«Αλλάζοντας τον κόσµο, αλλάξτε εσείς οι ίδιοι, εγκαταλείψτε τους εαυτούς σας». Μπρεχτ
Ο ηθοποιός, συγγραφέας και σκηνοθέτης Γιώργος Κοτανίδης, που έφυγε πρόωρα από τη ζωή, ήταν ένας άνθρωπος που από τα μαθητικά του χρόνια επιδίωξε την ουτοπία της Αριστεράς. Ήταν παρών στη δολοφονία του Γρηγόρη Λαµπράκη, συµµετείχε στις φοιτητικές διαµάχες στη Θεσσαλονίκη και έψαχνε τον προσανατολισµό του πέρα από τα όρια της επίσηµης Αριστεράς.
Καλλιεργημένος, πνευματώδης, συγκαταβατικός, γελαστός κι αγέρωχος, ευγενικός, γνήσιος κι αρχοντικός ήταν ένας πραγματικά σημαντικός άνθρωπος που στόχευε συνέχεια στην πρόοδο της τέχνης του και στην αυτοβελτίωσή του σε συνάρτηση με την έννοια της δημιουργικότητας.
Το νόηµα της δικής του αριστερής ουτοπίας το βρήκε στον κινέζικο µαρξισµό, στον Λένιν και στον Μάο. Οργανώθηκε στο ΕΚΚΕ και δούλεψε γι’ αυτό. Συνελήφθη αρκετές φορές, βασανίστηκε και ενέδωσε. Στο βιβλίο του “Όλοι μαζί τώρα!» (Καστανιώτης, 2011) ίσως είναι η πρώτη φορά που αριστερός έχει την παρρησία να γράψει για την υποχώρησή του. Και αυτό τον τιµούσε.
«Όλοι μαζί, τώρα!», Γιώργος Κοτανίδης
Στο βιβλίο, μια ομάδα νέων παιδιών δημιουργεί έναν πρωτοπόρο θίασο που κερδίζει τη νεολαία και το κοινό από την πρώτη κιόλας παράσταση. Μπαίνει δυναμικά στο θεατρικό προσκήνιο αναζητώντας το καινούργιο, μια άλλη αισθητική στη μορφή και ένα άλλο νόημα στο περιεχόμενο.
Αλλάζει τις δομές και τον τρόπο παραγωγής του θεάματος, βάζοντας ως στόχο την απόλυτη ομαδοποίηση, και αποσπά την εκτίμηση και την αγάπη του κόσμου. Ταυτόχρονα μπαίνει στο μάτι της Ασφάλειας των δικτατόρων, που παρακολουθούν κάθε της βήμα.
Τα μέλη του θιάσου, ζώντας σε μια εποχή σκληρή και επικίνδυνη, μπαίνουν στη φωτιά και παίρνουν θέση. Όλοι ανεξαιρέτως είναι πολιτικοποιημένοι και εχθρικοί προς το καθεστώς συμμετέχοντας στο φοιτητικό κίνημα που αναπτύσσεται εναντίον της χούντας. Μερικοί οργανώνονται σε μια επαναστατική οργάνωση, δουλεύουν με πάθος γι’ αυτήν και θέλουν να τους εντάξουν όλους. Αυτό προκαλεί τριβές, συγκρούσεις, διασπάσεις, επανενώσεις, αλλά και διαρκή δημιουργία.
Μετά την παράσταση και τα χειροκροτήματα, ακολουθούν τα κυνηγητά, οι συλλήψεις και τα βασανιστήρια. Από τη σκηνή του θεάτρου στην απομόνωση της Ασφάλειας, από τις φυλακές του Κορυδαλλού σε μια καινούργια πρεμιέρα.
Πρόκειται για ένα προσωπικό αφήγημα του Γιώργου Κοτανίδη για τη δημιουργία και την πορεία του Ελεύθερου Θεάτρου, καθώς και για τη δράση του ΕΚΚΕ και των άλλων επαναστατικών και αντιστασιακών οργανώσεων την περίοδο της χούντας.
Θεατρικά απομνημονεύματα
Το βιβλίο του Γιώργου Κοτανίδη «Όλοι μαζί, τώρα!» θυμίζει καλλιτεχνικό χρονικό μιας ολόκληρης εποχής αλλά και θεατρικά απομνημονεύματα, καθώς αφηγείται τα χρόνια 1965-75 στην κονίστρα του θεατρικού σανιδιού. Εστιάζει στα χρόνια από την Αποστασία ως τα Απριλιανά και την πορεία του Ελεύθερου Θεάτρου μέσα στην επτάχρονη Δικτατορία.
Ο Γιώργος Κοτανίδης στήνει τα απομνημονεύματά του στην περίοδο της χούντας -κατά βάση- όχι για να προβάλλει το Ελεύθερο Θέατρο και την καινοτόμο καλλιτεχνική του δράση όσο για να αναγάγει το θέατρο σε πολιτικό βήμα και σε έμμεσο φορέα πολιτικής σκέψης, ο οποίος υπονομεύει με τον τρόπο του την προσπάθεια της εξουσίας για λογοκρισία και χειραγώγηση.
Το ενδιαφέρον είναι ότι, ενώ ξεκινά από την πρώτη παράσταση της «Όπερας του ζητιάνου» το 1970, εύλογα γυρνά πιο πίσω για να αφηγηθεί τη δική του πολιτική στάση, αλλά και τα χρόνια στη Σχολή του Εθνικού Θεάτρου, ώστε να παρακολουθήσει ο αναγνώστης, παράλληλα με τη θεατρική περιρρέουσα ατμόσφαιρα, και την κοινωνικοπολιτική ιστορία.
Μετά τις παραστάσεις της «Όπερας» έπαιξε στην “Ιστορία του Αλή Ρέτζο” του Πέτρου Μάρκαρη. Ήταν ένα έργο μπρεχτικό στο ύφος αλλά και πολύ ενδιαφέρον σε ό,τι αφορά την υπόθεσή του. Διαδραματιζόταν σε ένα χωριό στην Τουρκία όπου όλοι δουλεύουν για τον Αλή Ρέτζο που είναι ο αγάς του χωριού. Αυτός φυσικά τους εκμεταλλεύεται άγρια και στο τέλος φτάνει στο σημείο να γκρεμίσει το χωριό, να το κάνει χωράφι.
Επί σκηνής, Νίκος Ζαχαριάδης
Περίπου στα εβδομήντα του ο Γιώργος Κοτανίδης έγινε επί σκηνής ο Νίκος Ζαχαριάδης, κορυφώνοντας μια πολιτική και καλλιτεχνική πορεία συνέπειας. Από τότε που στη Β’ Δημοτικού απήγγειλε ένα ποίημα στην κορυφή της σκάλας του σχολείου του στη Δράμα -ήταν ο πατέρας του δικαστής εκεί- και κέρδισε ακαριαία το «κοινό» του, ως την τελευταία παράσταση της ζωής του, το “Δείπνο“, σε σκηνοθεσία Λίλλυς Μελεμέ, όπου έπαιζε μέχρι τον Δεκέμβριο του 2019. Τότε που άρχισε η περιπέτεια της υγείας του που του στέρησε τη ζωή. Σε έναν ιδιαίτερο ρόλο, ο Γιώργος Κοτανίδης πυροδοτούσε τη δράση προσφέροντας πυκνότητα στη δομή της παράστασης.
Στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος και στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης παρουσίασε το πολιτικό έργο με ήρωα τον ιστορικό ηγέτη του ΚΚΕ Νίκο Ζαχαριάδη μπροστά στο θάνατο, «Ομπίντα» (Οι τελευταίες ώρες του Νίκου Ζαχαριάδη), σε κείμενο και σκηνοθεσία δική του με μεγάλη επιτυχία.
Στο έργο «Ομπίντα» (Ομπίντα στα ρωσικά σημαίνει πίκρα, κακοκάρδισμα), ο Γιώργος Κοτανίδης αναπλάθει τις τελευταίες ώρες του Νίκου Ζαχαριάδη όταν, από τη Σιβηρία και μπροστά στην επικείμενη αυτοκτονία του, στέλνει στους συντρόφους του «Μήνυμα από την άλλη μεριά». Αναπολώντας τις σημαντικές στιγμές της πολυτάραχης ζωής του, προσπαθεί να εξηγήσει τη δεκαεφτάχρονη εξορία του στη Σιβηρία από τη σοβιετική ηγεσία αλλά και το ίδιο του το κόμμα, να δει τα λάθη του και τα αδιέξοδα που τον οδηγούν στην αυτοκτονία.
Στιγμές της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας «περνούν» στο έργο μέσα από τις αφηγήσεις του Νίκου Ζαχαριάδη, που υποδύθηκε ο ίδιος. Από την απομόνωση του Μεταξά, το περίφημο γράμμα του 1940 με το οποίο καλεί το λαό να πολεμήσει ενωμένος τους Ιταλούς φασίστες, τον πόλεμο, την κράτησή του στο Νταχάου ως τον Εμφύλιο, την ήττα και την υποχώρηση. Αλλά και ανθρώπινες στιγμές του, όταν αναπολεί τη μάνα και τα παιδιά του, την είδηση της αποκήρυξής του από την ίδια του τη γυναίκα, τις ατέλειωτες ημέρες στο Σουργκούτ της Σιβηρίας.
Στη σκηνή συνομιλεί με τα «φαντάσματά» του, τον Κώστα Λουλέ που τον επισκέφτηκε λίγο πριν, απεσταλμένος του ΚΚΕ, τους κατηγόρους του στις ολομέλειες που τον καθαίρεσαν και τον διέγραψαν, τον Κολιγιάννη, τον Παρτσαλίδη και τον Βαφειάδη. Απαντά στις κατηγορίες εναντίον του για τον Πλουμπίδη και τον Καραγιώργη. Θυμάται τους ελάχιστους πιστούς του φίλους, τον Πορφυρογένη και τον Αλέξη Πάρνη και ανακαλεί στη σκηνή τα παιδιά του και τη γυναίκα του, Ρούλα Κουκούλου.
Τα σύντομα περάσματα των προσώπων που εμφανίζονται υποδύθηκαν οι ηθοποιοί Δώρα Χρυσικού και Σπύρος Περδίου, ενώ αδημοσίευτο αρχειακό υλικό παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στα videos της Κλεοπάτρας Κοραή.
Για τη συγγραφή του έργου ο Γ. Κοτανίδης έκανε μεγάλη έρευνα και ταξίδεψε μέχρι το Σουργκούτ της Σιβηρίας, τόπο εξορίας του ήρωα. Στηρίχθηκε στο «Μήνυμα από την άλλη μεριά» και σε δεκάδες άλλα κείμενα του Νίκου Ζαχαριάδη, σε ιστορικά ντοκουμέντα και σε αφηγήσεις του γιου του Ζαχαριάδη, Σήφη.
Πώς φτάσαμε στις πολλές μικρές χούντες
Στο βιβλίο του «Όλοι μαζί, τώρα!» αναρωτιόταν: «Πώς από το “εμείς” του Μακρυγιάννη, που μας οδήγησε σε ό,τι καλό πετύχαμε, ξεπέσαμε στο θλιβερό “εγώ” της σκατομοιρασιάς, που οδήγησε στη σημερινή χρεοκοπία των αξιών, των ιδεών, και της χώρας ολόκληρης; Πώς φτάσαμε στις πολλές μικρές χούντες, στον κάθετο διαχωρισμό από τα κόμματα και στο οριζόντιο κομμάτιασμα από κάθε λογής οργανωμένες ομάδες και “παράγκες”; Ποιος θα μπορούσε να φανταστεί ότι άνθρωποι που τότε αγωνίζονταν μαζί μας θα ισχυρίζονταν όταν απέκτησαν εξουσία ότι “η μίζα είναι θεσμοθετημένη”; Αν υποστήριζαν κάτι τέτοιο τότε που αγωνιζόμασταν να ρίξουμε τη χούντα, δεν θα είχαν προλάβει να ζήσουν, θα τους είχαμε δαγκώσει το λαιμό».
Αντί στεφάνων
Ο Γιώργος Κοτανίδης έφυγε από τη ζωή σκορπώντας θλίψη στον καλλιτεχνικό, και όχι μόνο, κόσμο. Γεννήθηκε στις 5 Φεβρουαρίου 1945 (ηλικία 74 χρονών) στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου.
Την είδηση του θανάτου του έκανε γνωστή ο εκδοτικός οίκος «Κείμενα», με ανάρτησή του στη σελίδα του στο Facebook.
***
Η κηδεία του Γιώργου Κοτανίδη θα τελεστεί την Πέμπτη 30 Ιανουαρίου 2020, στις 12 το μεσημέρι, από τον Ιερό Ναό Αγ. Σοφίας Ακροπόλεως – Μερόπειο. [Διονυσίου Αρεοπαγίτου 45. Τηλέφωνο: 210-921.93.98 και 210-921.89.91].
***
Η οικογένεια παρακαλεί αντί στεφάνων, όποιος θέλει να καταθέσει χρήματα «Εις μνήμην Γιώργου Κοτανίδη» στα:
ΣΧΕΔΙΑ: Δικαιούχος: Διογένης ΜΚΟ, Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία, ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, IBAN: GR63 0110 1460 0000 1462 0666 454, SWIFT CODE (BIC): ETHNGRAA
ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΑΡΧΕΙΑ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΜΠΕΝΑΚΗ: ALPHA BANK BENAKI, GR4301401070107002786000377
STRAY.GR: ΔΙΚΑΙΟΥΧΟΣ STRAY.GR ΣΩΜΑΤΕΙΟ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΑΔΕΣΠΟΤΩΝ ΖΩΩΝ, ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, ΙΒΑΝ: GR9001100590000005929600954
