Ανεξάρτητα από ηλικία ανέβηκαν στα βουνά της Πίνδου και της Αλβανίας. Έδωσαν την ψυχή τους. Με τις ανταποκρίσεις τους από το μέτωπο κράτησαν ψηλά το φρόνημα και των συμπολεμιστών και του λαού. Τίμησαν το δημοσιογραφικό επάγγελμα. Τίμησαν την Ένωση Συντακτών. Άντεξαν στις κακουχίες. Δεν λύγισαν τότε και δεν έζησαν το πικρό σήμερα. Υπήρξαν δάσκαλοι στους μεταγενέστερους. Κανείς δεν τους θυμήθηκε. Κανείς δεν τους τίμησε. Ευτυχώς βρέθηκε ο δημοσιογράφος Αγαμέμνων Φαράκος και το 2010 έκανε ένα αφιέρωμα στους 41 Έλληνες δημοσιογράφους που κάλυψαν αυτόν τον πόλεμο.
Η συνέντευξη που ακολουθεί δημοσιεύθηκε το 2010 στην εφημερίδα «Ναυτεμπορική».
Του Παναγιώτη Μήλα
Ένα ηλιόλουστο μεσημέρι συναντηθήκαμε στη Νέα Σμύρνη με το δημοσιογράφο Αγαμέμνονα Φαράκο. Του πρότεινα να κάνουμε μια σύσκεψη για ένα μοναδικό πρωτοσέλιδο. Ένα αφιέρωμα στους 41 Έλληνες δημοσιογράφους που κάλυψαν τον πόλεμο του ’40.
Ήταν κάποτε -πριν από 73 χρόνια- ένας πόλεμος. Εκεί στο Αλβανικό Μέτωπο. Στον αγώνα των στρατιωτών μας έδωσαν πνοή, αίσθημα και περιεχόμενο οι δημοσιογράφοι που με σχεδόν καθημερινές ανταποκρίσεις προσέφεραν μια ανεκτίμητη υπηρεσία στην Ελλάδα και τη Δημοκρατία.
Η σύσκεψη αρχίζει. Ζεστός καφές, τσουρέκι (από την κυρία Χριστίνα Λυκιαρδοπούλου), χαρτί, μολύβι, το απαραίτητο πλέον μαγνητοφωνάκι και ο φωτογράφος Αντώνης Ψαρράς στην παρέα μας.
Ξεκινάμε με τον τίτλο του βασικού θέματος της εφημερίδας.
«Χρέος τιμής» προτείνει ο κ. Φαράκος. Χρέος τιμής γι’ αυτούς που δεν πρέπει να τους καλύψει η λήθη.
– Από τις 20 Νοεμβρίου του 1940 πήγαν στο Μέτωπο οι πρώτοι Έλληνες δημοσιογράφοι και ανέβηκαν στα βουνά της Ηπείρου. Αυτοί και θα αναγραφούν στην «ταυτότητα» της εφημερίδας μας.
Πρώτο θέμα: Ούτε ένα βήμα πίσω!
– Είμαστε στις αρχές Ιανουαρίου του ’41. Πέμπτη 2 του μήνα. Σιλβέστρου, πάπα Ρώμης. Ανατολή ηλίου 07.41 και δύση ηλίου 17.17.
Μετά τη «μαύρη» Πρωτοχρονιά κάνουμε αποδελτίωση των πρώτων 65 ημερών. Βασικός πρωταγωνιστής, ο ήρωας του πολέμου στρατηγός Χαράλαμπος Κατσιμήτρος, ο διοικητής της 8ης Μεραρχίας. Του λέγανε να υποχωρήσει από τον Καλαμά, να πάει πίσω και να αφήσει ακόμη και τα Γιάννενα. Αυτός όμως αρνήθηκε. «Θα πολεμήσω εδώ» τους είπε και του… βγήκε. Το ίδιο έκανε και ο συνταγματάρχης Μαρδοχαίος Φριζής.
Άντεξε μέχρι και τις 6 Δεκεμβρίου. Είχε όμως πίσω του και τον Καραμήτρο που του έλεγε: «Ούτε βήμα πίσω». Τους παραμέρισαν όμως και τους δύο για άλλους λόγους και κράτησαν τον Κωνσταντίνο Δαβάκη που τραυματίστηκε με τη ριπή στο στήθος την τέταρτη μέρα του πολέμου. Δεν έπαιξε ρόλο…
Τον Φριζή τον ξέχασαν. Ούτε για τα οστά του δεν έδιναν άδεια στο γιο του να πάει να τα βρει. Τελικά έγραψα ένα κείμενο το 2003 στην τελευταία σελίδα της «Βραδυνής» και έτσι ο γιος του, ο Ιάκωβος, «έφερε» πίσω στην Ελλάδα τον ηρωικό συνταγματάρχη…
Δεύτερο θέμα: Δίνουν ζωή τα μετόπισθεν
– Εκείνη την εποχή ήμαστε στη Νεολαία. Μόλις πηγαίναμε στην πρώτη γυμνασίου μας έβαζαν στη νεολαία, αλλιώς δεν μπορούσες να προχωρήσεις στις άλλες τάξεις. Μας είχαν επιστρατεύσει κατά κάποιο τρόπο. Στο Σύνταγμα, σε ένα λυόμενο που είχαν στήσει στο κέντρο της πλατείας. Ήταν ξύλινο, σαν εκείνα που είχαν φτιάξει για τους πρόσφυγες. Ήταν τα λεγόμενα «γερμανικά». Τότε ήμαστε τελειόφοιτοι, στην τρίτη γυμνασίου και κάναμε 24ωρη υπηρεσία.
Μας φέρνανε πράγματα για τους στρατιώτες. Μάλλινα, κυρίως κάλτσες, για να διορθώσουν το έγκλημα να στείλουν τους φαντάρους στην Πίνδο χωρίς κάλτσες. Πάνω από 25.000 άνθρωποι έπαθαν θανατηφόρα κρυοπαγήματα.
Οι «γκέτες» που φορούσαν πάνω από τα άρβυλα ήταν καταστροφικές. Κάθε μέρα από το πρωί μέχρι το βράδυ 100 νεκροί και 500 τραυματίες. Εικοσάχρονα παιδιά και οι αξιωματικοί λίγο μεγαλύτεροι. Μια σφαγή που αν συνεχιζόταν 6 μήνες ακόμη και χωρίς να έρθουν οι Γερμανοί δεν θα αντέχαμε. Δεν είχαμε εφεδρείες. Ο αδαμάντινος νόμος των εφεδρειών ισχύει παντού.
Ο ρόλος των μετόπισθεν ήταν βασικός. Ο φρονηματισμός που δημιουργήθηκε και ο ενθουσιασμός μάς κράτησε. Μέναμε τότε στην Καλλιθέα. Έπειτα από κάθε είδηση που ερχότανε για Αργυρόκαστρο, Τεπελένι… γινότανε γιορτή.
Έτσι έσπασε το φράγμα της υποχρεωτικής σιγής. Τα μετόπισθεν εκτός από τους στρατιώτες έδωσαν ζωή και σε όσους είχαν μείνει πίσω.
Διεθνές θέμα: Οι νίκες στο Τομπρούκ
Η Γαλλία είχε καταρρεύσει αλλά η Αγγλία κράτησε στην Αίγυπτο. Στα σύνορα με τη Λιβύη οι Ιταλοί δεν τόλμησαν να προχωρήσουν. Έτσι, οι Εγγλέζοι αποφάσισαν να επιτεθούν. Πήραν όλη τη Λιβύη. Παραλίγο να τους διώξουν τελείως. Οι Ιταλοί με τους Γερμανούς είχαν πάρει και την Τύνιδα. Οι Γάλλοι είχαν παραδοθεί από τον Ιούνιο του ’40 και τώρα είχαν περάσει σε στάση ευμενούς ουδετερότητας. Τότε ο ενθουσιασμός αυξήθηκε και στην Ελλάδα.
Τότε που ήταν στο αποκορύφωμά της η αγγλική επίθεση. Αρχές Ιανουαρίου του ’41, λοιπόν. Ο κορυφαίος Αμερικανός συγγραφέας Τζον Ερνστ Στάινμπεκ περιγράφει εξαιρετικά αυτή την προέλαση. Εργαζόταν ως πολεμικός ανταποκριτής της Herald Tribune.
Επιφυλλίδα: Αγώνας και για το ψωμί μας
Τότε ήταν καθιερωμένη η επιφυλλίδα. Με λογοτεχνικό και κοινωνικό ύφος. Ποιον θα μπορούσαμε να βάλουμε να μας γράψει; Λοιπόν θα βάζαμε τον Κώστα Βάρναλη, έγραφε τότε στην «Πρωία» του Στέφανου Πεσμαζόγλου.
Σε μια από τις επιφυλλίδες του ένα μήνα πριν, την 1η Δεκεμβρίου του ’40, υπογράμμιζε πως ο αγώνας δίνεται «για την ιστορία, τις παραδόσεις, τη γλώσσα και την τιμή της Ελλάδας. Αγώνας και για το ψωμί της…». Μαζί με τον Βάρναλη τότε ήταν ο Καράτζας και ο Ανδρουλιδάκης. Την ίδια εποχή στην Αθήνα είναι και ο Γρηγόριος Ξενόπουλος. Ο παντοτινός Φαίδων γράφει στη «Διάπλασι των Παίδων» με τη ρουμπρίκα «Γράμματα από το μέτωπο».
Όλοι πάνε με το χαμόγελο στα χείλη…
Η πολιτική γελοιογραφία πάντα έδινε τον τόνο στον αναγνώστη. Πάντα φώτιζε σκοτεινά σημεία. Ασφαλώς θα έβαζα γελοιογραφία του Φωκίωνα Δημητριάδη. Η συμβολή του στην αντιμετώπιση εκείνης της σκληρής περιόδου ήταν σημαντική. Φυσικά το ίδιο έκανε και ο Σταμάτης Πολενάκης, όπως και όλοι οι άλλοι γελοιογράφοι. Σήμερα στη σελίδα μας θα μπορούσαμε να βάλουμε το σκίτσο του Δημητριάδη για τον Ντούτσε. Ο δικτάτορας τραγουδάει και λέει: “Κορόιδο, Μουσολίνι κανείς δεν θα σου μείνει”…
– Να σας θυμίσω εδώ κ. Φαράκο, το λεύκωμα του Φωκίωνα Δημητριάδη «Σκιές πάνω από την Αθήνα», με 77 σκίτσα από τη ναζιστική κατοχή, αλλά και το λεύκωμα του Σταμάτη Πολενάκη που υπάρχει στο Πολεμικό Μουσείο.
– Οι δύο εφημερίδες «Ελεύθερον Βήμα» και «Αθηναϊκά Νέα» κυριαρχούσαν και στο θέμα των γελοιογραφιών. Προσπαθούσε να τις συναγωνιστεί τότε και το «Εθνος»… Τελικά κερδισμένος φυσικά ο αναγνώστης.
Μια φωτογραφία, χίλιες λέξεις
Κλείνουμε με την παραπάνω φωτογραφία του Κωνσταντίνου Μεγαλοκονόμου. Τότε είχαμε 100 νεκρούς την ημέρα. Όμως η φωτογραφία έπρεπε να περνάει ένα αισιόδοξο μήνυμα. Νικηφόρο. Με το φαντάρο να φωνάζει «αέρα…». Με το φαντάρο να έχει το χαμόγελο στα χείλη… Ίσως να διάλεγα μια φωτογραφία από τη θριαμβευτική είσοδο του ελληνικού στρατού στο Αργυρόκαστρο, στις 8 Δεκεμβρίου του 1940.
Ονόματα που θα θυμόμαστε
– Στο βασικό επιτελείο:
Παύλος Παλαιολόγος, Πολύμερος Μοσχοβίτης, Αλέκος Λιδωρίκης, Σπύρος Μελάς και Νίκος Γιοκαρίνης.
– Συμμετέχουν επίσης:
Γεώργιος Ανδρουλιδάκης, Σόλων Γρηγοριάδης, Στρατής Μυριβήλης, Γεώργιος Ρούσσος και Θεοφύλακτος Παπακωνσταντίνου.
– Τον κατάλογο συμπληρώνουν:
Παντελής Καψής, Μάνος Καρελάς, Σπύρος Αυλωνίτης, Γεώργιος Δρόσος, Θωμάς Μαλαβέτας, Γεώργιος Μανιατάκος, Π. Αγγελόπουλος, Κώστας Αθάνατος, Θεμ. Αμουτζόπουλος, Νίκος Αναστασόπουλος, Δημήτρης Δεβετζής, Κώστας Δημάδης, Θόδωρος Δογάνης, Κώστας Ζαφειρόπουλος, Ευστάθιος Θωμόπουλος, Ανδρέας Ιωσήφ, Νίκος Καπιτσόγλου, Χρήστος Κολιάτσος, Γεράσιμος Κοσόλας, Πάνος Κούκης, Μιχάλης Κυριακίδης, Γεώργιος Λυδίας, Σ. Ματάντος, Αδέλα Μέρλιν (πολεμική ανταποκρίτρια από το «Ελεύθερον Βήμα»), Επαμεινώντας Μπαμπούρης, Τάκης Παπαγιαννόπουλος, Κώστας Σκαλτσάς, Γ. Ταχογιάννης, Δρόσος Τριανταφυλλάκος και Κώστας Τριανταφυλλίδης.
– Τιμητική θέση, ως σύμβουλος έκδοσης: Ο λογοτέχνης και διπλωμάτης Άγγελος Βλάχος.
***
– Κύριε Φαράκο, σας ευχαριστούμε για όσα μας χαρίσατε με το αφιέρωμά σας. Τιμή μας.
– Καλό διάβασμα στις υπόλοιπες σελίδες…
***
* Ο Αγαμέμνων Φαράκος γεννήθηκε το 1924 στην Αθήνα, έζησε στην Αθήνα και αγαπούσε με πάθος τη Μάνη. Από το 1947 στη μαχόμενη δημοσιογραφία, έγινε μέλος της ΕΣΗΕΑ το 1964. Εργάστηκε στις εφημερίδες: «Ριζοσπάστης» (1947-1950), «Προοδευτικός Φιλελεύθερος», (1950-53), «Η Μάχη» (1953-1955), «Εθνικός Κήρυξ» (1955-59), «Απογευματινή» και «Ακρόπολις» (1959-69), «Σημερινά» (1970-74), «Βραδυνή» (1974-1989 και 1997-2004), Αθηναϊκό Πρακτορείο (1969-1990), ΕΡΤ (1969-1982), MEGA (1989-1991), Κανάλι 5 (1995-2004). Πέρασε στην απέναντι όχθη στις 22 Δεκεμβρίου 2013 σε ηλικία 89 ετών.
***
* Το βιβλίο – λεύκωμα «Ήταν κάποτε ένας πόλεμος» ξεπερνά τις 200 σελίδες. Η δημοσιογραφική επιμέλεια της έκδοσης, οι επιλογές των πολεμικών ανταποκρίσεων, των άλλων κειμένων, των σκίτσων, των φωτογραφιών, ο πρόλογος, η εισαγωγή, τα συνδετικά κείμενα και ο επίλογος έγιναν από τον Αγαμέμνονα Φαράκο.
* Η πρωτοβουλία για την έκδοση ανήκει στον Ενιαίο Δημοσιογραφικό Οργανισμό Επικουρικής Ασφάλισης και Περίθαλψης (ΕΔΟΕΑΠ) και την πρόεδρό του (το 2010), συνάδελφο Ελένη Β. Σπανοπούλου, οι οποίοι αποφάσισαν να προσφέρουν αυτό το πολύτιμο ιστορικό δώρο στον ελληνικό λαό.
***
Πρώτη δημοσίευση: 28 Οκτωβρίου 2014.
