Γιάννενα, 25 του Μαρτίου 1944.
«…παρακαλέσαμε πολλούς να μείνουμε κάπου εκτός των εβραϊκών συνοικιών μέχρι να περάσει η μπόρα αλλά δεν μας δέχτηκαν. Θα είχαμε γλιτώσει…».
Ένα από αυτά τα κορίτσια -η Εσθήρ Κοέν– κατάφερε να ζήσει μέχρι χθες, 1η Δεκεμβρίου 2020. Κι αυτό είναι κάτι σπουδαίο.
Στις 25 Μαρτίου του 1944 οι ναζιστικές δυνάμεις κατοχής προχώρησαν στη σύλληψη των 1.850 Eβραίων των Ιωαννίνων, σημαντικό μέρος του πληθυσμού της Eλληνικής Eβραϊκής κοινότητας, με παρουσία αιώνων στην Ιστορία της χώρας. Οι συλληφθέντες οδηγήθηκαν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Άουσβιτς, απ’ όπου βγήκαν ζωντανοί μόνον οι 163.
Στις 25 Μαρτίου του 1944 οι γερμανικές δυνάμεις, ακολουθώντας τις διαταγές για τον εκτοπισμό των Eβραίων των Ιωαννίνων που εκδόθηκαν από τη Γερμανική Ασφάλεια στην Αθήνα, συγκέντρωσαν μέσα σε λίγες ώρες 1.850 άτομα και τα στοίβαξαν μέσα σε φορτηγά με προορισμό το διαβόητο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Άουσβιτς, 60 χλμ. δυτικά της Κρακοβίας.
Διοικητής της Γερμανικής Ασφάλειας ήταν τότε ο Βάλτερ Μπλούμε και ο στενός συνεργάτης του Φρίντριχ Λίνεμαν. Και οι δύο κρίθηκαν ύποπτοι για το έγκλημα κατά της εβραϊκής κοινότητας των Ιωαννίνων, μετά το πέρας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Τελικά όμως, οι Μπλούμε και Λίνεμαν απαλλάχθηκαν αμετάκλητα το 1971, αφού ο εισαγγελέας Ζίγκφριντ Χέφλερ αποφάσισε ότι δεν υπήρξαν «συναυτουργοί» της εξόντωσης των Eβραίων των Ιωαννίνων, αλλά απλοί «συνεργοί» που εκτελούσαν διαταγές ανωτέρων τους. Βάσει του γερμανικού δικαίου όμως η συνέργεια σε «ανθρωποκτονία» παραγραφόταν εντός δεκαπέντε ετών.
Οι Γερμανοί αποφασίζουν τελικά να «χτυπήσουν» στις 25 Μαρτίου 1944, ανήμερα της εθνικής γιορτής. Είναι Σάμπατ, αργία του Σαββάτου για τους Εβραίους και οι περισσότεροι είναι ακόμα στα κρεβάτια τους.
Η Εσθήρ Στέλλα Κοέν, επιζήσασα του Άουσβιτς, αφηγείτο:
«Κατεβαίνω κάτω ανοίγω την πόρτα και ήταν ένας χωροφύλακας “μάστε τα” λέει σε 2 ώρες φεύγετε, του κλείνω την πόρτα και ανεβαίνω πάνω τρέχοντας χτυπώ την πόρτα του αδελφού μου κλαίγοντας. Σηκώνεται, ανοίγει το παράθυρο και ακούγεται εκείνος ο οδυρμός εκείνα τα μοιρολόγια εκείνα τα χτυπήματα στα τζάμια στις πόρτες αλαφιασμένος ο κόσμος σε 2 ώρες έπρεπε να μάσει ό,τι είχε τι μπορούσε να πάρει τι μπορούσε να πάρει;».
– Η σύλληψη και ακολούθως η αποστολή με τρένα των περίπου 1.960 Εβραίων των Ιωαννίνων δεν θα ήταν τόσο επιτυχής και τόσο γρήγορη, αν δεν υπήρχε η βοήθεια κάποιων ελληνικών υπηρεσιών προς τους Γερμανούς, όπως λ.χ. η Αστυνομία/Χωροφυλακή. Αναφέρεται σε πολλές πηγές, ακόμα και σε εκθέσεις των Ναζί, και γνωρίζουμε σήμερα πως πρόκειται για γεγονός. Έγιναν συσκέψεις, ακόμη και λίγο πριν χαράξει εκείνη η ημέρα, για τον καταμερισμό ενστόλων στα σημεία του κυκλωτικού μπλόκου.
– Λίγη ώρα μόνο μετά που έφυγε και το τελευταίο φορτηγό, ήδη από το μεσημέρι της ίδιας μέρας, υπήρχαν αναφορές για πλιάτσικο στις περιουσίες των Εβραίων από τους χριστιανούς της πόλης.
Εδώ μπορείτε να δείτε ολοκληρωμένη τη σειρά των φωτογραφιών από εκείνο το πρωινό στα Γιάννενα. Θα προτείναμε στον αναγνώστη να μην προσπεράσει στα γρήγορα τις εικόνες, αλλά να σταθεί για λίγα δευτερόλεπτα στα πρόσωπα των ανθρώπων. Πολύ λίγοι επέζησαν, γύρω στους 110 από τους συνολικά περίπου 1.960.
Οι Ρωμανιώτες Εβραίοι
Οι Εβραίοι που εγκαταστάθηκαν στον ελλαδικό χώρο από τα ελληνιστικά χρόνια (3ος αιώνας π.Χ.) ονομάστηκαν επί Βυζαντίου «Ρωμανιώτες» και αποτελούσαν τη συντριπτική πλειονότητα του εβραϊκού στοιχείου στην περιοχή μέχρι τον 15ο αιώνα. Από την πρώτη στιγμή υιοθέτησαν την ελληνική γλώσσα, εμπνεύστηκαν από τον τοπικό λαϊκό πολιτισμό και τις παραδόσεις και, συνδυάζοντάς τα γόνιμα με τα δικά τους ήθη και έθιμα, δημιούργησαν τη μοναδική ελληνο-εβραϊκή παράδοση. Διατήρησαν τη θρησκευτική τους ταυτότητα, όπως φαίνεται από τις συναγωγές που οικοδόμησαν και την επιβίωση της εβραϊκής ως λατρευτικής γλώσσας. Οι Ρωμανιώτες Εβραίοι ακολουθούσαν ένα ξεχωριστό λατρευτικό τυπικό, το οποίο περιλαμβάνεται με παραλλαγές στο Μαχζόρ Ρομάνια, το βασικό ρωμανιώτικο προσευχολόγιο, στο Μαχζόρ Καστοριά, στο Μαχζόρ Κάντια και στο Μαχζόρ Κέρκυρα. Οι σχέσεις τους με τους ντόπιους ήταν γενικώς αρμονικές και δεν μαρτυρήθηκαν πράξεις αντιεβραϊσμού, παρά μόνο ως μεμονωμένες εξάρσεις θρησκευτικού συναισθήματος.
Με την άφιξη των Σεφαραδιτών στα τέλη του 15ου αιώνα η κατάσταση διαφοροποιήθηκε. Οι περισσότερες ρωμανιώτικες εβραϊκές κοινότητες, με εξαίρεση κυρίως της Ηπείρου, της Πελοποννήσου και της Κρήτης, αποδυναμωμένες αριθμητικά λόγω μετακινήσεων πληθυσμών, απορροφήθηκαν πολιτιστικά από τους Σεφαραδίτες, των οποίων η παράδοση υπερίσχυσε. Οι βασικές διαφορές από τους Ρωμανιώτες εντοπίζονται στη γλώσσα, στο ένδυμα, στις διατροφικές συνήθειες, καθώς και στο λατρευτικό τυπικό. Πάντως, ο ρωμανιώτικος εβραϊσμός πλειοψηφούσε σταθερά μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο σε πόλεις, όπως η Άρτα, η Πρέβεζα, η Πάτρα, τα Τρίκαλα, ο Βόλος, η Χαλκίδα, τα Χανιά.
Το αδιαμφισβήτητο κέντρο του ρωμανιώτικου εβραϊσμού υπήρξαν τα Ιωάννινα. Επικρατεί η άποψη ότι υπήρχε μια επιγραφή πριν από το 1800, στην οποία θα γίνονταν νύξεις για την ύπαρξη συναγωγής ήδη από τον 9ο αιώνα, σχεδόν ταυτόχρονα με τη δημιουργία ομώνυμης πόλης στη θέση των σημερινών Ιωαννίνων. Ενώ στη γύρω παραθαλάσσια περιοχή, στη Νικόπολη, στο Άκτιο, στην Άρτα, Εβραίοι κατοικούν ήδη από την ύστερη αρχαιότητα, σαφή ιστορική αναφορά για την εβραϊκού πληθυσμού στην πόλη των Ιωαννίνων έχουμε μόλις κατά τον 14ο αιώνα, επί Ανδρονίκου Β΄ του Παλαιολόγου. Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία ορίζει μία περίοδο δύσκολη για τον εβραϊκό πληθυσμό των Ιωαννίνων, λόγω τόσο των επιδρομών ξένων λαών όσο και των εσωτερικών αυτοκρατορικών και διοικητικών ανακατατάξεων, οι οποίες συχνά σήμαιναν αλλαγή στάσης απέναντι στους Εβραίους.
Επί Οθωμανικής κυριαρχίας, οι Εβραίοι αντιμετωπίστηκαν με μετριοπάθεια: τους επιτρεπόταν η ελεύθερη άσκηση της λατρείας τους, τους δόθηκαν ιδιαίτερα εμπορικά και επαγγελματικά προνόμια, είχαν αυτόνομη ενδοκοινοτική οργάνωση. Κατά τον 16ο αιώνα εγκαταστάθηκαν στα Γιάννενα και Σεφαραδίτες Εβραίοι, οι οποίοι όμως απορροφήθηκαν από το ντόπιο ρωμανιώτικο στοιχείο. Παράλληλα έφτασαν και ομόθρησκοί τους από την Κάτω Ιταλία και τη Σικελία. Ο εβραϊκός πληθυσμός κατοικούσε σε ιδιαίτερη συνοικία εντός των τειχών, όχι «γκετοποιημένος» αλλά συγκεντρωμένος, όπως όλες οι διαφορετικές θρησκευτικές κοινότητες των οθωμανικών αστικών κέντρων. Μετά το 1611 η συνοικία μέσα στο Κάστρο, στην περιοχή που βρίσκεται ακόμη και σήμερα η Παλιά Συναγωγή, μεγάλωσε σημαντικά.
Το κλίμα του αντισημιτισμού από τη δεκαετία του ’30
Από τη δεκαετία του 1930 άνθησε επικίνδυνα το αίσθημα του αντισημιτισμού, αφού θεωρήθηκε μια μορφή εξέγερσης ενάντια στο μοντέρνο καπιταλισμό, μέρος του οποίου αποτελούσαν και οι Εβραίοι. Η πολιτική που υποστηριζόταν πίσω από τον αντισημιτισμό ενείχε συναισθήματα μίσους και απέχθειας, αφού οι Εβραίοι θεωρήθηκαν από τους υποστηρικτές του υπεύθυνοι για την οικονομική κρίση, για την ανάπτυξη του καπιταλισμού και της πλουτοκρατίας και για την παρακμή των παραδοσιακών θεσμών και αξιών.
Ήδη από το 1927 ιδρύθηκε στη Βόρεια Ελλάδα η πατριωτική παραστρατιωτική οργάνωση 3Ε από πρόσφυγες εμπόρους και είχαν κυρίως αντισημιτική δράση. Ιδρυτής της ήταν ο Γιώργος Κοσμίδης, ένας τουρκόφωνος πρόσφυγας. Οι βασικές αιτίες της αντιπαράθεσης με τους Εβραίους ήταν ο οικονομικός ανταγωνισμός λόγω κοινού επαγγέλματος. Η οργάνωση είχε την υποστήριξη της τοπικής εφημερίδας της Θεσσαλονίκης «Μακεδονία», του Γενικού Διοικητή και των αρχών της περιοχής αλλά και του Υπουργού Κοινωνικής Πρόνοιας, γεγονός που φάνηκε στη δίκη του 1932 για τα επεισόδια του πογκρόμ του Κάμπελ.
Η ευρέως γνωστή οργάνωση για τα ισχυρά αντικομουνιστικά και αντισημιτικά της αισθήματα Εθνική Ένωση Ελλάδος (Ε.Ε.Ε.) δραστηριοποιήθηκε και στην περιοχή των Ιωαννίνων από το 1931. Οι Τριεψιλίτες, όπως ονομάζονταν για συντομία, επικαλούνταν εθνικούς σκοπούς και αποτροπή από κινδύνους που απειλούσαν το έθνος. Το αντικομουνιστικό και αντισημιτικό τους αίσθημα ήταν ιδιαίτερα αναπτυγμένο και συνεπώς έκαναν συχνά επιθέσεις σε Εβραίους και διέδιδαν για αυτούς ότι ταυτίζονταν με τους κομμουνιστές.
Στις 20/ 8 /1934 ο Χρηστοβασίλης έγραφε σχετικά στην εφημερίδα «Ελευθερία»:
«Ο Εμπορικός Σύλλογος ευρίσκεται άνω κάτω, εκ της μη προσελεύσεως και συμμετοχής των Ισραηλιτών εμπόρων εις την γενικήν συνέλευσιν αυτού, λόγω του ότι, ως ισχυρίζονται ούτοι, ο σύλλογος διοικείται παρ’ ανθρώπων, διαπνεομένων από μίσους κατά του Ισραηλιτικού στοιχείου και ως απόδειξις φέρεται ότι τα ίδια πρόσωπα προΐστανται του Εμπορικού Συλλόγου και της Ε.Ε.Ε., ης σκοπός είναι η καταπολέμησις παντός εβραϊκού, διανεμηθείσης παρ’ αυτής και προκηρύξεως προς το κοινόν, δι’ ής συνιστάται μποϋκοτάζ κατά Ισραηλιτών εμπόρων, μέχρις ότου έλθει ο καιρός καθ΄ όν θα εκτοπισθή βιαίως τω εν Ηπείρω Ισραηλιτικόν στοιχείον».
Τα Γιάννενα υπό Ιταλική Κατοχή
Μετά την κατάρρευση του Αλβανικού Μετώπου και την υποχώρηση των ελληνικών στρατευμάτων, τα Ιωάννινα βρέθηκαν υπό Ιταλική Κατοχή. Εκείνη την εποχή κατοικούσαν στα Ιωάννινα περίπου 2.000 Ρωμανιώτες Εβραίοι και η εβραϊκή κοινότητα των Ιωαννίνων είχε πλήρη κοινωνική διαστρωμάτωση με ανώτερα, μεσαία και κατώτερα κοινωνικά στρώματα, από επιστήμονες, καταστηματάρχες και εμπόρους μέχρι και γυρολόγους, νερουλάδες, αχθοφόρους κ.ά.
Συνεπώς, δεν ήταν όλοι οι Εβραίοι πλούσιοι, όπως διαδιδόταν από τους αντισημιτιστές. Φαίνεται τελικά πως μόνο 70 εξ αυτών ήταν ιδιοκτήτες καταστημάτων και εύποροι ενώ οι περισσότεροι ήταν εργάτες, τεχνίτες, υπάλληλοι και μικροπωλητές, χωρίς μεγάλο κοινωνικό κύκλο και γνωριμίες, με περιορισμένες οικονομικές δυνατότητες, θρησκευόμενοι και συχνά άμεσα συνδεδεμένοι με την κοινότητα.
Στα χρόνια της δίχρονης Ιταλικής Κατοχής, από τις πρώτες 20 μέρες έφυγαν οι Γερμανοί και ο πρόεδρος της κοινότητας, δρ. Κοφινάς, συμβούλευσε τους νέους να ενταχθούν στην αντίσταση και να φύγουν στο βουνό. Ωστόσο, ο Καμπιλής, ως αναπληρωτής πρόεδρος, θεωρούσε όλους τους αντιστασιακούς κομμουνιστές και απέτρεπε κάθε τέτοια προσπάθεια.
Μετά τη συνθηκολόγηση του Σεπτεμβρίου του 1943 με την Ιταλία και έχοντας αναλάβει πια οι Γερμανοί, οι νέες συνθήκες που διαμορφώθηκαν ήταν ιδιαίτερα δύσκολες. Το Εβραϊκό Συμβούλιο της πόλης παρότι είχε ενημερωθεί για την τύχη των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, την ερμήνευε ως «θεία τιμωρία», επειδή οι Θεσσαλονικείς δεν ήταν το ίδιο θρησκευόμενοι και «ευλαβείς» με τους Γιαννιώτες και δεν τηρούσαν την αργία του Σαββάτου. Οι περίπου 500 οικογένειες των Εβραίων των Ιωαννίνων εξακολουθούσαν να διαμένουν στις περιοχές έξω και μέσα από το Κάστρο της πόλης.
Ωστόσο, καθώς επικράτησε μεγάλη αβεβαιότητα για την τύχη τους, οι πιο θαρραλέοι ανέβηκαν στα βουνά και εντάχθηκαν στην Εθνική Αντίσταση του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και των Βρετανών, ενώ ορισμένοι που δεν είχαν οικογενειακές υποχρεώσεις έφυγαν για να κρυφτούν στην Αθήνα ή μέσω της Εύβοιας κατευθύνθηκαν στη Μέση Ανατολή.
Η αρχή της εξόντωσης
Το καλοκαίρι του 1943 έφτασε στα Γιάννενα η 1η ορεινή μεραρχία ορεινών καταδρομών «Εντελβάις», η οποία είχε διαπράξει φριχτά εγκλήματα πολέμου κατά των αμάχων στη Ρωσία και στα Βαλκάνια. Στις άμεσες προτεραιότητες της μεραρχίας «Εντελβάις» ήταν η χειραγώγηση του εβραϊκού στοιχείου των Ιωαννίνων, γι’ αυτό διατάχτηκε λεπτομερής απογραφή, με ονομαστικούς καταλόγους, όλων των μελών της εβραϊκής κοινότητας Ιωαννίνων από 12 χρονών και πάνω.
Από τις αρχές του 1944 επικρατούσε στα Ιωάννινα ένα κύμα αναβρασμού ενάντια στον ξένο κατακτητή. Συγκεκριμένα, τα ξημερώματα της 20ης Φεβρουαρίου του 1944, παραμονή της επετείου για την απελευθέρωση της πόλης των Ιωαννίνων από του Οθωμανούς, νεολαίοι της ΕΠΟΝ ύψωσαν την ελληνική σημαία στο Ρολόι της κεντρικής πλατείας και στο καμπαναριό της Αγίας Αικατερίνης, αψηφώντας τον Γερμανό κατακτητή.
Τρεις μέρες αργότερα, το βράδυ της 23ης Φεβρουαρίου του 1944, η Γερμανική Διοίκηση της «Εντελβάις», πραγματοποίησε εκτεταμένη επιχείρηση αναζήτησης και σύλληψης κομουνιστικών στοιχείων στα Ιωάννινα.
Στην επιχείρηση αυτή, συνελήφθησαν 108 Γιαννιώτες πολίτες, μεταξύ δε των συλληφθέντων ήταν και τα μέλη του Δ.Σ της εβραϊκής κοινότητας Ιωαννίνων: ο πρόεδρος Μωυσής Κοφίνας, γιατρός, τα Μέλη Ερρίκος Λεβή γιατρός και ανθυπολοχαγός του Ε.Σ., ο Σέμος Κοέν έμπορος, και ο Λέων Μορδεχάι επίσης έμπορος.
Τα συλληφθέντα μέλη της εβραϊκής κοινότητας αρχικά οδηγήθηκαν στο Νησάκι των Ιωαννίνων και φυλακίστηκαν στα υπόγεια του αρχοντικού του Λάππα, όπου ήταν η έδρα της Γερμανικής Στρατιωτικής Μυστικής Αστυνομίας GFP 621.
Στις 5 Μαρτίου 1944, τα τέσσερα αυτά μέλη του Δ.Σ των Γιαννιωτοεβραίων, παραδόθηκαν στη «γερμανική υπηρεσία συγκέντρωσης αιχμαλώτων» και κλείστηκαν στα υπόγεια της Ζωσιμαίας Σχολής.
Την επόμενη μέρα, 6 Μαρτίου 1944, η Γερμανική Διοίκηση της «Εντελβάις» μεταβίβασε την όλη υπόθεση στη δικαιοδοσία του ανώτερου διοικητή των SS και της Αστυνομίας, Βάλτερ Σίμανα, στην Αθήνα.
Στο έγγραφο αναφερόταν: «Για λόγους ασφαλείας κρίνεται απαραίτητη η εκτόπιση σε κάποιο στρατόπεδο συγκέντρωσης, μέχρι το τέλος του πολέμου, των ατόμων που περιέχονται στην κατάσταση, πρόκειται για 4 Εβραίους και 23 λοιπούς κατοίκους Ιωαννίνων».
Ο εκτοπισμός και ο δρόμος προς το Ολοκαύτωμα
Κι ενώ τα επίσημα έγγραφα έκαναν λόγο για τη μεταφορά σε στρατόπεδο συγκέντρωσης μόνο τεσσάρων Εβραίων των Ιωαννίνων, τις μεταμεσονύκτιες ώρες προς το ξημέρωμα του Σαββάτου της 25ης Μαρτίου 1944, η Γερμανική Διοίκηση Ιωαννίνων πραγματοποίησε μυστική σύσκεψη με τους διοικητές της Χωροφυλακής και τα Τμήματα Ασφαλείας, για τον τρόπο διεξαγωγής της επιχείρησης του εκτοπισμού της Εβραϊκής Κοινότητας Ιωαννίνων.
Έτσι, το ξημέρωμα της 25 Μαρτίου 1944, ημέρα του Ευαγγελισμού και ημέρα Εθνικής Γιορτής, στις 3:00 το πρωί, μέσα στο χιονόνερο, οι Γερμανοί στρατιώτες της «Εντελβάις» διασκορπίστηκαν στις εβραϊκές συνοικίες και απέκλεισαν τους γύρω δρόμους, πλαισιωμένοι από άνδρες της Ελληνικής Χωροφυλακής.
Στις 6:00 τα ξημερώματα, τα μικτά αυτά αποσπάσματα των Γερμανών στρατιωτών και των Ελλήνων χωροφυλάκων εισέβαλαν στα σπίτια των Γιαννιωτών Εβραίων και τους υποχρέωσαν να τα εγκαταλείψουν, παίρνοντας μαζί τους σ’ ένα δέμα τα λιγοστά τους υπάρχοντα. Τους συγκέντρωσαν στην Πλατεία Μαβίλη και μέσα στο Κάστρο, στο Ιτς Καλέ. Αφού τους στοίβαξαν σε 80 φορτηγά του γερμανικού στρατού, τους μετέφεραν στη Λάρισα και στη συνέχεια στα στρατόπεδα συγκέντρωσης του Άουσβιτς και του Μπίρκεναου.
Μετά τον εκτοπισμό των Ρωμανιωτών Εβραίων της πόλης
Τις αμέσως επόμενες ημέρες από τον εκτοπισμό περίπου 1.900 Εβραίων των Ιωαννίνων, πραγματοποιήθηκε και η επίσημη αρπαγή των περιουσιακών στοιχείων της εβραϊκής κοινότητας από τη Γερμανική Στρατιωτική Διοίκηση Ιωαννίνων σε αγαστή συνεργασία με τη Γενική Διοίκηση Ιωαννίνων.
«Συνήλθεν ο κ. Μπέκερ ανθυπολοχαγός του ΧΧΙΙου ορεινού, (της μεραρχίας «Εντελβάις») και ο κ. Ιωάννης Στ………. ως αντιπρόσωπος της Γενικής Διοικήσεως Ηπείρου, ως και η Ελληνική Χωροφυλακή και άνοιξαν τας κατοικίας και τα καταστήματα των Ισραηλιτών και μετά, αφού ασφαλώς έκλεισαν, παρέδωσαν τα κλειδιά εις τον αντιπρόσωπον της Γενικής Διοικήσεως Ηπείρου…
Ο κ. αντιπρόσωπος της Γενικής Διοικήσεως Ηπείρου, αναγνωρίζει την βοήθειαν των Γερμανών δια την εξασφάλισιν των χρηματικών ποσών, άτινα ευρέθησαν εις τα διάφορα καταστήματα (εμπορικά μαγαζιά των Γιαννιωτοεβραίων) και τα οποία ο ίδιος κατέθεσεν εις την Τράπεζαν…».
Η Γερμανική Στρατιωτική Διοίκηση Ιωαννίνων καθώς και οι διάφορες Επιτροπές Απογραφής που λειτούργησαν παράλληλα με τους Γερμανούς σ’ αυτή την πρώτη «επίσημη αρπαγή» κατέθεσαν το ποσό του 1.500.000.000 δραχμών στα τοπικά υποκαταστήματα τραπεζών της πόλης των Ιωαννίνων.
Η καταλήστευση των περιουσιών των εβραϊκών σπιτιών και καταστημάτων ασφαλώς συνεχίστηκε και τις επόμενες μέρες από τους κοντινούς συνεργάτες των Γερμανών, οι οποίοι έλαβαν την άδεια να ανοίξουν τα μαγαζιά και να προχωρήσουν στο πλιάτσικο των αγαθών και σε οτιδήποτε άλλο φαινόταν χρήσιμο. Μάλιστα, ο Γενικός Διοικητής Ηπείρου Μιχαήλ Τσιμπρής, που υπήρξε ο επίσημος συνεργάτης των Γερμανών, έδωσε εντολή για την άμεση διανομή, δηλαδή την καταλήστευση των εβραϊκών περιουσιών στα Γιάννενα.
Παράλληλα, οι Γερμανοί επέτρεψαν στους ντόπιους συνεργάτες τους να γίνουν οι κύριοι ιδιοκτήτες τόσο στα εβραϊκά σπίτια όσο και στα καταστήματα. Το χειρότερο όμως ήταν πως το πλιάτσικο στις εβραϊκές περιουσίες συνεχίστηκε και τα επόμενα χρόνια.
Στις 23 Ιανουαρίου 1945, η Εφημερίδα «Αγωνιστής», καθημερινό Όργανο της Επαρχιακής Επιτροπής του Ε.Α.Μ. Γιαννίνων, αναφέρεται στη στρατιωτική διαταγή, της ΥΙ Ταξιαρχίας του ΕΛΑΣ, η οποία κατέγραψε τη θλιβερή εικόνα του πλιάτσικου όπως αυτό επιχειρήθηκε από Γιαννιώτες πολίτες εις βάρος των Γιαννιωτοεβραϊκών περιουσιών.
Η συγκεκριμένη διαταγή ήταν σαφής καθώς ανέφερε: «Πολλοί πολίτες καταστρέφουν Ισραηλιτικές περιουσίες, προξενώντας υλικές καταστροφές στα σπίτια και αφαιρούν διάφορα υλικά, πόρτες, παράθυρα, κεραμίδια κ.λπ.». Επίσης, η διαταγή της ΥΙ Ταξιαρχίας του ΕΛΑΣ επισήμανε ότι: «Από τούδε και στο εξής, όποιος θα συλληφθεί να κλέβει περιουσιακά στοιχεία των Γιαννιωτοεβραίων θα παραπεμφθεί και θα τιμωρηθεί αυστηρά από το Στρατοδικείο».
Στις 25 Ιανουαρίου 1945, η Εφημερίδα «Αγωνιστής», καθημερινό Όργανο της Επαρχιακής Επιτροπής του Ε.Α.Μ. Γιαννίνων, ανακοίνωσε άλλη μια στρατιωτική διαταγή της ΥΙ Ταξιαρχίας του ΕΛΑΣ, που ανέφερε: «Τα περιουσιακά στοιχεία των μελών της Εβραϊκής Κοινότητας Ιωαννίνων είναι υπό την προστασία και την εγγύηση που παρέχει ο ΕΛΑΣ και ο οποίος έχει καθορίσει σαν άμεσο διαχειριστή την Επιμελητεία του Αντάρτη (ΕΤΑ)».
Τέλος, η διαταγή της ΥΙ Ταξιαρχίας του ΕΛΑΣ ανέφερε με την αυστηρή προειδοποίηση προς όλους τους Γιαννιώτες: «Έως τις 25 τρέχοντος, θα πρέπει όλοι να δηλώσουν στην Επαρχιακή ΕΤΑ Ιωαννίνων, όποια είδη έχουν στην κατοχή τους ή τα αγόρασαν από τις αρχές κατοχής και τα οποία προέρχονται από περιουσιακά στοιχεία των Γιαννιωτοεβραίων της πόλης των Ιωαννίνων».
Την 1η Απριλίου 1945, η Εφημερίδα «Αγωνιστής», καθημερινό Όργανο της Επαρχιακής Επιτροπής του Ε.Α.Μ Γιαννίνων, μέσα από ένα πρωτοσέλιδο δίστηλο άρθρο αποκάλυπτε τα έργα και τις ημέρες όλων αυτών που συμμετείχαν στο πλιάτσικο ή αλλιώς την καταλήστευση των περιουσιακών στοιχείων κινητών και ακινήτων της Γιαννιωτοεβραϊκής Κοινότητας Ιωαννίνων.
«…Με τον άνανδρο και βάρβαρο διωγμό των συμπολιτών μας Εβραίων η περιουσία τους έμεινε στο έρμαιο των διαφόρων Τσιμπρήδων – Φρόντζηδων – πάτερ Αθανασίου κι’ όλου αυτού του έντιμου συναφιού…
Η ρεμούλα και η κλεψιά που επικράτησε είναι κάτι που έγινε γνωστό σε όλη την Ήπειρο και για να καλύψουν τις βρωμιές τους έδιναν πότε πότε και μερικά ψίχουλα στους υπαλλήλους ή σε κανένα χωριό» […].
Ασφαλώς, η ιστορική έρευνα μπορεί να φέρει στο φως όλα τα ονόματα εκείνων που απέκτησαν μεταπολεμικά περιουσίες κλέβοντας και αρπάζοντας τις περιουσίες των άτυχων συμπατριωτών τους που οδηγήθηκαν σε έναν φριχτό και άδικο θάνατο.
Μεταπολεμικά, με τη βοήθεια διαφόρων οργανισμών, επεστράφη τμήμα των περιουσιών σε συγγενείς των θυμάτων, ενώ πολλοί Εβραίοι της Ελλάδας επέλεξαν τη μετανάστευση σε Ισραήλ, ΗΠΑ και στην Αθήνα.
Εσθήρ Κοέν: Ο κόσμος να μάθει ότι ο άνθρωπος δεν πρέπει να ξαναζήσει ποτέ ένα νέο Άουσβιτς…
***
- Πηγές πληροφοριών: Wikipedia, ΑΠΕ-ΜΠΕ, iefimerida.gr – jewishmuseum.gr – thesprotia-news
