«Θεωρώ το θέατρο τη μεγαλύτερη τέχνη όλων, τον πιο άμεσο τρόπο με τον οποίο ένας άνθρωπος μπορεί να μοιραστεί με κάποιον άλλον την αίσθηση του τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος». Όσκαρ Γουάιλντ
Τα κύρια χαρακτηριστικά του θεάτρου δεν ανήκουν στο θέατρο κατ’ αποκλειστικότητα το καθένα χωριστά, αλλά η σύνθεση των χαρακτηριστικών δίνει στην τέχνη αυτή την ιδιαιτερότητά της.
Το πιο καθοριστικό χαρακτηριστικό είναι ότι το θέατρο είναι τραγικά εφήμερο, δηλαδή η στιγμή της παραγωγής και της κατανάλωσης ταυτίζονται απόλυτα. Αν και τα καλλιτεχνικά δημιουργήματα αποσκοπούν στην αιωνιότητα, το θεατρικό καλλιτεχνικό προϊόν έχει μόνο παρόν. Μετά τη λήξη της παράστασης δε μένει τίποτε. Καμία περιγραφή, ούτε ακόμα και η κινηματογράφηση του έργου μπορεί να το διασώσει.
Παρά τον εφήμερο χαρακτήρα της θεατρικής τέχνης, μένει πάντα κάτι που περνάει στη συλλογική ευαισθησία μιας εποχής. Παραστάσεις που έγιναν και χάθηκαν επιβιώνουν έμμεσα μέσα από την αισθητική των καλλιτεχνών και τη δεκτικότητα του κοινού.
Κάθε θεατρική παράσταση είναι ανεπανάληπτη. Όχι μόνο γιατί ο ηθοποιός δεν μπορεί να επαναλάβει ακριβώς την ίδια κίνηση ή τον ίδιο ήχο, όχι μόνο γιατί η ερμηνεία του δεν μπορεί να είναι ακριβώς η ίδια, αλλά γιατί κυρίως αλλάζει ένα από τα βασικά στοιχεία της χημικής ένωσης που συντελείται κατά την παράσταση˙ αλλάζουν οι θεατές.
Η δουλειά του ηθοποιού βρίσκεται σε συνεχή αντίφαση. Από τη μια στηρίζεται στην επανάληψη και από την άλλη αποτελεί καθημερινή αναδημιουργία. Αυτή η αντίφαση
χαρακτηρίζει λοιπόν το θέατρο ως τον τόπο της πιο δεσμευτικής πειθαρχίας και της πιο μικρής ελευθερίας. Το θέατρο είναι μεικτό είδος, είναι ο χώρος όπου συνυπάρχουν
κείμενο, λέξεις, ήχοι και η γλώσσα των σωμάτων μέσα στο χώρο. Η παράσταση δηλαδή είναι ένα συνολικό αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης συγγραφέα, ηθοποιού, σκηνογράφου, ενδυματολόγου, μουσικού, χορογράφου και φωτιστή.
Ο σκηνοθέτης είναι αυτός που φροντίζει για την αφομοίωση των επιμέρους στοιχείων, για τη συνοχή όλων αυτών των εκφραστικών τρόπων, που στόχο έχουν το συνολικό αισθητικό αποτέλεσμα.
Είναι η θεατρική δημιουργία κατεξοχήν ομαδική δημιουργία. Η παράσταση προϋποθέτει συλλογικότητα πολλών ανθρώπων, που ο μέσος θεατής αγνοεί συχνά την ύπαρξή τους. Η συλλογικότητα αφορά ακόμα πέρα από τις δεξιότητες και τις απόψεις και τις ιδιοσυγκρασίες παραμερίζοντας τριβές, εντάσεις και αντιζηλίες.
Το θέατρο και σαν παράσταση και σαν θέμα είναι ομαδικό. Βλέπεται ομαδικά. Κάθε παράσταση ενώπιον μόνον ενός θεατή θα ήταν δυσάρεστη, ακόμα και αν αμείβονταν οι ηθοποιοί ηγεμονικά. Το ίδιο θα υπέφερε και ο προνομιούχος θεατής, γιατί η αίσθηση της χαλάρωσης και της ευφορίας αυξάνεται όσο αυξάνεται ο αριθμός των θεατών. Κι αυτό γιατί οι αντιδράσεις είναι ομαδικές. Κάθε θεατής επηρεάζεται από τους γύρω του.
Η συγκίνηση, η ευφορία και οι ποικίλες αντιδράσεις κάθε ατόμου πολλαπλασιάζονται από τις ανάλογες αντιδράσεις των άλλων. Επομένως το θέατρο είναι μια τέχνη που παράγεται ομαδικά και καταναλώνεται ομαδικά και αυτό οφείλεται πάνω απ’ όλα στη φύση του.
Άκρως καθοριστική θεωρείται η παρουσία του δέκτη. Το θέατρο δε γίνεται για τους θεατές αλλά μαζί με αυτούς. Χωρίς το δέκτη το έργο τέχνης δεν υπάρχει. Απαραίτητη κρίνεται η ύπαρξη ενός ελάχιστου αριθμού θεατών. Σε αντίθεση με τις άλλες τέχνες, οι οποίες καρτερούν υπομονετικά το κοινό τους, η θεατρική παράσταση σε περίπτωση αναντιστοιχίας με τη δεκτικότητα ενός έστω περιορισμένου κοινού, δε θα υπάρξει καθόλου. Είναι λοιπόν ένα έργο τέχνης εύθραυστο.
Γενικότερα ο ρόλος του κοινού έχει καταλυτική σημασία. Όχι μόνον ο όγκος του και η σύνθεσή του αλλά και η απόλυτη σιωπή του μπορούν να προκαλέσουν διάφορες αντιδράσεις, οι οποίες να ποικίλλουν από βραδιά σε βραδιά επηρεάζοντας είτε θετικά είτε αρνητικά την απόδοση των ηθοποιών. Είναι επομένως λογικό που καμιά παράσταση δεν είναι ίδια με την άλλη. Γίνεται λόγος για διαφορές τόνου, ρυθμού, ατμόσφαιρας που κάνουν τους ηθοποιούς να χαρακτηρίσουν την παράσταση άλλοτε καλή και άλλοτε κακή, όπως και να βαθμολογούν το κοινό χρησιμοποιώντας ποικίλους χαρακτηρισμούς όπως εχθρικό, κρύο, θαυμάσιο κ.λπ.
Το κοινό είναι παρτενέρ και αντίπαλος, αλληλεπιδρά με τον ηθοποιό.
- Εικόνα: Theatre Scene – Edgar Degas
