρωτικός, ο κορυφαίος του χορού Davide Sbrogiò. Με δυναμισμό η ερμηνεία του ξένου από τον Sergio Mancinelli. Ο αγγελιαφόρος – πάντα – από τους πιο δύσκολους ρόλους, εδώ ο Danilo Nigrelli ανταποκρίθηκε άψογα στη δύσκολη αποστολή. Τρυφερή η Ισμήνη έτσι όπως τη ζωγράφισε η Eleonora De Luca. Πανέμορφος και με θαυμαστή ερμηνευτική δεινότητα ο Fabrizio Falco στον δικό του Πολυνείκη.
***
Ακολουθούν οι τέσσερις βασικοί ρόλοι που μου θύμισαν τους κορυφαίους Έλληνες ηθοποιούς που δίδαξαν στην Επίδαυρο τον Οιδίποδα Επί Κολωνώ.
-Ο Stefano Santospago (Κρέοντας). Η λέξη «αστέρι» αρκεί. Ηγέτης…
-Η Roberta Caronia (Αντιγόνη) στάθηκε στο ύψος της. Άντεξε με σθένος το ψυχολογικό βάρος της πρώτης εμφάνισης στο ιστορικό θέατρο.
-Ο Sebastiano Lo Monaco (Θησέας), επιβλητικός και με ιδιαίτερες φωνητικές δυνατότητες, μας χάρισε μια μοναδική εμπειρία.
-Ο Massimo De Francovich (Οιδίποδας). Ασφαλώς θα μείνει στη μνήμη μας η εμφάνισή του στο αργολικό θέατρο. Μνημειώδης η ερμηνεία του. Μάθημα θεατρικό…
***
Κλείνοντας να πω ότι ένα από τα πιο σημαντικά – και εμφανή – προτερήματα που διαθέτουν όλοι όσοι συμμετείχαν στον θίασο του Ιταλικού Ινστιτούτου Αρχαίου Δράματος των Συρακουσών είναι η σεμνότητα, όπως το διαπίστωσα και στα παρασκήνια μετά την παράσταση αλλά και όταν η διάθεση ήταν χαλαρή στον ιστορικό «Λεωνίδα» στο Λυγουριό.
***
Όλα όσα ακολουθούν είναι από το υλικό στην ηλεκτρονική σελίδα του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου 2018.
***
Το τέλος στον Κολωνό
Στο τέλος της ζωής του, ο Οιδίποδας καταφεύγει στο ιερό της Αθηνάς στον Κολωνό. Κι ενώ ο χορός τον διώχνει, ο βασιλιάς Θησέας τού δίνει χάρη και του επιτρέπει να μείνει, τόσο επειδή είναι ικέτης, όσο και επειδή ο ξένος υπόσχεται να ανταποδώσει το καλό αν τον αφήσουν να πεθάνει εκεί. Ο Κρέοντας καταφθάνει από τη Θήβα για να πάρει μαζί του τον Οιδίποδα, συναντά όμως την αντίσταση των Αθηναίων και του Θησέα. Στην Αθήνα καταφθάνει και ο Πολυνείκης, που ζητά από τον πατέρα του να πάρει το μέρος του στη διαμάχη με τον Ετεοκλή, ώστε εκείνος να επικρατήσει. Κι ενώ ο Οιδίποδας καταριέται τους δύο γιους του, ξεσπάει ο κεραυνός του Δία που δηλώνει πως το τέλος του έφτασε. Ο Οιδίποδας προχωρά μαζί με τον Θησέα προς τον τόπο της ταφής του ευλογώντας την Αθήνα και τον Θησέα για το δώρο της φιλοξενίας που του χάρισε.
***
Δύο σκέψεις από τον σκηνοθέτη Γιάννη Κόκκο
Η τελευταία τραγωδία του Σοφοκλή είναι ένας διαλογισμός πάνω στο ανθρώπινο πεπρωμένο και, ταυτόχρονα, ένας ύμνος στην Αθήνα, την αγαπημένη του πόλη.
Κουβαλώντας στους γέρικους ώμους του το βάρος τρομακτικών εγκλημάτων, κυνηγημένος από την πατρίδα του, τη Θήβα, ο Οιδίποδας φτάνει ως πρόσφυγας στον Κολωνό, συνοικία των Αθηνών, τόπο της τελευταίας του κατοικίας.
Οι θεοί τον έχουν καταδικάσει, οι θεοί τού έχουν υποδείξει τον τόπο της λύτρωσης.
Μίασμα ο ίδιος, γίνεται ο ήρωας-προστάτης της πόλης που τον υποδέχεται για λόγους ηθικής αλλά και συμφέροντος.
Τραγωδία για τα σύνορα, πραγματικά και μεταφυσικά, για το μυστήριο της ανθρώπινης ελευθερίας παρά την παντοδυναμία των θεών, για την ευθύνη, για τα γηρατειά, για την πολιτική διαχείριση της πόλης, ο Οιδίπους επί Κολωνώ είναι επίσης ένα χαμηλόφωνο ποίημα, ένα πνευματικό ταξίδι.
Από τις Συρακούσες στην Επίδαυρο, η παράστασή μας θα μεταφέρει τα βήματα του Οιδίποδα ως το ιερό δάσος των Ερινύων, όπου αποθεώνεται.
***
Σημείωμα του Roberto Andò, καλλιτεχνικού διευθυντή του Φεστιβάλ Συρακουσών
«Το 2018, το Ινστιτούτο Αρχαίου Δράματος του Φεστιβάλ Συρακουσών θα προσκαλέσει το κοινό στο Ελληνικό Θέατρο των Συρακουσών για τρία έργα που πραγματεύονται το ζήτημα της εξουσίας και θίγουν τον πολυπρόσωπο και μεταβαλλόμενο ρόλο του ήρωα και του τυράννου στην αρχαιότητα, όπως αυτά κορυφώνονται στην τραγωδία ή όπως παρουσιάζονται στην εκφυλισμένη μορφή τους, μέσα από τη φάρσα και τη γελοιοποίηση. Πρόκειται για τα έργα «Οιδίπους επί Κολωνώ» του Σοφοκλή, «Ηρακλής» του Ευριπίδη και «Ιππείς» του Αριστοφάνη.
Στον Οιδίποδα επί Κολωνώ, μια τραγωδία για τα γηρατειά, ο Οιδίποδας επιλέγει τον Κολωνό σαν τόπο ανάπαυσής του, τόπο που θα στοιχειώσει ως πνεύμα, έχοντας προηγουμένως περιπλανηθεί ως αποδιοπομπαίος τράγος (Οιδίπους Τύραννος). Το τελευταίο έργο του Σοφοκλή αποτελεί ένα είδος πνευματικού τεκμηρίου: μας δείχνει έναν ολόκληρο πληθυσμό ανθρώπων στο χείλος της καταστροφής. Η τραγωδία αυτή αναστοχάζεται πάνω στα μεγάλα ζητήματα του ανθρώπου: το μυστήριο της ύπαρξης και τον θάνατο, τη σύγκρουση μεταξύ πολιτικής και θρησκευτικής ηθικής, τη σχέση ανάμεσα στην αντικειμενικότητα της ενοχής και την υποκειμενικότητα της τιμωρίας, το αναπόδραστο της μοίρας που καθορίζεται από πανίσχυρες δυνάμεις, την ευθραυστότητα της λογικής και της ανθρώπινης δικαιοσύνης. Η Αθήνα αντιπροσωπεύει τις προαιώνιες αξίες, όπως είναι η φιλοξενία προς τους ικέτες, η αντίθεση προς τους αλαζόνες, ο σεβασμός προς τους νόμους, η λατρεία των θεών. Η τραγωδία κορυφώνεται με την τελική εξιλέωση του άνδρα που πρώτα ταπεινώθηκε και κατόπιν ανυψώθηκε στην τάξη του ήρωα. Ο Σοφοκλής μάς παραδίδει στίχους απίστευτης καθαρότητας, με πλέον χαρακτηριστικούς αυτούς της υπέροχης ποίησης του χορού, ο οποίος δοξάζει “την καλύτερη κατοικία του κόσμου, τον άδολο Κολωνό”.
Είναι μεγάλη τιμή για μας να παρουσιάζουμε το έργο Οιδίπους επί Κολωνώ σε σκηνοθεσία του καλλιτέχνη και κοσμοπολίτη διανοούμενου Γιάννη Κόκκου. Και μάλιστα στο Θέατρο της Επιδαύρου, ξεκινώντας μια συνεργασία πολύτιμη και σημαδιακή, εδραιωμένη στη γεωγραφία της ψυχής που αναδίδουν τα πέτρινα θέατρα της Σικελίας και της Ελλάδας.
Όπως έχει γράψει και ένας σπουδαίος σύγχρονος συγγραφέας: οι πολιτισμοί που παίρνουν το μέλλον τους στα σοβαρά έχουν σαν βασικό τους μέλημα να διαφυλάσσουν και να κληροδοτούν στους επόμενους την ομορφιά, το κάλλος».
***
«Οιδίπους Επί Κολωνώ»
Του Σοφοκλή
Σκηνοθεσία – Σκηνικά: Γιάννης Κόκκος
Μετάφραση στα ιταλικά: Federico Condello
Συνεργαζόμενος σκηνοθέτης: Alfio Scuderi
Καλλιτεχνικός συνεργάτης: Annick Blancard
Βοηθός σκηνοθέτη: Stephan Grögler
Μουσική: Αλέξανδρος Μαρκέας
Κοστούμια: Paola Mariani
Φωτισμοί: Giuseppe Di Iorio
Με ελληνικούς και αγγλικούς υπέρτιτλους.
Οι ελληνικοί υπέρτιτλοι είναι σε μετάφραση Δημήτρη Δημητριάδη.
*
Ερμηνεύουν: Massimo De Francovich (Οιδίποδας), Sebastiano Lo Monaco (Θησέας), Roberta Caronia (Αντιγόνη), Stefano Santospago (Κρέοντας), Fabrizio Falco (Πολυνείκης), Eleonora De Luca (Ισμήνη), Danilo Nigrelli (Άγγελος), Sergio Mancinelli (Ξένος), Davide Sbrogiò (Κορυφαίος)
Χορός γερόντων: Massimo Cimaglia, Francesco Di Lorenzo, Lorenzo Falletti, Eugenio Santovito, Carlo Vitiello, La Vecchia Tatu
Χορός νέων: Tommaso Garrè, Salvatore Ventura, Emanuele Carlino, Federico Mosca, Danilo Carciolo.
Χορός στρατιωτών: Alessandro Accardi, Mauro Cappello, Antonino Cicero Santaelena, Alessandro di Feliciantonio, Giacomo Lisoni, Andrea Maiorca, Riccardo Rizzo, William Caruso, Roberto Mulia, Salvatore Pappalardo, Stefano Pavone
Χορός γυναικών: Guilia Oliva, Chiara Ciancola, Vittoria Scuderi, Maria Chiara Pellitteri, Miriam Scala, Greta D’ Antonio, Noemi Scaffidi, Silvia Trigona, Guilia Messina, Silvia Messina, Federica Gurrieri, Adele di Bella, Alba Sofia Vella, Guilia Antille, Gabriella Zito
Γριές: Lucia Imprescia, Lisi Giusi
***
Η παράσταση παρουσιάστηκε πρώτα στο 54ο Φεστιβάλ Αρχαίου Ελληνικού Θεάτρου των Συρακουσών (8 Μαΐου – 8 Ιουλίου 2018). Κατόπιν, στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου (17 και 18 Αυγούστου 2018), με ελληνικούς και αγγλικούς υπέρτιτλους.
***
Συμπαραγωγή: Φεστιβάλ Αθηνών & Επιδαύρου και INDA (Ινστιτούτο Αρχαίου Δράματος του Φεστιβάλ Συρακουσών)
Υπό την Υψηλή Αιγίδα της Α.Ε. του Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας κυρίου Προκοπίου Παυλοπούλου και της Α.Ε. του Προέδρου της Ιταλικής Δημοκρατίας κυρίου Sergio Mattarella και την υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτιστικών Αγαθών και Δράσεων της Ιταλίας
Χορηγός: Ελληνικά Πετρέλαια
Χορηγός: Η πρωτοβουλία της Ιταλικής Πρεσβείας «Tempo Forte Italia–Grecia». Ένας διάλογος πολιτισμού μεταξύ Ιταλίας και Ελλάδας.
Στήριξη: Από το Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης.
***
Όλες οι φωτογραφίες, εκτός από την κορυφαία, ανήκουν στο catisart.gr
***
ΜΙΚΡΗ ΓΕΥΣΗ ΑΠΟ ΜΙΑ ΜΕΓΑΛΗ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ
***
(*) Ο Παναγιώτης Μήλας είναι μέλος της Ένωσης Συντακτών και ΔΕΝ είναι κριτικός θεάτρου.
