Από τις εκδόσεις Angelus Novus κυκλοφορεί το μυθιστόρημα του Ernst Weiss, με τίτλο «Ο αυτόπτης μάρτυρας». Ο Ερνστ Βάις έγραψε τον “Αυτόπτη μάρτυρα” με αφορμή έναν λογοτεχνικό διαγωνισμό για τους εξόριστους γερμανόφωνους συγγραφείς το 1938. Το βιβλίο αποτελεί την τελευταία του μυθοπλαστική αυτοβιογραφία με πρωτοπρόσωπο αφηγητή, σε μια σειρά που είχε ξεκινήσει περίπου δέκα χρόνια νωρίτερα, και συγχρόνως το τελευταίο μυθιστόρημα του Βάις. Το χειρόγραφο αναδύθηκε πάλι και έφτασε στην Ευρώπη από τις ΗΠΑ το 1951, ενώ η έκδοσή του ήταν το έναυσμα για να ανακαλυφθεί το έργο ενός σημαντικού και ξεχασμένου συγγραφέα.
Με τα μέσα του μυθιστορήματος ο «χειρουργός της ψυχής» Ερνστ Βάις ανατέμνει στον συγκλονιστικό Αυτόπτη μάρτυρα τις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες που γέννησαν τη φρίκη του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου, τις πρώτες επιτυχίες του Χίτλερ και τις αποτυχίες της «Βαϊμάρης», την ψυχοπολιτική τεχνολογία του αυταρχισμού και του ολοκληρωτισμού, τον ναζιστικό ζόφο που σημαδεύει τα ατομικά και τα συλλογικά πεπρωμένα.
Ο Αυτόπτης μάρτυρας έχει χαρακτηριστεί κατά καιρούς αντιφασιστικό μυθιστόρημα, ψυχογράφημα των Γερμανών διανοουμένων από το 1914 μέχρι το 1936, μυθιστόρημα για τον Χίτλερ (Hitlerroman) ή για το παθολογικό και το δαιμονικό στοιχείο στον ναζισμό. Ο ανώνυμος πρωτοπρόσωπος αφηγητής είναι ένας γιατρός ο οποίος θεραπεύει από υστερική τύφλωση τον δεκανέα Α.Χ. σε ένα στρατιωτικό νοσοκομείο προς το τέλος του «μεγάλου πολέμου», θεωρώντας σφαλερά πως η «θαυματουργή θεραπεία» εγγυάται την υπεροχή του και την κυριαρχία του πάνω στον θεραπευμένο. Καταδιωκόμενος και ο ίδιος από τον Α.Χ., παρακολουθεί πώς το «έργο» του σκορπάει απροσμέτρητα βάσανα στην Ευρώπη, μέχρι που αποφασίζει να λυτρωθεί από τις μάταιες προσπάθειες του «αυτόπτη», πηγαίνοντας να πολεμήσει για τη δημοκρατική κυβέρνηση της Ισπανίας.
***
Ο Ερνστ Βάις γεννήθηκε στις 28 Αυγούστου 1882 στη Μοραβία υπό την Αυστροουγγρική Μοναρχία. Ο πατέρας του, έμπορος υφασμάτων, πέθανε όταν ο Βάις ήταν 4 χρόνων. Παρά τα οικονομικά προβλήματα, τις δυσκολίες και τις αλλαγές σχολείων, ο Βάις κατάφερε ν’ αποφοιτήσει από το Γυμνάσιο το 1902 και να σπουδάσει στη συνέχεια Ιατρική στην Πράγα και στη Βιέννη.
Στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ο Βάις υπηρέτησε ως γιατρός σε διάφορες περιοχές της Αυστροουγγρικής Μοναρχίας. Μετά τον πόλεμο δεν κατάφερε να εξασκήσει το επάγγελμα του γιατρού για μεγάλο χρονικό διάστημα και αντιμετώπισε σημαντικές οικονομικές δυσκολίες.
Εγκατέλειψε την Πράγα το 1921 και αφού έμεινε για λίγο στο Μόναχο, πήγε στο Βερολίνο, όπου συνέχισε να ζει ως συγγραφέας. Λίγο μετά τον εμπρησμό του Ράιχσταγκ στο Βερολίνο, στις 27 Φεβρουαρίου 1933, και τη φρενήρη πλέον άνοδο του εθνικοσοσιαλισμού, ο Βάις έφυγε οριστικά από το Βερολίνο, για να επιστρέψει στην Πράγα, όπου έμεινε με τη μητέρα του μέχρι τον θάνατό της, τον Ιανουάριο του 1934, ενώ έναν μήνα αργότερα αυτοεξορίστηκε στο Παρίσι.
Στη Γαλλία δεν μπορούσε να εξασκήσει το επάγγελμα του γιατρού, αλλά έγραφε για διάφορα γερμανόφωνα λογοτεχνικά περιοδικά. Στα χρόνια της εξορίας του στο Παρίσι τον στήριξαν ιδιαίτερα ο Τόμας Μαν και ο Στέφαν Τσβάιχ.
Την ημέρα της εισβολής των γερμανικών στρατευμάτων στο Παρίσι, ο Ερνστ Βάις ήπιε δηλητήριο και έκοψε τις φλέβες του. Πέθανε την επόμενη ημέρα, στις 15 Ιουνίου 1940, στο κοντινό νοσοκομείο. Η βαλίτσα του με το ημερολόγιό του και άλλα αδημοσίευτα κείμενά του αλλά και η ακριβής τοποθεσία της ταφής του δεν βρέθηκαν ποτέ.
Το τελευταίο του μυθιστόρημα «Ο αυτόπτης μάρτυρας» γραμμένο το 1938, εκδόθηκε για πρώτη φορά 23 χρόνια μετά τον θάνατό του, το 1963.
Άλλα έργα του: «Η γαλέρα» (1913), «Ο αγώνας» (1916), «Αλυσοδεμένα ζώα» (1918), «Άνθρωπος εναντίον ανθρώπου» (1919), «Το αστέρι των δαιμόνων» (1920), «Νάχαρ» (1922), «Η δοκιμασία της φωτιάς» (1923), «Η υπόθεση Βουκομπράνκοβιτς» (1924), «Άνδρες τη νύχτα – Μυθιστόρημα για τον Μπαλζάκ» (1925), «Μποέτιους φον Ορλαμύντε» (1928, βραβείο Άνταλμπερτ Στίφτερ στην Αυστρία και Αργυρό Μετάλλιο στην 9η Ολυμπιάδα με τη σημαία της Γερμανίας), «Γκέοργκ Λέταμ – Γιατρός και δολοφόνος» (1931), «Ο γιατρός της φυλακής ή Εκείνοι που δεν έχουν πατέρα» (1934), «Ο φτωχός σπάταλος» (1936, αφιερωμένο στον Στέφαν Τσβάιχ), «Ο διαφθορέας» (1938, αφιερωμένο στον Τόμας Μαν).
