Στο Εβραϊκό Μουσείο του Βερολίνου, θα πραγματοποιηθεί έκθεση των 95 αντιτύπων του αντιναζιστικού σατιρικού περιοδικού The Underwater Cabaret από τις 9 Φεβρουαρίου έως τις 26 Μαΐου 2024.
Πρόκειται για έργα που σχεδίασε ο Curt Bloch καθώς οι δυνάμεις του Χίτλερ ισοπέδωναν την Ευρώπη. Σήμερα αυτά τα τεύχη θα εκτεθούν σε έκθεση σάτιρας και εξέγερσης.
***
Η Simone Bloch, ως κόρη του αντικέρ Curt Bloch, μεγάλωσε σε ένα σπίτι στη Νέα Υόρκη γεμάτο με σπάνια και μυστηριώδη υλικά. Η τραπεζαρία ήταν γεμάτη με πολύτιμους τόμους, συμπεριλαμβανομένης μιας συλλογής μικρών, χειρόγραφων περιοδικών, εικονογραφημένων με κολάζ σε ντανταϊστικό ή σουρεαλιστικό ύφος.
«Όλα τα βιβλία των γονιών μου ήταν κάπως εκφοβιστικά», λέει η Simone, σήμερα 64 ετών. «Αλλά αυτό ήταν πιο παράξενο. Δεν ήταν κάτι που θα ήθελα ποτέ να πιάσω στα χέρια μου».
Τα έβρισκε λίγο ανατριχιαστικό, με τις συχνές εικόνες του Αδόλφου Χίτλερ και άλλων ηγετών του πολέμου. Μόνο πολλά χρόνια αργότερα η Simone κατάλαβε ότι αυτά τα περιοδικά αντιπροσώπευαν την αντίσταση του πατέρα της στο Ολοκαύτωμα.
Γεννημένος στο Ντόρτμουντ το 1908, ο Curt Bloch ήταν ο πρώτος στην οικογένειά του που πήγε στο πανεπιστήμιο, σπουδάζοντας νομικά στη γερμανική πρωτεύουσα, η οποία εκείνη την εποχή ήταν το κέντρο της πολυσύχναστης σκηνής του πρωτοποριακού καμπαρέ. Ο Curt ήταν Εβραίος και από την πρώτη στιγμή ήταν αντίθετος με τον Χίτλερ.
Το 1933, όταν ο Χίτλερ εισήγαγε νόμο που απαγόρευε στους Εβραίους να καταλαμβάνουν θέσεις στο δημόσιο, εκτός αν είχαν πολεμήσει στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Bloch έγραψε μια καυστική απάντηση στις αρχές, δηλώνοντας ότι, όχι, δεν είχε υπηρετήσει στον πόλεμο, καθώς ήταν μόλις πέντε ετών όταν είχε ξεσπάσει. Όταν η Γκεστάπο του χτύπησε την πόρτα, ο Curt ήταν έτοιμος. Γλίστρησε από το παράθυρο του τελευταίου ορόφου με μερικά μετρητά που είχε κρύψει και διέφυγε από τις στέγες, φτάνοντας τελικά στην Ολλανδία.
Δεν ήταν ασφαλής για πολύ
Οι Γερμανοί εισέβαλαν στην Ολλανδία το 1940 και σύντομα άρχισαν να καταδιώκουν τους Εβραίους εκεί. Το καλοκαίρι του 1943, ο Bloch βρήκε καταφύγιο στη σοφίτα ενός μικρού προαστιακού σπιτιού στο Enschede, στα γερμανικά σύνορα. Εκεί άρχισε να παράγει το πρώτο τεύχος του περιοδικού του. Έγραφε με πένα, έφτιαχνε κολάζ από αποκόμματα και έραβε τις σελίδες με το χέρι.
Ονόμασε το fanzine του σατιρικό περιοδικό «The Underwater Cabaret» (Υποβρύχιο Καμπαρέ), αναφερόμενος στον ολλανδικό όρο για τους ανθρώπους που κρύβονται, τους «δύτες», και στην αγαπημένη μορφή πολιτικού θεάτρου στο Βερολίνο της Βαϊμάρης. Οι φίλοι του στην ολλανδική αντίσταση βοήθησαν στην κυκλοφορία του The Underwater Cabaret σε περίπου 30 άλλους «δύτες». Θα γύριζαν το τεύχος πίσω μια εβδομάδα αργότερα, οπότε ο Bloch θα είχε ήδη ετοιμάσει ένα νέο τεύχος.
Παράλληλα με τα πολιτικά σχόλια, ο Bloch δημοσίευσε πολύ προσωπικά κείμενα. Η μητέρα του Paula και η μικρή του αδελφή Hélène τον είχαν ακολουθήσει στις Κάτω Χώρες και είχαν επίσης κρυφτεί. Τον Μάιο του 1943 συνελήφθησαν και μεταφέρθηκαν στο Sobibor, όπου δολοφονήθηκαν. Ο Curt γνώριζε ότι είχαν συλληφθεί, αλλά μπορούσε μόνο να μαντέψει τη μοίρα τους. Αφιέρωσε αρκετά ποιήματα στην Hélène, ένα από τα οποία περιείχε τους στίχους: «Μείνε δυνατή απέναντι στο μίσος, την προδοσία και την περιφρόνηση / Και όταν ο πόλεμος κάποτε τελειώσει / Θα έρθω να σε ψάξω».
Η αντίσταση ως μόνος δρόμος
Η συγγραφή αυτού του είδους του υλικού ήταν εξαιρετικά επικίνδυνη: Όσοι πιάνονταν να κοροϊδεύουν τον Χίτλερ εκείνη την εποχή σκοτώνονταν. Γιατί να πάρουν το ρίσκο; Η Simone πιστεύει ότι ήταν ένας τρόπος για τον πατέρα της «να καταπολεμήσει τη δική του απελπισία». Ήταν μια επίδειξη ότι, ακόμη και σε τέτοιες συνθήκες, η αντίσταση ήταν δυνατή.
«Είναι σαν να ξεφεύγεις με κάτι όταν δεν μπορείς να ξεφύγεις με τίποτα», είπε η Simone. Επιπλέον, ο Curt έλαβε μια κάποια φήμη, καθιστώντας τον έναν «υπόγειο Στίβεν Κόλμπερτ».
Ένα σπάνιο λογοτεχνικό μνημείο
Συνολικά, ο Bloch παρήγαγε 95 περιοδικά. Το τελευταίο τεύχος φέρει ημερομηνία 3 Απριλίου 1945. Εκείνη την ημέρα το Enschede είχε μόλις απελευθερωθεί και ο Bloch μπορούσε να εγκαταλείψει την κρυψώνα του. Ταξίδεψε πίσω στο Άμστερνταμ, όπου γνώρισε και παντρεύτηκε μια επιζήσασα του Άουσβιτς, τη Ρουθ Καν. Το 1948 μετανάστευσαν στις ΗΠΑ.
Ο Curt πέθανε το 1975, όταν η Simone ήταν 15 ετών. Δεν τα πήγαινε καλά με τον πατέρα της – τον έβρισκε «απίστευτο… για κάθε λογής λόγους». Καθώς δεν μιλούσε γερμανικά τότε, δεν μπορούσε να καταλάβει ούτε αυτά που έγραφε. Μόλις πρόσφατα, μετά από χρόνια έρευνας που διεξήγαγε εν μέρει η κόρη της, Lucy, η Simone κατάφερε να κατανοήσει την πλήρη σημασία του zine ως ένα σπάνιο λογοτεχνικό μνημείο που αποτυπώνει μια τρομερή περίοδο της ιστορίας.
Βαθιά κατάδυση: Πέντε αποστολές από το The Underwater Cabaret
30 Αυγούστου 1943. Το δεύτερο τεύχος του The Underwater Cabaret αφιερώνεται στην αδελφή του Curt με αφορμή τα 20ά γενέθλιά της, λίγο αφότου έμαθε ότι αυτή και η μητέρα του είχαν συλληφθεί. Ο δύτης με το απίθανο κράνος του κρατάει τον σωλήνα παροχής οξυγόνου σαν μικρόφωνο και είναι πιθανότατα ο αντικαταστάτης του ίδιου του Bloch.
11 Σεπτεμβρίου 1943. «Το OWC [το Υποβρύχιο Καμπαρέ] παίζει μπροστά στο NSB» (το ναζιστικό κόμμα των Κάτω Χωρών). Το κοινό αντιδρά στον Χίτλερ, ο οποίος απεικονίζεται ως κλόουν που χορεύει κλακέτες. Μια στροφή του στίχου του Bloch έχει ως εξής: «Έχει τη σωστή προοπτική / Δεν περιορίζεται από την οδηγία του Γκέμπελς / Και είναι πολύ λιγότερο θετική / Από ό,τι επιθυμούν πολλά μέλη του NSB».
1 Ιανουαρίου 1944. Η πρώτη Pρωτοχρονιά του Bloch στην κρυψώνα του. Μέχρι αυτή τη στιγμή έχει εισάγει το χρώμα στο zine. Χρησιμοποιούσε συχνά κολάζ για τα εξώφυλλα, θυμίζοντας τις τεχνικές των Γερμανών καλλιτεχνών που είχαν διωχθεί από τους Ναζί, όπως ο Max Ernst.
14 Οκτωβρίου 1944. Οι Ναζί εμφανίζονται ως μυώδης γορίλας σε αυτό το εξώφυλλο. Μέχρι εκείνη τη στιγμή, οι Σύμμαχοι είχαν πολεμήσει για ένα μήνα σε όλη την Ολλανδία- εν τω μεταξύ, η «σατιρική αντίσταση» The Underwater Cabaret – τώρα γνωστή με το ακρωνύμιο OWC – ζει.
3 Απριλίου 1945. Η τελευταία έκδοση ολοκληρώθηκε δύο ημέρες μετά την απελευθέρωση του Enschede. Φαίνεται ότι ο ίδιος ο Bloch βγαίνει από την καταπακτή. Το εξώφυλλο γράφει: «Υπεράκτιο φινάλε του υποβρύχιου καμπαρέ». Στο εσωτερικό υπήρχε το πρώτο και μοναδικό ποίημα του Curt στα αγγλικά, αφιερωμένο στις συμμαχικές δυνάμεις.
*Με στοιχεία από theguardian.com και του In.Gr.
Photo: Jewish Museum Berlin / Curt Bloch collection / Charities Aid Foundation America
