Γράφει η θεατρολόγος Μαρία Μαρή
Η Γερμανοεβραία δημοσιογράφος Charlotte Beradt συγκέντρωσε στο βιβλίο της «Τα όνειρα στο Τρίτο Ράιχ», από το 1933 έως το 1939, περί τα 300 όνειρα Γερμανών πολιτών, γιατρών, νοικοκυρών, εφήβων, δημοσιογράφων και άλλων, Εβραίων και μη, που ζούσαν – όπως και η ίδια – κάτω από την πραγματικότητα του πρώιμου Τρίτου Ράιχ.
Τα γεγονότα έρχονται σαν καταιγίδα που πλησιάζει και αυτό βέβαια καθορίζει τους ανθρώπους. Τα κατέγραψε στο βιβλίο της αναδεικνύοντας το ερώτημα κατά πόσο υπό το ναζιστικό καθεστώς ο ύπνος ήταν πράγματι ιδιωτική υπόθεση.
Κατά τον Φρόιντ το όνειρο υποκινείται πάντα από ένα γεγονός που βιώνουμε στο παρόν, συνήθως τη μέρα ή το βράδυ πριν ονειρευτούμε. Δεν θα παρουσιάζονταν, αν δεν υπήρχε το πρόσφατο γεγονός που το «φώτισε» και έκανε δυνατή την εμφάνισή του. Σε κάθε περίπτωση όμως, προκαλείται από τις πρώιμες παιδικές μας επιθυμίες και εξαρτάται από τα γεγονότα που συνδέονται με αυτές.
Τα όνειρα στη συγκεκριμένη παράσταση προσλαμβάνουν έτσι χαρακτήρα ιστορικής πηγής και αφηγούνται τη ζωή υπό τη μόνιμη απειλή της τρομοκρατίας, τη συνεχώς αυξανόμενη βία και απειλή, που τους περικύκλωνε σαν κλοιός.
Η παράσταση «Διάφανος Ύπνος» παρακολουθεί την πορεία πέντε ανθρώπων διαφορετικών ηλικιών, διαφορετικής κοινωνικής θέσης και διαφορετικών απόψεων που συναντώνται κάθε χρόνο από το 1933 μέχρι το 1939 στην ετήσια χοροεσπερίδα της μικρής τους πόλης στη Γερμανία για να χορέψουν Swing και Charleston και αναβιώνοντας μια παλιά μεσαιωνική παράδοση να μοιραστούν κάποιο όνειρό τους από τη χρονιά που πέρασε.
Σιγά σιγά ο τρόμος, η απόγνωση και η φρίκη εισβάλλουν στον ύπνο των ανθρώπων και τους καθιστούν ευάλωτους στον έλεγχο και την τιμωρία από τη ναζιστική εξουσία που παραμονεύει.
Ο τρόμος παρεισφρέει στον ύπνο, εκεί που ο οργανισμός είναι χαλαρός και δημιουργεί το πρόσφορο έδαφος για την επιβολή του φασισμού. Η υποψία που διαπερνά τις επί σκηνής σχέσεις, δεν αφορά μόνο τις πράξεις ή τις θέσεις τους – αλλά αυτό που θα μπορούσε να κάνει, να σκεφτεί ή να ονειρευτεί, με συνέπεια καμιά συμπεριφορά ακόμα και η πιο «υποδειγματική», να μην καθιστά κάποιον υπεράνω υποψίας: η μοναδική επιλογή που έχει το άτομο για να επιβιώσει είναι να ευθυγραμμιστεί με το καθεστώς, ακόμα και όταν ονειρεύεται.
Κάποιος βλέπει τον Χίτλερ στο όνειρό του σαν κλόουν και νιώθει τρόμο. Ο Αλόις, ο τυφλός φιλόσοφος της παρέας, έχει πιο ελαφρύ ύπνο και βλέπει τον Χίτλερ σαν τον καλό καγκελάριο, ενώ βλέπει τον Γκέρινγκ, στρατηγό του Γ’ Ράιχ. να εκτοξεύει βέλη και να λέει ότι οι ιδέες τους δεν είναι ακριβώς δικές τους. Ο Αλόις μιλά για τα ιδεώδη για να δημιουργηθεί η Μεγάλη Γερμανία, οραματίζεται τη Μεγάλη Γερμανία και έχει αιχμαλωτιστεί σε αυτό.
Όλοι είναι αναστατωμένοι και ο τρόμος δείχνει να έχει πλήρως διεισδύσει στα όνειρά τους και στη χοροεσπερίδα τους.
Η Μπριγκίντε είδε όνειρο, που θέλει να ξορκίσει, ότι λόγω των σκουρόχρωμων χαρακτηριστικών της δεν θα γινόταν δεκτή στην εσπερίδα. Και ο Κάιτο, μουσικός, βλέπει ότι η μύτη του είναι γαμψή και νιώθει παρείσακτος στην αγριεμένη αυτή φυλή. Η καθαρότητα της φυλής δεν θα έπρεπε να προξενεί φόβο αλλά ψυχική ανάταση. Όλα αυτά τους έχουν οδηγήσει να χορεύουν με άδειες καρδιές σαν φαντάσματα.
Παρόλο το δυστοπικό περιβάλλον, οι άνθρωποι έχουν ανάγκη την επαφή, τον χορό, η ζωή σαν ένα βλασταράκι να ξεπηδά μέσα από το τσιμέντο σε πείσμα του θανάτου. Τα πράγματα έχουν αγριέψει, η Μπριγκίτε φοβάται να κυκλοφορήσει αργά, γιατί η νύχτα κρύβει πια πολλούς κινδύνους.
Ταυτόχρονα ένας αφηγητής μας εισάγει στις αλλαγές που συμβαίνουν στη ζωή τους μεταφέροντας μας πραγματικά γεγονότα της εποχής και αλήθειες για τους ήρωες που δεν τους επιτρέπεται να μοιραστούν μεταξύ τους.
Επί σκηνής στήνεται με επιτυχία η ατμόσφαιρα της εποχής, γεγονός που οφείλεται στο σκηνικό της Δάφνης Φωτεινάτου, τα κοστούμια της Νατάσσας Δημητρίου, την κινησιολογία και χορογραφία της Κικής Μπάκα και βέβαια τις ερμηνείες της Σοφίνας Λαζαράκη, του Γιάννη Μπουραζάνα, της Μάρως Παπαδοπούλου, του Τάσου Σωτηράκη και του Γιάννη Τσότσου. Κατορθώνουν να στήσουν εκείνο το καθεστώς τρόμου και να αντιληφθούμε μέσα από την κίνησή τους τη μετατροπή των συνθηκών.
Η σκηνοθεσία του Σταύρου Στάγκου αξιοποίησε τις ευχέρειες του κάθε ηθοποιού και κατάφερε να δημιουργήσει το εκκολαπτόμενο δυστοπικό κλίμα. Όταν τα πράγματα οδηγούνται τόσο ακραία, δεν μένει κανένα φάσμα της ζωής των ανθρώπων ανεπηρέαστο.
Νοσεί το άτομο όταν νοσεί η κοινωνία και εξαλείφεται κάθε χαρά, ηρεμία και προσδοκία.
***
«Διάφανος ύπνος». Εικόνες της ζωής λίγο πριν από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο
