Της Ειρήνης Αϊβαλιώτου
Πέτρα, χορτάρι, μυρωδιά κληματαριάς, ένας αστόλιστος επιτάφιος και μια αυγουστιάτικη νύχτα εξαιρετικά ζεστή και φωτεινή. Η ξυπόλητη Αντιγόνη με τα μαγνητικά μάτια πατά την ορχήστρα της Μικρής Επιδαύρου κι αυτό που ακολουθεί είναι μια παράσταση αληθινά μυσταγωγική.
Τα εκστατικά μας μάτια βλέπουν να ξετυλίγεται μπροστά τους μια αιφνιδιαστικά εκρηκτική Αντιγόνη, απροσδόκητα νέα, με ωραία κίνηση, με άρθρωση σωστή και θαυμάσια γλυπτική σώματος, με επιβλητικότητα, δροσιά και ήρεμη αποφασιστικότητα.
Έχω δει πολλές φορές τη σοφόκλεια τραγωδία στο θέατρο και πολλές σπουδαίες ηθοποιούς να την υποδύονται με περισσή επιτυχία. Αυτό το τρυφερό κορίτσι όμως, είναι από αυτά τα πλάσματα που δεν συναντά κανείς εύκολα. Αισθάνομαι πως ό,τι κι αν πω θα είναι ανεπαρκές διότι η Δέσποινα Ρεμεδιάκη είναι κρυστάλλινη και αψεγάδιαστη. Μια Αντιγόνη -σκηνοθετημένη από τον Κωνσταντίνο Ντέλλα- με τραγική αρχοντιά και αγριάδα, διάχυτη ποίηση, αγέρωχη παιδικότητα, γλυκύτητα ύφους.
Από τα πρώτα δευτερόλεπτα κιόλας, από την αυστηρά και τόσο βαθιά συγκινητική και τόσο ελεύθερη από επιτήδευση ερμηνεία της είχα την αίσθηση πως θα πάει μακριά, πως της ανοίγεται ένα ευρύτατο καλλιτεχνικό μέλλον.
Αξίζει εδώ να σημειώσω πως σε πρόσφατη συνέντευξη που έδωσε η Λυδία Κονιόρδου στο BBC, στην εισαγωγή της εκπομπής χρησιμοποιήθηκαν αποσπάσματα αυτής της παράστασης της Αντιγόνης και συγκεκριμένα από τον κομμό.
Η Δέσποινα ξέρει πώς να σκέπτεται, πώς να ενεργεί, πώς να αναζητά την ουσία. Είναι δυνατή και υπερασπίζεται με γενναιότητα τις απόψεις της, χωρίς να υποτιμά τις πεποιθήσεις των άλλων. Έχει την ιδιαιτερότητα μιας ξεχωριστής φυσιογνωμίας, μιας σύνθετης προσωπικότητας.
Αυτή την εποχή και για τα επόμενα τρία χρόνια, ύστερα από υποτροφία που κέρδισε, ζει στη Ρωσία, στην Αγία Πετρούπολη και σπουδάζει σκηνοθεσία. Κι από εκεί μας φωνάζει, όπως τότε που ήταν παιδί: “Θα τα καταφέρω! Τ’ ακούς;”.
Άλλο ένα, λοιπόν, από τα δικά μας παιδιά που μας κάνουν περήφανους και μας δίνει δύναμη…
* Η ζωή μου ξεκίνησε στην Κρήτη στο Ηράκλειο σε μια περιοχή έξω από την πόλη, που λέγεται Βασιλειές. Τα παιδικά μου χρόνια είναι γεμάτα αλάνες, ελάχιστο διάβασμα, γόνατα μονίμως χτυπημένα και με μπενταντίν, μαλλιά αλογοουρά και ποδήλατο χωρίς χέρια. Η πρώτη μου σημαντική ανάμνηση: είμαι σκαρφαλωμένη σε ένα τεράστιο βουνό από χώμα, σε ένα οικόπεδο προτού χτιστεί η μεζονέτα, έχω ανεβεί στην κορυφή, πετάω πέτρες και φωνάζω με όλη μου τη δύναμη σε κάποιο απ’ τα παιδιά της παρέας που προηγουμένως με είχε πληγώσει. Είπα διάφορα, μεταξύ αυτών: «Είμαι δυνατή! Θα τα καταφέρω! Τ’ ακούς;». Ήμουν μόλις 6! Θυμάμαι όταν γύρισα σπίτι δεν είπα στους γονείς μου τι είχε συμβεί κι ας έβραζα μέσα μου. Πρώτη φορά τότε αναρωτήθηκα ποια είμαι. Τι είναι ο κόσμος. Σ’ αυτή την πρώτη στιγμή επέστρεψα και στον Οιδίποδα του Σοφοκλή, όταν δουλεύαμε με τον Αργύρη Ξάφη και την Αμαλία Μουτούση αλλά και αργότερα στην Αντιγόνη, με τον Κωνσταντίνο Ντέλλα. Αλλά τη δύναμη που είχα τότε ως παιδί πάνω στο βουνό από χώμα, δεν την ξαναβρήκα.
Υπάρχει μια συγκεκριμένη στιγμή κατά την οποία αποφασίζει κανείς με τι θα ασχοληθεί στη ζωή του. Ποια ήταν αυτή η στιγμή για σένα;
* Δεν ξέρω πότε ακριβώς αποφασίζει κανείς με τι θα ασχοληθεί, ή αν αφουγκράζεται τις κλίσεις του ο καθένας. Σας είπα προηγουμένως ότι σαν παιδί ήμουν πολύ του παιχνιδιού. Ήρθε όμως το διαζύγιο των γονιών μου στα 10 μου κι αυτό με έκλεισε προς τα μέσα. Ταρακουνήθηκα κι έγινα παιδί δωματίου, άκουγα δίσκους στο πικ – απ, Ξαρχάκο, Θεοδωράκη. Εκεί κατάλαβα ότι θα ασχολιόμουν με τη συγγραφή και την ποίηση. Στα χρόνια της εφηβείας μου στο νησί «συναντιέμαι» με τον Ελύτη, τον Σεφέρη, τη Δημουλά και τον Λειβαδίτη και εκεί αποφασίζω τη Φιλολογία Αθηνών όπου και θα συνέχιζα ακαδημαϊκές σπουδές, εάν δεν έμπαινε ξαφνικά στη ζωή μου το θέατρο. Θέλω να πω, δεν ήμουν από τα παιδιά που φανταζόμουν ή ονειρευόμουν το θέατρο. Ήμουν μια φύση του γραφείου αρχικά. Αλλά όταν συνάντησα τα κείμενα που στο Πανεπιστήμιο είχα μελετήσει, όπως τις Τρωάδες του Ευριπίδη για παράδειγμα, εκεί για πρώτη φορά επαναστάτησα! Είπα θέλω να αρθρώνω αυτό το λόγο, να τον περπατήσω, να ψηλαφίσω τα σύμφωνα κι όχι μόνο να μελετάω τι είπε η Jaqueline de Romilly. Με καταλαβαίνετε; Έμεινε ατελείωτο το μεταπτυχιακό των Λατινικών.
Τι θα ήθελες να μάθουμε για τις τρέχουσες δραστηριότητές σου;
* Αυτή τη στιγμή ζω στη Ρωσία, στην Αγία Πετρούπολη. Ετοιμάζομαι για να δώσω εξετάσεις για τη σκηνοθεσία.
Το καλοκαίρι σε είδαμε στο Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου ως Αντιγόνη στην «Αντιγόνη» του Σοφοκλή, σε σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Ντέλλα. Τι θα ήθελες να πεις γι’ αυτή την εμπειρία;
* Αντιγόνη! Να που αυτή η επανάσταση που σας έλεγα πριν μάλλον άξιζε τον κόπο! Η συμμετοχή μου στην Αντιγόνη του Σοφοκλή σε σκηνοθεσία του Κωνσταντίνου Ντέλλα είναι αναμφισβήτητα από τις πιο πλούσιες και έντονες εμπειρίες μου. Καταρχάς, οι πρόβες μας γίνονταν σε ανοιχτό χώρο, στο Λόφο του Φιλοππάπου αρχικά και έπειτα, όλος ο θίασος μαζί φύγαμε από την Αθήνα και μείναμε για τρεις εβδομάδες στο Χιλιομόδι! Φανταστείτε, σκηνοθέτης, ηθοποιοί, κινησιολόγος – χορογράφος, αργότερα και οι μουσικοί και ο σκηνογράφος μας να μένουμε όλοι μαζί σε δύο γειτονικά σπίτια! Ήταν υπέροχο να ξυπνάμε το πρωί, να πίνουμε καφέ μαζί στην αυλή και μετά να δουλεύουμε τα χορικά, το μεσημέρι να μαγειρεύουν οι μισοί, οι υπόλοιποι να πηγαίνουμε για ψωμί και νερό και να επιστρέφουμε για να φάμε όλοι μαζί. Παντού έβρισκε κανείς κείμενα με λόγια, ταυτόχρονα δουλεύονταν τα σκηνικά, μοιραζόμασταν σκέψεις μας για τις σκηνές. Θύμιζε κάτι από παλιά θεατρική συντεχνία! Είχε ίσως τη δυσκολία ότι εξαιτίας της συνθήκης δεν είχε κανείς αρκετό προσωπικό χώρο, όμως η δουλειά μας ήταν ένα με τη ζωή. Πλεγμένα, αξεχώριστα. Έτσι το βίωνα εγώ τουλάχιστον. Να σας δώσω ένα προσωπικό παράδειγμα: Κάθε μέρα επιστρέφαμε από το χώρο πρόβας στο σπίτι με τα πόδια, διασχίζοντας το χωριό και περνώντας αναγκαστικά από το νεκροταφείο. Το πρώτο βράδυ που επέστρεφα φαντάζεστε ότι φοβόμουν. Ύστερα είπα, το κορίτσι αυτό, η Αντιγόνη, θάβει έναν αδελφό. Δεν επιτρέπεται να μην είμαι εξοικειωμένη με το θάνατο. Είχε θέλω να πω μια πρακτικότητα αυτή η διαδρομή αλλά και όλη η συνθήκη την οποία πρότεινε ο Κωνσταντίνος που εμένα με αφορούσε και με αφορά στο θέατρο.
Η Αντιγόνη πώς ήταν ως διαδρομή;
* Όσον αφορά την Αντιγόνη, ως διαδρομή και ως παράσταση είμαι γεμάτη ευγνωμοσύνη για την εμπιστοσύνη που μου έδειξε ο Κωνσταντίνος δίνοντάς μου την Αντιγόνη αλλά και για όλους τους ανθρώπους που στάθηκαν γενναιόδωροι απέναντί μου και δεν μπορώ να μην αναφέρω τον μεταφραστή της τραγωδίας και ποιητή Νίκο Παναγιωτόπουλο, όπως επίσης και την Αμαλία Μουτούση που ήδη από τα χρόνια του Ωδείου ως δασκάλα μου με μύησε στο τι κόπο έχει να αρθρώνει κανείς το «άλφα». Έτσι που καμιά φορά ακόμη και τώρα αναρωτιέμαι αν όντως μίλησα αυτά τα λόγια.
Μελλοντικά με ποιους θεατρικούς ήρωες και ηρωίδες θα ήθελες να συναντηθείς στη σκηνή;
* Όλα τα θεατρικά πρόσωπα το βάθος το ίδιο πράγμα δεν ρωτάνε; Ποιοι είμαστε, πού πάμε. Ο τρόπος της ερώτησης διαφέρει. Το ερώτημα όμως παραμένει το ίδιο. Γι’ αυτό με κεντρίζει τώρα πια ο Άμλετ, το αρθρώνει γενναία αυτό το ερώτημα, δεν νομίζετε; Αλλά δεν έχω φιλοδοξία ως ηθοποιός να ενσαρκώσω συγκεκριμένο θεατρικό πρόσωπο. Με απασχολούν πιο πολύ οι κόσμοι μέσα στους οποίους λέγονται τα ερωτήματα, ίσως γι’ αυτό να ήρθε τώρα και η σκηνοθεσία…
Στη ζωή όμως μεγάλη σημασία έχουν και οι επιρροές που δεχόμαστε. Εσύ από ποιους κι από τι έχεις δεχτεί επιρροές;
* Εννοείτε για παράδειγμα ποιοι στάθηκαν δάσκαλοι ζωής; Ο Αργύρης, η Ιώ, ο Γιώργος, η Αμαλία… αλλά και η ίδια η ζωή. Η πρώτη μου δασκάλα ήταν η ασημόλευκα που φύτεψε η μαμά μου έξω από το παράθυρό μου και μου έμαθε να χορεύω για να μπορώ να λυγίζω αλλά να μη σπάω.
Τι σημαίνει για σένα καλός δάσκαλος;
* Υπάρχουν τόσες αρετές που κάνουν κάποιον καλό δάσκαλο, πρωτίστως όμως το αίτημα του μαθητή!
Όταν πρόκειται να μελετήσεις ένα ρόλο, όπως πέρσι την Αντιγόνη, ποια μέθοδο ακολουθείς;
* Καταρχάς διαβάζω το κείμενο. Ξανά και Ξανά. Εκεί είναι όλα. Εμείς οι ηθοποιοί αγωνιούμε μπροστά στο άγνωστο, φοβόμαστε την έκθεση και φορτώνουμε με ερμηνείες τα λόγια. Είναι όμως όλα ειπωμένα, δουλειά μας είναι να τα κάνουμε να ειπωθούν χωρίς να τα βαρύνουμε με το δικό μας νόημα και αφήνοντας πάντα ανοιχτό το χώρο στη φαντασία του θεατή, για όλο αυτό που στη σύμβαση του κειμένου δεν έχει ειπωθεί. Θέλω να πω, αλίμονο αν πιστεύαμε ότι εξαντλείται το νόημα λέγοντάς το. Όμως ταυτόχρονα, ως ηθοποιοί, πρακτικά που λέγαμε και πριν, πρέπει να τα πούμε αυτά τα λόγια. Έτσι και με τον Κωνσταντίνο στην αρχή των προβών μαθαίναμε όλος ο θίασος όλα τα λόγια, ανδρών γυναικών, ασφαλώς και χορικά. Πολύ αργότερα ήρθε η διανομή των ρόλων. Στην πορεία φαντάζομαι ο κάθε ηθοποιός συνδυάζει τα εργαλεία που έχει στη διάθεσή του.
Πόσο ρίσκο περικλείεται σε μια καλλιτεχνική προσπάθεια;
* Αυθόρμητα απαντώντας, θα σας πω μεγάλο ρίσκο. Είναι τόσα πράγματα που μια παράσταση καλείται να εξυπηρετήσει και δη σε πολλαπλά επίπεδα. Οι ηθοποιοί να έχουν κοινό υποκριτικό κώδικα (δεν συμβαίνει συχνά), ο κόσμος των σκηνικών να εναρμονίζεται με αυτό που πραγματικά διαμείβεται επάνω στη σκηνή κι όλα αυτά να υπάγονται στο καλλιτεχνικό όραμα του σκηνοθέτη. Εντάξει έχει ευθύνη ως εγχείρημα κάθε φορά, αν αναλογιστεί κανείς και το πόσο πολύ δουλεύουμε και τι ψυχικά φορτία καταθέτουμε. Ωστόσο, να σας πω την αλήθεια, επειδή χρησιμοποιήσατε τη λέξη ρίσκο, δεν ξέρω αν είναι και τόσο σοβαρά τα πράγματα όσο τα βιώνουμε. Ο κόσμος συνεχίζει την πορεία του και ύστερα από μια παράσταση, καλή ή κακή, ας είναι ο στόχος μια εσωτερική μετακίνηση του διπλανού μας κι όχι ο φόβος μιας πιθανής καλλιτεχνικής «αποτυχίας»…
Ποια είναι τα άμεσα σχέδιά σου;
* Να καταφέρω να μάθω ρώσικα! Πιο άμεσα δεν γίνεται!
Κάθε άνθρωπος έχει τα δικά του κριτήρια για να ορίσει την επιτυχία; Εσύ πώς την ορίζεις;
* Επιτυχία είναι για μένα να είναι κανείς συνειδητός. Ενεργητικά παρών ακόμη και σε αυτό που θεωρείται «λάθος».
Πιστεύεις ότι η εμπειρία είναι κάτι που διδάσκεται;
* Η ζωή είναι το σύνολο αυτών των δράσεών μας (συνειδητών ή μη!) άρα, νομίζω ότι δεν διδάσκεται η εμπειρία! Είναι βίωμα. Εάν ήταν, θα ζούσαν μόνο μερικοί και ύστερα θα μας διηγούνταν τις περιπέτειές τους. Ωστόσο παρατηρώντας κανείς τους άλλους αποκτά εμπειρία, την εμπειρία της ίδιας της παρατήρησης! Οφείλουμε όμως στους εαυτούς μας τα προσωπικά μας ρίσκα.
Τι πιστεύεις για τη φήμη; Βοηθάει τον καλλιτέχνη;
* Φήμη; Πιστεύετε υπάρχει αυτή η έννοια στις μέρες μας, με όλη αυτή την πληθώρα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης που ασταμάτητα φάσκουν; Νομίζω εκλείπει αυτή η έννοια. αλλά για να απαντήσω στην ερώτησή σας, νομίζω αυτό που βοηθά τον καλλιτέχνη είναι η δουλειά, η τριβή με την ίδια τη δουλειά, τα εργαλεία της. Όπως οι ζωγράφοι με τα χρώματα, τους καμβάδες και τα πινέλα. Τόσο πρακτικά.
Ποιο επάγγελμα διαφορετικό από το δικό σου θα ήθελες να δοκιμάσεις;
* Η διδασκαλία με αφορά. Έτσι ξεκίνησα. Όσο διδάσκεις, μαθαίνεις κι ο ίδιος και δεν γερνάς ποτέ! Βλέπω και τη μητέρα μου που είναι φιλόλογος και με τους μαθητές της είναι νέα! Αλλά εγώ είμαι προσανατολισμένη στο θέατρο. Εκεί αναπνέω καλύτερα.
Ποια ευχή θα ήθελες να κάνεις;
* Εύχομαι στον κόσμο όλοι κι όλα να πηγαίνουν προς τη δύναμή τους. Τον πυρήνα της αλήθειας τους. Από εκεί ίσως συναντηθούμε πραγματικά.
Ποια θεωρείς ότι θα ήταν η ιδανική προσωπική σου εξέλιξη;
* Εκείνη που θα δεν θα ζημίωνε την ανθρωπότητα με άλλη ματαιοδοξία αλλά θα είχα να προσφέρω κάτι όπως τα δέντρα, τα πουλιά και τα λουλούδια.
Τα λάθη μπορούν να μας οδηγήσουν στο σωστό;
* Ασφαλώς! Τα λάθη είναι που μας οδηγούν στα σωστά αλλά και πάλι δεν πιστεύω σε αυτές τις δύο έννοιες. Εγώ τις ορίζω ως συνειδητές ή μη συνειδητές δράσεις.
Τι σημαίνει ικανότητα για έναν ηθοποιό;
* Να ακούει. Να ακούει καινούρια. Να ακούει.
Όταν λες «η γενιά μου», τι σου έρχεται στο νου;
* Νέοι άνθρωποι με τζιν και σακίδια φορτωμένα τάμπλετ και recharher bags, κινητά στο χέρι, να ψάχνουν στο Ίντερνετ να ποστάρουν ποιήματα, γιατί, παρά την αμηχανία της εποχής, ακόμη θέλουν, ψάχνουν να αγαπήσουν. Επίσης όμως παρέες 3 και 4 ατόμων που μένουν σε ένα σπίτι όλοι μαζί στο κέντρο, γιατί δεν φτάνουν τα χρήματα να επιβιώσει ο καθένας μόνος του. Ειδικά στον κλάδο μας. Αλλά και σε κάθε κλάδο, φαντάζομαι. Με ανησυχεί αυτό. Αλλά πιστεύω σε μας. Σας είπα και πριν, να αγαπήσουμε, να αγαπηθούμε αναζητούμε. Ακόμη και στο Διαδίκτυο.
Η τωρινή κοινωνική συγκυρία έχει ως κύριο γνώρισμα τη σιωπή. Πιστεύεις ότι η περίοδος της διεκδίκησης έχει παρέλθει;
* Όχι βέβαια! Άνθρωπος που δεν διεκδικεί δεν ζει. Ασφαλώς η στάση μας ως πολίτες δεν μπορεί να θεωρείται και δεν πρέπει και να είναι άλλο μιας σιωπηλής αποδοχής. Ο T. S. Elliot γράφει «κάποτε θα ζήσουμε την εξέγερση εναντίον του βάρους, αλλά ακόμη αργεί».
Διαβάζεις λογοτεχνία; Υπάρχουν βιβλία που έχουν τραβήξει την προσοχή σου;
* Διαβάζω. Παλαιότερα περισσότερο. Συγκεντρώνομαι πιο δύσκολα πια. Έχω πάντα όμως μαζί μου την “Ασκητική” του συμπατριώτη μου Νίκου Καζαντζάκη… με αφυπνίζει.
Ποια πιστεύεις ότι είναι η χειρότερη από τις επιδημίες της εποχής μας;
* Η ευκολία.
Αν μπορούσες, τι θα ήθελες να διαφυλάξεις στον κόσμο;
* Τα απλά πράγματα: το δικαίωμα να υπάρχει κανείς όπως αισθάνεται ελεύθερος. Στη Ρωσία έχω έρθει σε επαφή με τόσους ανθρώπους από χώρες που ο χορός και το τραγούδι δεν είναι ελεύθερα! Δύο φίλες μου από το Ιράν, για παράδειγμα, δεν επιτρέπεται να παίξουν μουσική στη χώρα τους σε συναυλία χωρίς να είναι απόλυτα καλυμμένες. Η μία από αυτές είναι τσελίστα και η αστυνομία στη χώρα της την έπιασε επειδή κουβαλούσε το τσέλο στο δρόμο. Αντιλαμβάνεστε τι συζητάμε; Μου κόβει την ανάσα ότι η ανθρωπότητα είναι γεμάτη τέτοιες αντιθέσεις!
Υπάρχουν άνθρωποι της τέχνης που θαυμάζεις και θα ήθελες να γνωρίσεις;
* Βεβαίως! Εκτιμώ πολλών ανθρώπων τη δουλειά και μέσω της δουλειάς τους είναι που συναντώ ήδη και ένα κομμάτι από τους ίδιους.
Υπάρχει μια εποχή στην οποία θα ήθελες να ζήσεις;
* Μ’ αρέσει να φαντάζομαι παλαιότερες εποχές αλλά, όπως λέει ο Σαίξπηρ στο “Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας”, «υπάρχει ένας κόσμος μέσα σε αυτόν εδώ που ζούμε» που με κάνει να θέλω να είμαι σε αυτή την εποχή ακριβώς, όπου παρελθόν και μέλλον διασταυρώνονται σε μια μυστηριακή συντεταγμένη.
Ο Έλληνας σέβεται το δημόσιο χώρο;
* Νομίζω πως όχι… Στο Βέλγιο ή στη Γερμανία, ή στην Αυστρία έχω δει ασφαλώς πολύ καλύτερες συνθήκες κοινής χρήσης του δημόσιου χώρου!
Πώς θα σχολίαζες τον τρόπο που συμπεριφέρονται οι Έλληνες στα ζώα;
* Είναι λέτε ίδιον ενός λαού; Δεν ξέρω… είμαστε κοντά στη φύση, το κλίμα το επιτρέπει κι έχω την αίσθηση πως όλο και περισσότερο ο κόσμος ευαισθητοποιείται! Υπάρχουν τόσες μη κερδοσκοπικές οργανώσεις και όλο και περισσότεροι φιλοζωικοί σύλλογοι.
Τέλος, ποια είναι η σχέση σου με τα ζώα; Συμβιώνεις με κάποιο κατοικίδιο;
* Δεν είμαι από εκείνους που έχω στο σπίτι μου γατάκι ή σκύλο. Ούτε και θα ήθελα μάλλον αυτή τη μεγάλη δέσμευση και την ευθύνη απέναντι σε ένα πλάσμα. Παραδέχομαι όμως ότι μου έχει κλέψει την καρδιά η σκυλίτσα της φίλης μου της Νατάσας, η Ορελί…
- Φωτογραφίες: Χρήστος Συμεωνίδης
***
Η ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΩΣ “ΑΝΤΙΓΟΝΗ” ΣΤΗ ΜΙΚΡΗ ΕΠΙΔΑΥΡΟ
