Στο βίντεο που ακολουθεί απολαμβάνουμε μια ιδιαίτερη ανάγνωση της «Έρημης Χώρας» του Έλιοτ πριν από την κυκλοφορία της 4ης έκδοσης του βιβλίου «Έρημη Χώρα – Προύφροκ – Οι Κούφιοι Άνθρωποι» από τις εκδόσεις “Κείμενα” (1η έκδοση: εκδόσεις Γαβριηλίδης, 2017) με τα περίφημα έργα του T.S. Eliot σε μετάφραση Γιάννη Αντιόχου.
Μια συνεργασία του μεταφραστή με τη Ραφίκα Σαουίς (απαγγελία) και το Beton7 Art Radio (επεξεργασία ήχου), στο πλαίσιο της προσπάθειας των εκδόσεων «Κείμενα» να σταθούν δίπλα στους αναγνώστες και –οσονούπω– ακροατές σε αυτούς τους δύσκολους καιρούς.
Θεατρική απόδοση: Ραφίκα Σαουίς
Μετάφραση: Γιάννης Αντιόχου
Ηχογράφηση και επεξεργασία: Beton7 Art Radio
- Το βιβλίο πρόκειται να κυκλοφορήσει τη νέα εκδοτική σεζόν [2020-2021], παράλληλα με την προετοιμασία για τη μεταφορά της «Έρημης Χώρας» στο θέατρο, σε μετάφραση του Γιάννη Αντιόχου και ερμηνεία της Ραφίκας Σαουίς.
Απόσπασμα του κειμένου του Γιάννη Αντιόχου που συνοδεύει το ηχητικό:
Τόμοι ακαδημαϊκών αναλύσεων, θραυσμαστικές και συνθετικές θεωρίες προσέγγισης —συμβολισμός, μοντερνισμός, μεταμοντερνισμός, αισθητική, φαινομενολογία και queer—, κουκούλωσαν το αυτονόητο ενός ποιήματος, όπου ο κ. Έλιοτ δεν έκρυψε απολύτως τίποτα ή ίσως αποκάλυψε τα πάντα μέσα από μια κατακερματισμένη πολυφωνία· τα είδωλά του, όπως αναφέρει κι ο ίδιος. Η πληθώρα των αναγνωστών εγκλωβίζεται στο μιμίδιο τού «τι εννοεί ο ποιητής» και δεν προσεγγίζει τον πυρήνα του ποιήματος. Ο κ. Έλιοτ, όπως κάθε ποιητής, άδει το τραγούδι του και κατά τη γνώμη μου, δεν εννοεί τίποτα περισσότερο απ’ όσα ο αναγνώστης διαβάζει και ο ακροατής ακούει. Γιατί λοιπόν σώνει και καλά πρέπει να εννοεί κάτι διαφορετικό μιλώντας: για τη μασέλα της Λιλ, την έκτρωση, το σεξ, τον κ. Ευγενίδη με τα πρόστυχα γαλλικά του, το ξενοδοχείο Μετροπόλ, τους υπαλλήλους του Σίτι, το τραγούδι των Ανζάκς κ.ό.κ.; Κάποιος μου είχε πει πως αυτό προσφέρει στη θεωρία, στην ανάπτυξή της ή σε εγκιβωτισμένες φιλοσοφικές προεκτάσεις, που όμως δεν υπάρχουν πίσω από τέτοια αντικειμενικά γεγονότα, ενώ η αφηρημένη μεταφυσική από τις ουπανισάδες στους περισσότερους μοιάζει αδιάφορη και λόγω έλλειψης γνώσης, αποδίδεται ως απλή πραγματολογική αναφορά.
Εν προκειμένω, η Ραφίκα Σαουίς μπόρεσε να ζωοποιήσει με την απόδοσή της, τα διαφορετικά πρόσωπα, τα θρυμματισμένα είδωλα του κ. Έλιοτ, που παρελαύνουν μέσα στο ποίημα, όπως: την κόμισσα Μαρί Λαρίς —ξαδέλφη του αρχιδούκα Ρούντολφ—, τον προφήτη, τον Τριστάνο και την ερωτική του σκηνή από την όπερα του Βάγκνερ, τη Μαντάμ Σοζόστρις, την Αηδόνα και τον Έποπα. Τα ηχοτοπία στο «Μια παρτίδα σκάκι» διαχωρίζουν το μπουντουάρ στην αρχή του ποιήματος, την ανάδυση των φασμάτων, ενώ ακολουθεί η παμπ, οι ήχοι της, ο σπαρακτικός διάλογος της Λιλ, οι φωνές του μπάρμαν και των θαμώνων. Στο «Κήρυγμα της φωτιάς» η ηθοποιός ανασταίνει τον Τηρέα και τη Φιλομήλα, τον κ. Ευγενίδη και αναλαμβάνει να υποδυθεί τον Τειρεσία, τη δακτυλογράφο, τον βλογιοκομμένο νεαρό υπάλληλο και άφυλα πρόσωπα —προέκταση της Τειρεσιακής αμφίφυλης φιγούρας— ως κλειδιά σε σκηνές σεξ: στο Ρίτσμοντ, στο Μούργκεϊτ και στο Μάργκεϊτ. Σε αυτό το σημείο της απόδοσης, υιοθετώ με τη Ραφίκα Σαουίς τη δίγλωσση ανάγνωση, δίνοντας ένα #κλειδί στον ακροατή να συλλογιστεί. Η φωνή του κ. Έλιοτ ακούγεται ως μια ολοκάθαρη απεύθυνση μόνο στο: «Θάνατος από πνιγμό», ενώ στο «Τι είπε ο Κεραυνός» έχουν δημιουργηθεί ηχοτοπία σκηνικής αποτύπωσης καθώς βαδίζουν δύο στο βραχώδη δρόμο του θανάτου, μέχρι τη στιγμή που αναδύονται: ο τρίτος π’ ακολουθεί, οι βάρβαροι, ο εφιάλτης και ο σιβυλλικός κεραυνός· άλλο ένα σημείο δίγλωσσης αντιφώνησης —σημείο #κλειδί της ερμηνευτικής και μεταφραστικής μου προσέγγισης.
Χρησιμοποιώντας μια μη λογοτεχνική έκφραση, η Ραφίκα Σαουίς «σκίζει το ποίημα», ενώ οι ανεπαίσθητοι ήχοι που πλέκονται στην ηχογράφηση, ξεχωρίζουν τις σκηνές και βοηθούν τον ακροατή ν’ αντιληφθεί πως, η Έρημη Χώρα του κ. Έλιοτ, δεν είναι μονωδία, αλλά το καλειδοσκόπιο ενός πολλαπλού εαυτού μαρτυρώντας την αγωνία της ύπαρξης.
Προγραμματίζεται μια παραστατική ζωντανή εγκατάσταση αρκετών ημερών σ’ έναν μεγάλο χώρο τον Οκτώβριο (αλλά δεν ανακοινώνουμε ακόμα λεπτομέρειες) και στη συνέχεια θα ακολουθήσει η θεατρική παραγωγή τής Έρημης Χώρας.
Απόσπασμα από τον πρόλογο του Γιάννη Αντιόχου
Πιθανόν να είμαι από αυτούς τους λίγους που δεν προτίθενται να χαρακτηρίσουν τη μετάφραση των συγκεκριμένων ποιημάτων του Τ. Σ. Έλιοτ ως μια επίπονη εργασία ή να προσδώσουν σ’ αυτό το μεταφραστικό έργο τον χαρακτήρα μιας μεγάλης, συστηματικής και πολύπλοκης ενασχόλησης με τις χιλιάδες σελίδες των ακαδημαϊκών και κριτικών αναλύσεων, που ομολογώ πως αναγκάστηκα να συμβουλευτώ, όχι όμως για να τις εγκλείσω στο παραδοθέν έργο, αλλά για να βεβαιώσω πως η δική μου ανάγνωση είναι μια άλλη ανάγνωση, που απευθύνεται σε άλλους αναγνώστες, ογδόντα ένα χρόνια μετά την παράδοση της μετάφρασης της Έρημης Χώρας του Γιώργου Σεφέρη στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό.
Η μετάφραση της Έρημης Χώρας ήταν κυρίως μια οφειλή προς τον εαυτό μου, μια οφειλή που είχα τολμήσει να υποσχεθώ ως έφηβος στις συνομιλίες μου με τους νεκρούς ποιητές που οδήγησαν μέχρι σήμερα τη γλώσσα μου, αλλά θα κρατήσω κρυμμένα κι εγώ από την πλευρά μου ένα δυο ακόμη στοιχεία που δεν έχω ξοφλήσει και που αν ζήσω θα τα πραγματοποιήσω, αλλιώς θα συνεχίσουν να βρίσκονται σε ημιτελή κατάσταση και σε μορφή σπαραγμάτων δεξιά κι αριστερά.
Η ΕΡΗΜΗ ΧΩΡΑ
IV. Θάνατος από πνιγμό
Φλήβας ο Φοίνικας, νεκρός δυο εβδομάδες,
ξέχασε την κραυγή των γλάρων, και το κύμα του πελάγου
και το κέρδος και τη ζημία.
Ένα υποθαλάσσιο ρεύμα
περιμάζεψε τα οστά του με ψίθυρους. Καθώς ανεβοκατέβαινε
πέρασε στάδια της ωριμότητας και της νιότης του
εισερχόμενος στη δίνη.
Εθνικέ ή Εβραίε
ω συ που γυρνάς τον τροχό κι ορτσάρεις στον άνεμο,
αναλογίσου τον Φλήβα, που κάποτε ήταν όμορφος και ψηλός
σαν εσένα.
[Σελ.43]
ΤΟ ΕΡΩΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΤΖ. ΆΛΦΡΕΝΤ ΠΡΟΥΦΡΟΚ
Να πω, απόβραδο πέρασε απ’ τα στενά
κι είδα καπνό απ’ τις πίπες ν’ ανεβαίνει
μοναχικών ανδρών με πουκάμισα, γερμένων στα παράθυρα;…
Ένα ζευγάρι θα ήμουν άθλιων δαγκανών
διασχίζοντας βιαστικά τους βυθούς ήσυχων θαλασσών.
[Σελ.63]
ΟΙ ΚΟΥΦΙΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ
Κύριος Κουρτς – πέθανε
Μια δεκάρα για τον γέρο-Γκάι
I
Είμαστε οι κούφιοι άνθρωποι
είμαστε οι παραφουσκωμένοι άνθρωποι
γέροντας μαζί
κάσκες παραγεμισμένες με άχυρο. Αλίμονο!
Οι εξαντλημένες μας φωνές όταν
μαζί ψιθυρίζουνε
είναι βουβές κι άσκοπες
όπως ο αέρας στο ξερό χορτάρι
ή τα πόδια των ποντικών πάνω σε σπασμένα γυαλιά
στο ξηρό μας κελάρι
Μορφή δίχως φόρμα, σκιά δίχως χρώμα,
δύναμη παραλυμένη, χειρονομία δίχως νεύμα˙
Εκείνοι που διέσχισαν,
με το βλέμμα ευθύ, του θανάτου την άλλη Βασιλεία
μας θυμούνται –όπως ήμασταν- όχι σαν χαμένες
λυσσαλέες ψυχές, αλλά μοναχά
σαν τους κούφιους ανθρώπους
του παραφουσκωμένους ανθρώπους.
[Σελ.71]
