Της Ειρήνης Αϊβαλιώτου
Παιδιά, αγόρια και κορίτσια, φοβούνται, κρύβονται, τρέχουν, ταξιδεύουν, τρέμουν, και κάποτε κάνουν πάλι όνειρα και χαμογελούν. Πόλεμος, τρόμος, φυγή, κίνδυνος, ανασφάλεια, προσδοκίες, νέο ξεκίνημα.
Τι σημαίνουν οι έννοιες ελευθερία, ισονομία, δικαιοσύνη, ανοχή στη διαφορετικότητα, πλουραλισμός, δικαίωμα συμμετοχής στη δημόσια ζωή, σεβασμός στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια, δικαίωμα στην πολιτισμική πολυμορφία και ταυτότητα;
Εκατοντάδες ασυνόδευτα παιδιά – πρόσφυγες φτάνουν ακατάπαυστα τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα, έχοντας χάσει τους γονείς τους ή έχοντας χωριστεί από αυτούς.
Μια ζεστή αγκαλιά, ένα τρυφερό βλέμμα, μια καλοσυνάτη κουβέντα, σπιτικό φαγητό και μια θέση στο οικογενειακό τραπέζι, στιγμές χαλάρωσης, η αίσθηση της ασφάλειας, είναι πολύτιμα κομμάτια καθημερινότητας που λείπουν από αυτά τα ασυνόδευτα παιδιά.
Η καλλιτέχνις και ακτιβίστρια Rafika Chawishe ξεκίνησε πριν από τρία χρόνια μια έρευνα πραγματοποιώντας επισκέψεις στις μονάδες πρώτης υποδοχής για ανήλικους ασυνόδευτους πρόσφυγες. Ταξίδεψε και περιηγήθηκε σε Κέντρα σε ολόκληρη τη λεκάνη της Μεσογείου, όπου και συγκέντρωσε 150 συνεντεύξεις από εφήβους που περιγράφουν πώς φαντάζονται τον εαυτό τους στο μέλλον, τα όνειρά τους, τις προσδοκίες τους.
Ασυνόδευτοι ανήλικοι πρόσφυγες
Σχετικά με το ίδιο θέμα, ο Συνήγορος του Παιδιού μεταξύ άλλων τονίζει:
«Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι χρειάζεται πριν από όλα να αντιμετωπίζονται ως παιδιά – υποκείμενα δικαιωμάτων και όχι ως παραβάτες της μεταναστευτικής νομοθεσίας
Δεν επιτρέπεται απέλαση ή επαναπροώθηση ασυνόδευτου ανηλίκου.
Προσωρινός περιορισμός της ελευθερίας κίνησης των ασυνόδευτων ανηλίκων μπορεί να δικαιολογηθεί μόνο για τον ελάχιστο χρόνο που απαιτείται για την καταγραφή τους και για την αναζήτηση κατάλληλου χώρου φιλοξενίας και φροντίδας τους.
Για την περίπτωση που οι διαθέσιμες θέσεις σε κατάλληλες δομές φιλοξενίας δεν επαρκούν, θα πρέπει να υπάρξει μέριμνα ώστε οι ανήλικοι να τοποθετούνται για τον απολύτως αναγκαίο χρόνο, σε χώρους φιλοξενίας προσωρινού χαρακτήρα, όπου θα πληρούνται ελάχιστες προϋποθέσεις, και να μην κρατούνται σε αστυνομικά κρατητήρια.
Χρειάζεται να λειτουργήσουν και νέες μορφές φιλοξενίας των ασυνόδευτων ανηλίκων, όπως η αναδοχή, που εφαρμόζεται ευρέως στην Ευρώπη».
«Ο μικρός Έγιολφ»
Από το 2018 η Ραφίκα Σαουίς δημιούργησε σταδιακά μια πλατφόρμα εφήβων με διαφορετική κοινωνική και εθνική προέλευση με στόχο να δημιουργηθεί μια πλατφόρμα ονειροπόλησης όπου οι ίδιοι οι έφηβοι οραματίζονται το μέλλον που θέλουν και προσδιορίζουν ελεύθερα την ταυτότητά τους.
Οι συγκεκριμένες καταγραφές με συνεκτικό ιστό το θεατρικό έργο του Ερρίκου Ίψεν «Ο μικρός Έγιολφ» συνθέτουν ένα πρωτότυπο «μυθολόγημα» για τη νέα γενιά. Το έργο του Ίψεν με κεντρικό ήρωα ένα παιδί που προσπάθησε αποτυχημένα να γίνει αποδεκτό από τους εγωκεντρικούς γονείς του, τα εγώκλειστα τέρατα της «αυτοαναφορικότητας», αλλά εντέλει χάθηκε στον βυθό της θάλασσας, συμβολικά παραπέμπει στις ενοχές της κοινωνίες μας για τα παιδιά – πρόσφυγες.
Παιδική χαρά
Η παράσταση εξελίσσεται σε μια παιδική χαρά στο κέντρο μιας τυπικής πόλης του δυτικού κόσμου. Ένα κορίτσι, μόνο, καθισμένο σε μια ξεχασμένη κούνια παίζει με το κινητό του. Σύντομα στον ίδιο χώρο ενήλικοι και έφηβοι από διαφορετικές κοινότητες συναντώνται με έναν σούπερ ήρωα, μια φιγούρα που έχει προ πολλού ξεφύγει από τα όρια της κουλτούρας των κόμικς κι έχει περάσει στο υποσυνείδητο, όχι μόνο της Δύσης, ως σύμβολο. Ο σούπερ ήρωας είναι ένα αμάλγαμα από διαφορετικούς σούπερ ήρωες της Μάρβελ και είναι πότε θετικός και πότε αρνητικός. Συμβολίζει το δυτικό, πατριαρχικό σύμβολο του ήρωα. Κάτι σαν δήμιος ή σαν σύστημα χειραγώγησης.
Ήρωες σαν κι αυτόν -λόγω της προϊστορίας του- εναρμονίζονται με τον Übermensch του Nietzsche, ο οποίος έβρισκε κατά έναν διαστρεβλωμένο τρόπο υποστηρικτές στη λογική της Άριας Φυλής του ναζιστικού ιδεώδους.
Μέσα από αυτή τη σουρεαλιστική συνάντηση δημιουργείται το περίγραμμα ενός σκοτεινού παραδείσου, στον οποίο οι έφηβοι είναι ελεύθεροι να χαρτογραφήσουν μια νέα εποχή, έναν αιώνα ακριβώς από τη γέννηση του φασισμού που αιματοκύλησε την υφήλιο.
Οι ανησυχίες της νέας γενιάς
Με τη μεθοδολογία του θεάτρου της κοινότητας, η Ραφίκα Σαουίς καταγράφει στην παράστασή της, “Europeana”, τις ανησυχίες της νέας γενιάς καταδεικνύοντας επίσης τις αγκυλώσεις του εγκλωβισμένου σε ξεπερασμένες συμβάσεις ενήλικου κόσμου. Πραγματεύεται, επίσης, με την αυθάδεια και την αδιακρισία που χαρακτηρίζει το εφηβικό σύμπαν, ζητήματα όπως το σεξ, η βία και οι διακρίσεις.
Οι εμψυχωτές του Έγιολφ στο Europeana είναι 60 έφηβοι – μέλη διαφορετικών κοινοτήτων, οι οποίοι καταθέτουν και μοιράζονται τα όνειρά τους με το κοινό.
Στην παράσταση συμμετέχουν η Χορωδία Con Anima, έφηβοι από το φυτώριο της National School of Dance (ΚΣΟΤ), της ARSIS – Association for the Social Support of Youth, η θεατρική ομάδα boomsatsuma (Μπρίστολ, Αγγλία), καθώς και νέοι που πήραν μέρος στα εργαστήρια υλοποίησης του έργου.
Μετά τις παραστάσεις στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ, το έργο “Europeana” με τη συμμετοχή Νορβηγών εφήβων θα περιοδεύσει στη Νορβηγία, στο Skien.
Μια όμορφη εμπειρία
Το έργο ουσιαστικά είναι ένας διάλογος και οι προσδοκίες της σκηνοθέτιδας ήταν όσοι καλλιτέχνες -μικροί ή μεγάλοι- βρίσκονταν επί σκηνής να ευχαριστηθούν τη διαδικασία και να είναι γι’ αυτούς μια όμορφη εμπειρία, μια «πλατφόρμα ονειροπόλησης».
Με την πρεμιέρα της παράστασης μουσικού θεάτρου “Europeana”, η Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ εγκαινίασε την καλλιτεχνική περίοδο 2019/20 στο ΚΠΙΣΝ, με την αποκλειστική δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος.
Η παράσταση είναι μια διεθνής παραγωγή που έχει τιμηθεί με την υποτροφία Ίψεν από τα σημαντικά ομώνυμα νορβηγικά βραβεία και αποτελεί συμπαραγωγή της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ με τα Ibsen Awards και τη Lineculture.
Το έργο σε σύλληψη και σκηνοθεσία της βραβευμένης ηθοποιού, περφόρμερ και σκηνοθέτιδας Rafika Chawishe, που διακρίνεται για την εικαστικότητα των παραστάσεών της, παρουσιάστηκε σε μουσική του σπουδαίου συνθέτη Σταύρου Γασπαράτου, εικαστική εικονοποίηση, σκηνικά, κοστούμια του έμπειρου Μιχάλη Αργυρού και μια υπέροχη χορογραφία της Δάφνης Αντωνιάδου.
Το Europeana, ένα πρωτότυπο έργο για τα εφηβικά όνειρα, αποκαλύπτει την ομορφιά, την τρυφερότητα και τις ανησυχίες της εφηβείας με τη συμμετοχή 60 νέων από διαφορετικές κοινότητες και χώρες σε επιτυχημένη δραματουργία Γιώτας Αργυροπούλου, κείμενο Αλεξάνδρας Ζέλμαν-Ντόρινγκ, φωτισμούς Άννας Σμπώκου, καλλιτεχνική συνεργασία Παρασκευής Λυπημένου και διεύθυνση χορωδίας Ιουλίας Τζαννετουλάκου.
Ένα αληθινό παραμύθι
Ένα παιδί αλληγορικά και με βάση τον «Μικρό Έγιολφ» του Ίψεν πνίγεται στη θάλασσα. Μια ιστορία για την ανθρώπινη ευθύνη. Μια ιστορία για την ανθρώπινη αδιαφορία. Ένα παραμύθι γεμάτο ένοχα μυστικά και ανομολόγητους πόθους. Ένα παραμύθι τόσο αληθινό όσο και η ίδια μας η ζωή.
Οι άνθρωποι σε καταστάσεις κρίσης χρειάζονται ειρήνη, φαγητό, νερό, φάρμακα, στέγη και, αργά ή γρήγορα, δουλειά. Με άλλα λόγια, χρειάζονται να δηµιουργήσουν µια κοινότητα. Χρειάζονται, επίσης, να καταλάβουν και να διαχειριστούν αυτό που τους συνέβη και, κατόπιν, να μάθουν πώς να προχωρούν µπροστά.
Σε περιόδους κρίσης όμως η ψυχαγωγία είναι σηµαντικός τρόπος διαχείρισης των όσων συμβαίνουν γύρω μας και µια διέξοδος από τη ρουτίνα της καθηµερινότητας.
Το θέατρο της Ραφίκας Σαουίς είναι ένα θέατρο που µετατρέπει την εµπειρία σε τέχνη.
Τα παιδιά ακολουθούν τον Σούπερ Ήρωα, που μεταμορφώνεται παίζοντας φλάουτο σε μοναχική «ποντικογητεύτρα», στον εθελούσιο πνιγμό, όπως γοητευμένα έκαναν επί αιώνες τα ποντίκια στην τέχνη και στη ζωή, πριν καθιερωθούν οι απολυμάνσεις – μυοκτονίες.
Εκεί ακριβώς, όμως, στη δραματική κορύφωση του έργου, τα παιδιά παίρνουν την κατάσταση στα χέρια τους, ανατρέποντάς την… Θέλοντας να μας πουν πως τα ίδια έχουν τη δυνατότητα να χαράξουν την πορεία τους.
Η Ραφίκα Σαουίς με τη δημιουργία της μας δείχνει πόσο η µνήµη είναι σηµαντική για τη µαρτυρία, την καταγραφή, τη διαχείριση του τραύµατος και τη θεραπεία του. Πόσο δε η λήθη είναι απαραίτητη για την επιστροφή στην καθηµερινότητα και τη µακροπρόθεσµη κοινωνική υγεία.
Θέατρο της κοινότητας
Η αριστουργηματική εκφραστική αφαίρεση στις σκηνικές εικόνες του Μιχάλη Αργυρού, η πυκνότητα νοημάτων και λέξεων συνδυασμένη με τον συμβολισμό των χορογραφιών της Δάφνης Αντωνιάδου, καλούν σε περισυλλογή και ενδοσκόπηση θεατές κάθε ηλικίας.
Οι συνθέσεις του Σταύρου Γασπαράτου οργανώνουν ένα εύγλωττο περιβάλλον φόβου αλλά και παιδικότητας, συμπυκνώνοντας με νότες αληθινά συναισθήματα.
Το θέατρο της κοινότητας που τη μεθοδολογία του εφάρμοσε η Ραφίκα Σαουίς δεν διαφέρει στην τελική του μορφή από ένα οποιοδήποτε άλλο είδος θεάτρου. Το «Europeana» είναι μια παράσταση με αρχή, μέση, τέλος, δράση, δραματουργία, εικαστικότητα. Το θέατρο της κοινότητας αφορά την ανθρώπινη εμπειρία όπως αυτή μοιράζεται μέσα από τις συναντήσεις διαφορετικών ανθρώπων ή ομάδων που έρχονται μαζί με τις ιστορίες τους, ανοίγουν έναν κοινό διάλογο και τελικά δημιουργούν μια εκ νέου κοινότητα. Μια κοινότητα μέσα από την όσμωση και την πραγματική συνείδηση και αναμέτρηση με συγκεκριμένους προβληματισμούς.
Το «Europeana» λοιπόν που δημιουργήθηκε από αυτή την αλληλεπίδραση είναι διακαλλιτεχνικό, έχει χορό, μουσική, θέατρο, νέα μέσα αλλά είναι τη σύνθεση της φωνής που γεννήθηκε μέσα από τα εργαστήρια. Μια φωνή έτοιμη να μιλήσει, να ονειρευτεί και να ανοίξει έναν διάλογο. Ο διάλογος είναι η έκφραση και το δικαίωμα να ακούμε την ανθρώπινη εμπειρία. Το παιχνίδι των εφήβων ξεπερνά την εθνικότητα, τη γλώσσα, την ηλικία, η συντροφιά τους στο φινάλε γίνεται ένα πολύχρωμο μωσαϊκό.
Συμβίωση
Ίσως μέσα από παραστάσεις σαν κι αυτή συνειδητοποιήσουμε τον ρόλο που έχει καθένας στην καλύτερη συμβίωση με τους άλλους και τη διαμόρφωση της κουλτούρας της κοινωνίας μας. Επίσης, να κατακτήσουμε με τον καιρό τη συνειδητοποίηση της συλλογικής δράσης, της σημασίας των διαφορετικών ομάδων συμφερόντων, τη γνώση των ιεραρχικών δομών, των σχέσεων εξουσίας που διαμορφώνονται και των μηχανισμών αλλαγής τους.
Ίσως μέσα από παραστάσεις σαν κι αυτή να σκεφτούμε, να πάρουμε θέση απέναντι στη σκληρότητα και την αδικία, να συμμεριστούμε τις περιπέτειες των προσφύγων, να υπερασπιστούμε τις κοινωνικές αξίες και να δείξουμε την κοινωνική μας αλληλεγγύη. Γιατί πρέπει να σταματήσουμε το κακό. Η μελλοντική Ευρώπη δεν πρέπει να χτιστεί πάνω σε ενοχές και εκατόμβες αθώων παιδιών.
Παρακολουθώντας τους εφήβους του «Europeana»: Ταιριάζω την ανάσα μου με τη δική τους. Μπαίνω στον ρυθμό τους. Μπαίνω πιστεύοντας, έστω και για λίγο, πως αυτός είναι και ο ρυθμός του κόσμου. Μπαίνω, γνωρίζοντας πως ο ρυθμός του κόσμου δεν είναι ένας· ποτέ δεν ήταν.
Η παράσταση, ευανάγνωστη σε όλα της τα επίπεδα, μπορεί να ιδωθεί και ως ένα δοκίμιο στις έννοιες της ενοχής και του ελέους, του κοινωνικού προορισμού και του καθήκοντος.
Είναι σπάνιο καλλιτέχνες -και μάλιστα τόσο νέοι- να υπηρετούν με ακρίβεια, συνέπεια και χιούμορ τη σκηνοθετική γραμμή δίχως να χάνουν το μέτρο του δράματος, την αναγνωρισιμότητα των καταστάσεων και την ευκρίνεια της δραματουργίας. Αξίζουν ένα μεγάλο μπράβο σκηνοθέτιδα, χορευτές, ηθοποιοί, χορωδία και συντελεστές γι’ αυτή τη σημαντική ανάγνωση.
***
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
Ταυτότητα παράστασης
ΣΥΛΛΗΨΗ, ΙΣΤΟΡΙΑ, ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ: Rafika Chawishe
ΜΟΥΣΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ, ΕΝΟΡΧΗΣΤΡΩΣΗ: Σταύρος Γασπαράτος
ΕΙΚΑΣΤΙΚΗ ΕΙΚΟΝΟΠΟΙΗΣΗ, ΣΚΗΝΙΚΑ, ΚΟΣΤΟΥΜΙΑ: Μιχάλης Αργυρού
ΔΡΑΜΑΤΟΥΡΓΙΑ: Γιώτα Αργυροπούλου
ΧΟΡΟΓΡΑΦΙΑ: Δάφνη Αντωνιάδου
KEIMENO: Αλεξάνδρα Ζέλμαν-Ντόρινγκ
ΦΩΤΙΣΜΟΙ: Άννα Σμπώκου
ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΣ: Παρασκευή Λυπημένου
ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΧΟΡΩΔΙΑΣ: Ιουλία Τζαννετουλάκου
CASTING DIRECTOR: Σοφία Δημοπούλου
ΜΕ ΤΟΥΣ: Πάρη Αλεξανδρόπουλο, Δάφνη Αντωνιάδου, Ραφίκα Σαουίς
ΕΡΜΗΝΕΥΟΥΝ
Αλειφτήρα Ευαγγελία, Αλεξανδρίδου-Ζηλάκου Υακίνθη, Κανάκη Χρυσούλα Νεφέλη, Καντουνάκη Σοφία, Καρυοφύλλη Δήμητρα Χρυσούλα, Κιτσοπούλου Στεφανία, Κοντού Κωνσταντίνα, Κράτσας Στυλιανός, Λιάκη Αθηνά, Λουκίδη Ανδριάνα, Λύτρα Άννα Μαγδαληνή, Μπάρκας Ορέστης, Μπεβεράτου Αγγελική Κρηναία, Πάτσης Πάρις, Σκούρτη Μαρία Ελένη, Σούλιου Ηλέκτρα Ιωάννα, Τσοπανίδου Σταματίνα, Τασούλης Παναγιώτης, Τσουρής Αναστάσιος, Χατζηγεωργίου Μάριος, Χατζηγεωργίου Οδυσσέας
ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΥΝ
Η παιδική χορωδία Con Anima (Βασιλείου Παύλος, Βλάχος Αθανάσιος, Βουργάνα Ευσταθία, Γιοβάνοβιτς Μιχαέλα, Γογγάκη Λεωνιδία Ευαγγελία, Δεδεμάδη Καλλιόπη, Δελαγραμμάτικα Μαίρη, Δήμου Γεωργία, Δροσάκης Ιωάννης, Ευθυμιοπούλου Παναγιώτα, Θεοχαροπούλου Σοφία, Κανατά Σοφία, Καμμένου Γλαύκη, Κουρμούκη Αγγελική, Λαλαούνη Αικατερίνη Σοφία, Μαράκη Χρυσούλα, Μήτρου Χριστίνα, Παναγιωτοπούλου Κωνσταντίνα, Παπανικολάου Ελένη Ειρήνη, Παριζιανός Σταύρος, Πλοχώρου Γεωργία, Πλοχώρου Ειρήνη, Πολυμένου Ανθή, Σαραντίδη Ειρήνη, Σπύρου Λυδία, Στογιαννίδου Βερονίκη, Συρίγου Άννα Μαρία, Συρίου Μαρκέλλα, Τζάκα Μυρτώ Παναγιώτα, Τσακανίκα Ελένη, Τσιπότη Μαρία, Τσουκαλά Αγγελική, Χατίγια Άρτεμις)
Η ΜΚΟ ΑΡΣΙΣ – Κοινωνική Οργάνωση Υποστήριξης Νέων – Ανοιχτή μονάδα προστασίας ασυνόδευτων ανηλίκων Σχιστού και η θεατρική ομάδα Μπούμσατσούμα Μπρίστολ Αγγλίας (Γουάκερ Τζέμα, Γουίβερ Ρομάγια, Σταύρου Μαρίνο, Χόρλερ Βάλενς Έμιλυ, Χοτζ Μαξ).
*
Ηχογραφήσεις Ηθοποιών (Μπρίστολ Αγγλίας – Μπούμσατσούμα): Γουάκερ Τζέμα, Γουίβερ Ρομάγια, Σταύρου Μαρίνο, Ρίκαρντς Λώρεν, Χόρλερ Βάλενς Έμιλυ, Χοτζ Μαξ
ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΠΛΑΤΦΟΡΜΑΣ ΕΦΗΒΩΝ
Αντώνης Βολανάκης, Χίλντε Γκέρι, Γιάννης Καρούνης, Μυρτώ Τίκωφ, Έλσα Κούτιγκ, Νάνσι Μεντίνα, Σαμ Μπρίτζερς
Φωτογραφίες: Ανδρέας Σιμόπουλος
***
Ιδρυτικός Δωρητής Εναλλακτικής Σκηνής: Stavros Niarchos Foundation
***
- Η παράσταση δόθηκε στις 26, 27, 28 Σεπτεμβρίου 2019 στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος.
- Η Europeana μετά τη νορβηγική περιοδεία στο Skien, θα παρουσιαστεί και στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, στην κεντρική σκηνή τον Ιανουάριο για μερικές ακόμα παραστάσεις. Οι ημερομηνίες θα ανακοινωθούν σύντομα.
